Вахт вә Мүгәддәс Јