Мүгәддәс Јазыларын китабы нөмрә 20 — Сүлејманын мәсәлләри

Сөјләјән: Сүлејман, Агур, Лемуел

Јазылдығы јер: Јерусәлим

Јазылмасы баша чатыб: б. е. ә. тәх. 717-ҹи ил

ЕРАМЫЗДАН әввәл 1037-ҹи илдә Исраилдә падшаһлыг тахтына отуран заман, Давуд оғлу Сүлејман Јеһовадан хаһиш етди: ‘Мәнә һикмәт вә билик вер ки, бу гәдәр бөјүк олан халга һөкм едә билим’. Хаһишинә ҹаваб олараг Јеһова она «һикмәт вә билик», һәмчинин «дәрракәли үрәк» верди (2 Салн. 1:10-12; 1 Пад. 3:12; 4:30, 31). Нәтиҹәдә, Сүлејман «үч мин мәсәл сөјләмишди» (1 Пад. 4:32). Онун сөјләдији һикмәтли кәламларын бә’зиләри «Сүлејманын мәсәлләри» китабында јазылмышдыр. Бу һикмәти ‘Сүлејманын үрәјинә Аллаһ гојдуғу’ үчүн, биз «Сүлејманын мәсәлләри» китабыны тәдгиг едәркән, демәк олар ки, Јеһова Аллаһын мүдриклијини тәдгиг етмиш олуруг (1 Пад. 10:23, 24). Бу мәсәлләр өзүндә әбәди һәгигәтләри ҹәмләшдирмишдир. Онлар бу ҝүн дә, илк сөјләнилән заман олдуғу гәдәр мүасирдир.

² Сүлејманын һакимијјәт дөврү Аллаһ тәрәфиндән бу ҹүр рәһбәрлијин тәгдим олунмасы үчүн әлверишли бир дөвр иди. Сүлејман «Рәббин [«Јеһованын», ЈД] тахтында» отурурду. Исраилин теократик падшаһлығынын чичәкләнмә дөврү иди, Сүлејман исә мисилсиз ‘падшаһлыг әзәмәти’ илә хејир-дуаланмышды (1 Салн. 29:23, 25). Онун ҝүнләриндә инсанлар тәһлүкәсиз, сүлһ вә боллуг ичиндә јашајырдылар (1 Пад. 4:20-25). Лакин инсанлар, һәтта теократик рәһбәрлик алтында да гејри-камиллик уҹбатындан јаранан шәхси нөгсанларына вә чәтинликләринә ҝөрә әзијјәт чәкирдиләр. Буна ҝөрә дә халг, өз проблемләринин һәллиндә көмәк алмаг үчүн, һикмәтли Сүлејман падшаһа мүраҹиәт едирди (1 Пад. 3:16-28). Сүлејман, һәр һансы мәһкәмә гәрары гәбул едәркән, ҝүндәлик һәјатын бир чох саһәләринә ујғун ҝәлән, дилләр әзбәри олмуш мәсәлләр сөјләјирди. Өз һәјатларыны Аллаһын ирадәсинә мүвафиг олараг гајдаја салмаг истәјәнләр јығҹам, лакин чох тә’сирли олан бу ифадәләри јүксәк гијмәтләндирирдиләр.

³ Мүгәддәс Јазыларда, «Сүлејманын мәсәлләри» китабыны шәхсән Сүлејманын јаздығы дејилмир. Орада онун ‘мәсәл сөјләдији’, һәмчинин ‘бир чох мәсәлләри арашдырыб ахтардығы вә тәртиб етдији’ дејилир; бу да онун һәмин мәсәлләрин сонралар да истифадә олунмасы үчүн горунуб сахланылмасыны истәдијини ҝөстәрир (1 Пад. 4:32; Ваиз 12:9). Давудун вә Сүлејманын ҝүнләриндә сарај ә’јанларынын сырасына мирзәләр дә дахил иди (2 Шам. 20:25; 2 Пад. 12:10). Сүлејманын мирзәләринин онун мәсәлләрини топлајыб јаздыглары бизә мә’лум дејил, анҹаг һәмин дөврдә һәр бир нүфузлу һөкмдарын сөјләдији фикирләрә хүсуси һөрмәтлә јанашырдылар вә адәтән онлары јазырдылар. Бу китабын башга күллијјатлардан ҝөтүрүлмүш мәсәлләр күллијаты олдуғу ҝүман едилир.

⁴ «Сүлејманын мәсәлләри» китабыны беш һиссәјә бөлмәк олар: 1) «Давуд оғлу Сүлејманын мәсәлләри» сөзләри илә башлајан 1-9-ҹу фәсилләр; 2) «Сүлејманын мәсәлләри» кими тәгдим олунан 10-24-ҹү фәсилләр; 3) «Бунлар да Сүлејманын мәсәлләридир. Јәһуда падшаһы Хизгијанын адамлары бир јерә јығылыб бунларын үзүнү көчүртдү» сөзләри илә башлајан 25-29-ҹу фәсилләр; 4) «Јаге оғлу Агурун сөзләри» адланан 30-ҹу фәсил вә 5) «Лемуел падшаһын сөзләри, анасынын она өјрәтдији кәлам»лар дахил олан 31-ҹи фәсил. Ҝөрүнүр, мәсәлләрин чохуну Сүлејман сөјләмишдир. Агур вә Лемуелин шәхсијјәти һаггында дәгиг һеч нә мә’лум дејил. Бә’зи шәрһчиләр ҝүман едирләр ки, Лемуел — Сүлејманын диҝәр адыдыр.

⁵ «Сүлејманын мәсәлләри» китабы нә заман јазылыб вә бир китаб кими тәртиб олунмушдур? Шүбһәсиз ки, китабын чох һиссәси Сүлејманын падшаһлығы дөврүндә (б. е. ә.1037-998-ҹи илләр), о, Аллаһдан дөнмәздән әввәл јазылмышдыр. Агур вә Лемуелин кимлији мә’лум олмадығындан, онларын јаздығы материалын дәгиг тарихини мүәјјән етмәк мүмкүн дејил. Күллијјатын бири Хизгија падшаһын дөврүндә (б. е. ә. 745-717-ҹи илләр) һазырланмышдыр, буна ҝөрә дә китабын ахыра кими тәртиб олунмасы онун падшаһлығындан габаг сона чата билмәзди. Ахырынҹы ики бөлмә дә Хизгија падшаһын дөврүндәми тәртиб олунмушдур? Бу суал «Мүгәддәс Јазыларын гејдләрлә Јени Дүнја Тәрҹүмәси»ндә (инҝ.) Сүлејманын мәсәлләри 31:31 ајәсинә верилән һашијәдә ачыгланыр: «Гәдим ибрани мәтнләринин бә’зиләриндә триграмматона, јә’ни Хизгија падшаһын имзасыны тәсвир едән үч һәрфдән ибарәт һет, заин, гоф (חזק) ифадәләринә раст ҝәлинир. Адәтән падшаһ өз мирзәләри тәрәфиндән һазырланан сәнәдләрин сурәтләринә бу ҹүр имза атмагла, ишин баша чатдығыны тәсдигләјирди».

⁶ «Сүлејманын мәсәлләри» китабына илк дәфә ибрани дилиндә китабын башланғыҹ сөзү олан «мәсәлләр» мә’насыны дашыјан мишле ады верилмишдир. Мишле — гәдим ибрани исми олан машал-ын ҹәм һалынын һалланмыш формасыдыр. Бу сөзүн «охшар олмаг» вә ја «мүгајисә едилән олмаг» мә’насыны дашыјан сөзүн көкүндән әмәлә ҝәлдији фәрз едилир. Бу тә’рифләр китабын мәзмунуну јахшы әкс етдирир, чүнки мәсәлләр — бир гајда олараг, бәнзәтмә вә мүгајисәләр истифадә олунан вә динләјиҹиләри дүшүнмәјә тәшвиг едән јығҹам фикирләрдир. Мәсәлләрин мүхтәсәрлији онларын гавранылмасыны асанлашдырыр, онлары мараглы вә нәтиҹә е’тибарилә, нәсиһәт вермәк, мәнимсәмәк вә јадда сахламаг үчүн даһа да асан едир. Фикирләрин мәғзи јадда галыр.

⁷ «Сүлејманын мәсәлләри» китабынын үслуб хүсусијјәтләри дә мараг доғурур. Китаб гәдим ибрани дилинин поезијасына хас олан ше’р үслубунда јазылыб. Орада даһа чох истифадә олунан дил гурулушу паралелизмдир. Бу үслубда ше’рдәки сәтирләрин гафијәси, јә’ни һәмаһәнҝлији нәзәрә алынмыр, лакин паралел фикирләрдән ибарәт олан сәтирләрин өзүнәмәхсус аһәнҝлији мөвҹуддур. Мәһз фикирләрин ритмик олмасы тә’лимләри ҝөзәл вә ҝүҹлү едир. Фикирләр синонимлик вә ја тәзадлыг принсипи үзрә гурула биләр, лакин паралелизмин әсас мәғзи верилән фикри инкишаф етдирмәк, онун мә’насыны изаһ етмәк вә фикри дәгиг вермәкдир. Синонимик паралелизмә даир нүмунәни Сүлејманын мәсәлләри 11:25; 16:18 вә 18:15 ајәләриндә, даһа тез-тез раст ҝәлинән гаршы-гаршыја гојулма паралелизминә даир нүмунәләри исә — Сүлејманын мәсәлләри 10:7, 30; 12:25; 13:25 вә 15:8 ајәләриндә ҝөрмәк олар. «Сүлејманын мәсәлләри» китабынын лап ахырында исә даһа бир поетик композисија нөвүнә раст ҝәлмәк олар (Сүл. мәс. 31:10-31). Китабын гәдим ибрани мәтниндәки сон 22 ајә елә гурулуб ки, онларын һәр бири гәдим ибрани әлифбасынын нөвбәти һәрфи илә башлајыр. Бу ҹүр мәтн гурулушу акростих адланыр вә ондан мәзмурларын бир нечәсиндә дә истифадә олунуб. Гәдим дүнја әдәбијјатында бу поезија үслубунун тајы-бәрабәри јохдур.

⁸ «Сүлејманын мәсәлләри» китабынын доғрулуғуну, һәмчинин еркән мәсиһчиләрин давраныш гајдалары тә’јин етмәк үчүн тез-тез бу китаба мүраҹиәт етмәләриндән дә ҝөрмәк олур. Еһтимал ки, Јагуб «Сүлејманын мәсәлләри» китабы илә чох јахшы таныш иди вә бу китабын әсас принсипләриндән истифадә едәрәк, мәсиһчи давранышына даир мәсләһәтләр верирди. (Сүлејманын мәсәлләри 14:29; 17:27 вә Јагуб 1:19, 20; Сүлејманын мәсәлләри 3:34 вә Јагуб 4:6; Сүлејманын мәсәлләри 27:1 вә Јагуб 4:13, 14 ајәләрини мүгајисә един.) Нөвбәти ајәләрдә исә, «Сүлејманын мәсәлләри» китабындан бирбаша ситатлар ҝәтирилир: Ромалылара 12:20—Сүлејманын мәсәлләри 25:21, 22; Ибраниләрә 12:5, 6—Сүлејманын мәсәлләри 3:11, 12; 2 Петер 2:22—Сүлејманын мәсәлләри 26:11.

⁹ Бундан әлавә, «Сүлејманын мәсәлләри» китабы Мүгәддәс Јазыларын диҝәр һиссәләринә ујғун ҝәлир, бу да онун ‘Мүгәддәс Јазылара’ аид олдуғуну сүбут едир. Әҝәр бу китабы Мусанын гануну илә, Исанын тә’лимләри, һәмчинин онун шаҝирд вә һәвариләринин јаздыглары илә мүгајисә етсәк, мә’на бахымындан валеһедиҹи бир вәһдәт тәшкил етдији нәзәрә чарпыр. (Сүлејманын мәсәлләри 10:16—1 Коринфлиләрә 15:58 вә Галатијалылара 6:8, 9; Сүлејманын мәсәлләри 12:25—Матта 6:25; Сүлејманын мәсәлләри 20:20—Чыхыш 20:12 вә Матта 15:4 ајәләринә бахын.) Һәтта сөһбәт инсанын мәскунлашмасы үчүн јер үзүнүн һазырланмасындан ҝедәндә белә, мәсәлләри тәртиб едәнләр илә Мүгәддәс Китабын диҝәр јазычылары арасында фикир бирлији ашкар олунур (Сүл. мәс. 3:19, 20; Јар. 1:6, 7; Әјј. 38:4-11; Мәз. 104:5-9).

¹⁰ Бу китабын Аллаһдан илһам алмасы, онун кимјәви ганунлар, јахуд тибб вә сағламлыг саһәсиндә елми ҹәһәтдән дәгиг олмасы илә дә сүбут олунур. Бурадан ҝөрүнүр ки, Сүлејманын мәсәлләри 25:20 ајәсиндә сөһбәт туршу-гәләви реаксијаларындан ҝедир. Сүлејманын мәсәлләри 31:4, 5 ајәләриндә дејиләнләр спиртли ичкинин дүшүнмә просесини күтләшдирмәсинә даир мүасир елми дәлилләрә ујғун ҝәлир. Бир чох һәким вә диетологлар балын мүалиҹәви әһәмијјәтә малик олдуғуну е’тираф едирләр, бу исә нөвбәти мәсәли хатырладыр: «Оғлум, бал је, хејри вар» (Сүлејманын мәсәлләри 24:13). Инсан психосоматикасы саһәсиндә едилән мүасир тәдгигатлар да «Сүлејманын мәсәлләри» китабы үчүн јенилик дејил. Орада дејилир: «Үрәк севинҹи ҹан үчүн ән јахшы мәлһәмдир» (17:22; 15:17).

¹¹ «Сүлејманын мәсәлләри» китабы инсанларын шәраит вә тәләбатларыны һәртәрәфли әһатә етдији үчүн бир мө’тәбәр алим демишдир: «Һәјатын елә бир саһәси јохдур ки, орада мүнасиб нәсиһәт олмасын; хејир вә шәрин истәнилән тәзаһүрү ја лазыми тә’рифә, ја да мәзәммәтә лајиг ҝөрүлүр. Инсан шүуру даима Аллаһа үз тутур... вә инсан өз јолларында Јараданыны вә Һакимини јанында һисс едир... Бу гәдим китабда мүхтәлиф инсанлара раст ҝәлмәк олур; о үч мин ил бундан әввәл тәртиб олунмасына бахмајараг, бизим һәјатымыза о дәрәҹәдә јахындыр ки, санки орадакы образлар мүасир һәјатдан ҝөтүрүлмүшдүр» («Смитин Мүгәддәс Китаб лүғәти», 1890, ҹ. ЫЫЫ, с. 2616).

БИЗӘ ФАЈДАСЫ

¹⁹ «Сүлејманын мәсәлләри» китабынын башланғыҹ ајәләри онун јазылмасынын мәгсәдини мүәјјән едир: «Һикмәт вә тәрбијәјә малик олмаг, мүдрик сөзләри дәрк етмәк үчүн, салеһлик, әдаләт, инсаф барәдә идрак тәрбијәси алмаг үчүн, ҹаһилләрә узагҝөрәнлик, ҝәнҹ оғлана билик вә дәрракә вермәк үчүн» (1:2-4). Өз мәгсәдинә ујғун олараг, бу китаб билији, һикмәти, идракы вурғулајыр. Бу хүсусијјәтләрин һәр биринин өзүнәмәхсус фајдасы вар.

²⁰ 1) Билик инсан үчүн олдугҹа ваҹибдир, чүнки ҹаһилликдә ҝәзмәк јахшы дејил. Билијә јијәләнмәк Јеһованын гаршысында горхудан башлајыр, буна ҝөрә дә Аллаһ горхусуна малик олмадан дәгиг билик әлдә етмәк мүмкүн дејил. Билик сај-сечмә гызылдан да үстүндүр. Нәјә ҝөрә? Она ҝөрә ки, билијин сајәсиндә салеһләр хилас олур; билик инсаны тез-тәләсик ҝүнаһ ишләтмәкдән сахлајыр. Билији ахтарыб тапмаг вә она јијәләнмәк неҹә дә ваҹибдир! О чох гијмәтлидир. Беләликлә, «гулағыны ач, һикмәтлиләрин сөзләрини ешит, үрәјини мәним билијимә вер» (22:17; 1:7; 8:10; 11:9; 18:15; 19:2; 20:15).

²¹ 2) Һикмәт, Јеһоваја иззәт ҝәтирәрәк, билији дүзҝүн тәтбиг етмәк баҹарығыдыр вә «һәр шејдән үстүн» кејфијјәт адланыр. Һикмәтә јијәлән. Онун Мәнбәји Јеһовадыр. Һәјат верән һикмәт Јеһованы дәрк етмәкдән вә Онун гаршысында горхуја малик олмагдан башланыр — һикмәтин ән бөјүк сирри бундадыр. Буна ҝөрә дә, инсандан јох, Аллаһдан горхмаг лазымдыр. Тәҹәссүм етдирилмиш һикмәт сәсини күчәләрдә белә уҹалдараг, һамыны өз јолларыны дүзәлтмәјә чағырыр. Јеһова бүтүн тәҹрүбәсизләри вә ағылсызлары өз јолларындан дөнмәјә вә мүдриклик чөрәји јемәјә чағырыр. Онлар ән аз шејләрә малик олсалар белә, Јеһоваја мәгбул горху тәзаһүр етдирмәклә хошбәхт олаҹаглар. Һикмәт чохлу хејир-дуалар ҝәтирир; онун ҝәтирдији фајда сонсуздур. Һикмәт вә билик — бизи горујаҹаг кејфијјәт олан идрак үчүн зәрури шәртдир. Һикмәт бал кими фајдалы вә хошдур. Гызылдан да гијмәтлидир; о һәјат ағаҹыдыр. Һикмәтсиз инсанлар мәһв олурлар, чүнки һикмәт һәјаты горујур; онун өзү һәјатдыр (4:7; 1:7, 20-23; 2:6, 7, 10, 11; 3:13-18, 21-26; 8:1-36; 9:1-6, 10; 10:8; 13:14; 15:16, 24; 16:16, 20-24; 24:13, 14).

²² 3) Һикмәт вә биликдән әлавә идрак да ваҹибдир; буна ҝөрә дә ‘һикмәти газан, идрака саһиб ол’. Идрак һадисәләр арасындакы бағлылығы ҝөрмәјә көмәк едир; бу узагҝөрәнлик Аллаһла сых бағлыдыр, чүнки инсан өз идракына е’тибар едә билмәз. Јеһованын ирадәсинә зидд давранараг, идрак вә ја узагҝөрәнлик газанмаг һеч ҹүр мүмкүн дејил! Идрака јијәләнмәк үчүн ону хәзинә кими ахтармаг лазымдыр. Бир шеји анламаг үчүн билијә саһиб олмаг ҝәрәкдир. Ағыллы инсан билик ахтаранда, онун ҝөстәрдији сә’ј мүкафатландырылыр вә о, һикмәтә саһиб олур. О, дүнјанын сајсыз-һесабсыз тәләләриндән, јә’ни башгаларыны гаранлыг јолу илә ҝетмәјә ҹәлб етмәк үчүн пис инсанларын јалана әл атараг гурдуглары тәләләрдән мүдафиә олунур. Јеһова Аллаһа — бизә һәјат бәхш едән билик, һикмәт вә идрак Мәнбәјинә һәдсиз дәрәҹәдә миннәтдар олмалыјыг! (4:7; 2:3, 4; 3:5; 15:14; 17:24; 19:8; 21:30).

²³ «Сүлејманын мәсәлләри» китабы өз мәгсәдинә мүвафиг олараг бизә идрак әлдә етмәјә вә үрәјимизин «һәјат чешмәси» олдуғу үчүн ону горумаға көмәк едән һикмәтли, Аллаһ тәрәфиндән илһамланмыш бол-бол мәсләһәтләр верир (4:23). «Сүлејманын мәсәлләри» китабындакы һикмәтли мәсләһәтләри нәзәрдән кечирәк.

²⁴ Салеһләрлә шәр инсанлар арасындакы тәзад. Шәр адамын әјри јоллары ифша олунаҹаг вә гәзәб ҝүнү вар-дөвләт ону хилас етмәјәҹәк. Салеһ исә һәјат јолунда дурур вә Јеһовадан мүкафат алаҹагдыр (2:21, 22; 10:6, 7, 9, 24, 25, 27-32; 11:3-7, 18-21, 23, 30, 31; 12:2, 3, 7, 28; 13:6, 9; 14:2, 11; 15:3, 8, 29; 29:16).

²⁵ Әхлаги тәмизлијин ваҹиблији. Сүлејман әхлагсызлыға гаршы дәфәләрлә хәбәрдарлыг едир. Әр-арвадлыг сәдагәтини позанлар өзләрини бәлаја вә шәрәфсизлијә дүчар едәҹәк вә биабырчылыгдан јаха гуртара билмәјәҹәкләр. «Оғурлуг су» ҝәнҹ үчүн ширин ҝөрүнә биләр, лакин фаһишәнин јоллары өлүмә апарыр вә о, тәҹрүбәсиз гурбанлары өз архасынҹа чәкиб апарыр. Јеһова, дәрин әхлагсызлыг чухуруна атыланлары мүһакимә едир (2:16-19; 5:1-23; 6:20-35; 7:4-27; 9:13-18; 22:14; 23:27, 28).

²⁶ Нәфсә һаким олмағын ваҹиблији. Әјјашлыг вә гарынгулулуг мүһакимә олунур. Аллаһын разылығыны газанмаг истәјәнләрин һамысы јемәкдә вә ичмәкдә таразлығы горумалыдыр (20:1; 21:17; 23:21, 29-35; 25:16; 31:4, 5). Ҝеҹ гәзәбләнәнләрин «бөјүк дәрракәси вар», онлар шәһәри фәтһ едәнләрдән үстүндүрләр (14:17, 29; 15:1, 18; 16:32; 19:11; 25:15, 28; 29:11, 22). Нәфсә һаким олмаг, пахыллыгдан вә башгаларына гибтә етмәкдән гачынмаг үчүн дә лазымдыр, чүнки бу хүсусијјәтләр сүмүкләрдәки чүрүклүклә мүгајисә едилир (14:30; 24:1; 27:4; 28:22).

²⁷ Нитгдән һикмәтлә вә һикмәтсиз тәрздә истифадә етмәк. Јалан данышан дил, сөзҝәздирән адам, јаланчы шаһид вә јаланчылар ифша олунаҹаглар, чүнки бунларын һамысындан Јеһова икраһ едәр (4:24; 6:16-19; 11:13; 12:17, 22; 14:5, 25; 17:4; 19:5, 9; 20:17; 24:28; 25:18). Хејир данышан ағыз — һәјат гајнағыдыр; шәр адамын дили исә башына бәладыр. «Өлүм вә һәјат дилин әлиндәдир, ону севәнләр барындан јејир» (18:21). Бөһтанчылыг, јалан сөһбәт, јалтаглыг вә дүшүнмәдән данышмаг мәзәммәт едилир. Мүдриклик јолу — һәгигәти данышмаг, Аллаһа еһтирам бәсләмәкдән ибарәтдир (10:11, 13, 14; 12:13, 14, 18, 19; 13:3; 14:3; 16:27-30; 17:27, 28; 18:6-8, 20; 26:28; 29:20; 31:26).

²⁸ Тәкәббүрлүјүн ағылсызлыг олмасы вә тәвазөкарлығын ваҹиблији. Тәкәббүрлү инсан өзүнү һәддиндән артыг јүксәлдир, бу мүтләг фәлакәтә ҝәтириб чыхарыр. Јеһова гәлби тәкәббүрлүләрә икраһ едир, тәвазөкарлара исә һикмәт, иззәт, вар-дөвләт вә һәјат верир (3:7; 11:2; 12:9; 13:10; 15:33; 16:5, 18, 19; 18:12; 21:4; 22:4; 26:12; 28:25, 26; 29:23).

²⁹ Тәнбәл дејил, чалышган олмаг ҝәрәкдир. Бу китабда тәнбәллик мүхтәлиф ҹүр тәсвир олунур. Тәнбәл адам гарышганын јанына ҝедиб, ондан мүдриклик өјрәнмәлидир. Чалышган адам исә һәр заман мүвәффәг олаҹагдыр! (1:32; 6:6-11; 10:4, 5, 26; 12:24; 13:4; 15:19; 18:9; 19:15, 24; 20:4, 13; 21:25, 26; 22:13; 24:30-34; 26:13-16; 31:24, 25).

³⁰ Дүзҝүн үнсијјәт даирәси. Јеһовадан горхмајанларла — пис, ағылсыз, кәмһөвсәлә, гејбәтчи вә ја гарынгулу оланларла үнсијјәтдә олмаг ағылсызлыгдыр. Ән јахшысы, һикмәтлиләрлә үнсијјәтдә олмагдыр, чүнки бу даһа да һикмәтли олмаға көмәк едәр (1:10-19; 4:14-19; 13:20; 14:7; 20:19; 22:24, 25; 28:7).

³¹ Мәзәммәт вә тәрбијәнин ваҹиблији. ‘Рәбб севдијини мәзәммәт едәр’, Онун тәрбијәсини гәбул едәнләр шәрәф вә һәјат газанаҹаг. Мәзәммәтә хор баханлар исә рүсвај олаҹаглар (3:11, 12; 10:17; 12:1; 13:18; 15:5, 31-33; 17:10; 19:25; 29:1).

³² Јахшы һәјат јолдашы олмаға даир мәсләһәт. «Сүлејманын мәсәлләри» китабы дәфәләрлә гадынлары давакар олмамаға вә өзләрини рүсвај етмәмәјә чағырыр. Ағыллы, хејирхаһ, Аллаһдан горхан гадынын ағзындан һикмәт ахыр; бу ҹүр арвад тапан кәс Јеһованын разылығыны газанар (12:4; 18:22; 19:13, 14; 21:9, 19; 27:15, 16; 31:10-31).

³³ Ушагларын тәрбијәси. Мүнтәзәм олараг ушаглара Аллаһын әмрләрини өјрәдин ки, онлары ‘унутмасынлар’. Көрпәликдән онлары Јеһованын өјүд-нәсиһәти илә тәрбијә един. Лазым ҝәләрсә, көтәји әсирҝәмәјин; мәһәббәтин тәзаһүрү кими, көтәк вә мәзәммәт ҝәнҹә һикмәт верир. Ушагларыны Аллаһа мәгбул тәрздә тәрбијә едәнләр, атасына вә анасына чохлу севинҹ ҝәтирән мүдрик өвладлар бөјүдәҹәкләр (4:1-9; 13:24; 17:21; 22:6, 15; 23:13, 14, 22, 24, 25; 29:15, 17).

³⁴ Башгаларына көмәк етмәк мәс’улијјәти. Бу һагда «Сүлејманын мәсәлләри» китабында дәфәләрлә хатырланыр. Һикмәтли адам өз билијини башгаларынын хејринә ‘сәпәләмәлидир’. Инсан ҝәрәк сәхавәтли олсун вә јохсуллара көмәк етсин. Белә етмәклә, о, санки Јеһоваја борҹ верир, Јеһова исә ону мүтләг мүкафатландыраҹаг (11:24-26; 15:7; 19:17; 24:11, 12; 28:27).

³⁵ Јеһоваја ҝүвәнмәк. «Сүлејманын мәсәлләри» китабы Аллаһа там е’тибар етмәји мәсләһәт ҝөрмәклә, проблемләримизин мәғзинә тохунур. Бүтүн јолларымызда даима Јеһованы јадда сахламалыјыг. Инсан планлар гурур, анҹаг онун аддымларыны Јеһова истигамәтләндирмәлидир. Јеһованын ады гүввәтли бир галадыр, салеһләр гачыб Она пәнаһ апарыр. Јеһоваја ҝүвәнин вә рәһбәрлик үчүн Онун Кәламына мүраҹиәт един (3:1, 5, 6; 16:1-9; 18:10; 20:22; 28:25, 26; 30:5, 6).

³⁶ «Сүлејманын мәсәлләри» китабы һәм өзүмүзә, һәм дә башгаларына тә’лим вә тәрбијә вермәк үчүн нә гәдәр дә фајдалыдыр! Ҝөрүнүр, инсанлар арасындакы гаршылыглы мүнасибәтләрин һеч бир саһәси нәзәрдән јајынмајыб. Аллаһын ибадәтчиләриндән кимин исә һәмиманлыларындан ајры дүшмәсиндән (18:1), јүксәк вәзифәли адамын һәр һансы бир ишә бахаркән һәр ики тәрәфи динләмәли олмасындан (18:17), тәһлүкәли зарафатлара мејлли олмағын агибәтиндән (26:18, 19) вә тәрәфкешлијин зәрәриндән (28:21) бәһс едилир. Пиштахта архасындакы сатыҹы, тарладакы әкинчи, әр-арвад вә ушаглар — һамы фајдалы мәсләһәтләр ала биләр. Валидејнләр ҝәнҹләрин јолунда гурулмуш бир чох тәләләри мүәјјән едә билмәк үчүн көмәк алырлар. Мүдрикләр тәҹрүбәсизләрә өјүд-нәсиһәт верә билирләр. Һарада јашамағымыздан асылы олмајараг, мәсәлләр бизим үчүн фајдалыдыр; бу китабдакы өјүд вә мәсләһәтләр һеч заман көһнәлмир. Америкалы маариф хадими Уиллјам Лајон Фелпс демишдир: «“Сүлејманын мәсәлләри” китабы ҝүндәлик гәзетдән даһа мүасирдир»a. «Сүлејманын мәсәлләри» китабы мүасир, практики вә тә’лим үчүн фајдалыдыр, чүнки Аллаһдан илһам алмышдыр.

³⁷ Ислаһ үчүн фајдалы олан вә чох һиссәси Сүлејман тәрәфиндән сөјләнилән «Сүлејманын мәсәлләри» китабы инсанлары Күлли-Ихтијар Аллаһа јөнәлдир. Матта 12:42 ајәсиндә «Сүлејмандан даһа бөјүјү» адланан Иса Мәсиһ дә бу ҹүр давранырды.

³⁸ Биз, Падшаһлығын Зүрријјәти тимсалында һәдсиз дәрәҹәдә мүдрик бир шәхсијјәт сечдији үчүн, Јеһоваја чох миннәтдар олмалыјыг! Онун ‘тахты салеһликлә мөһкәмләнәҹәк’ вә онун сүлһ ичиндәки рәһбәрлијинин иззәти Сүлејманын падшаһлығынын иззәтиндән гат-гат үстүн олаҹаг. Бу Падшаһлығын һөкмранлығы һаггында белә дејилмишдир: «Падшаһы мәһәббәт вә сәдагәт горујар, тахтыны хејирхаһлыг мөһкәм сахлар». Бунун сајәсиндә бүтүн бәшәријјәт үчүн салеһлик ичиндә сонсуз ера башланаҹаг, бу һагда «Сүлејманын мәсәлләри» китабында белә дејилмишдир: «Падшаһ касыблара һәгигәтлә һөкм версә, тахты әбәди мөһкәмләнәр». Чох севиндириҹи һалдыр ки, «Сүлејманын мәсәлләри» китабы бизим јолумузу јалныз билијә, мүдриклијә вә идрака дејил, һәмчинин әбәди һәјата доғру ишыгландырыр, ән ваҹиби исә, Јеһованы һәгиги мүдриклик Мәнбәји кими иззәтләндирир. Јеһова исә өз нөвбәсиндә бу мүдриклији Падшаһлығын Вариси олан Мәсиһ Иса васитәсилә пајлајыр. «Сүлејманын мәсәлләри» китабы Аллаһын Падшаһлығы вә онун бу ҝүн һансы принсипләрә әсасән идарә етдијинә даир анлајышымызы даһа да артырыр (Сүл. мәс. 25:5; 16:12; 20:28; 29:14).

[Һашијәләр]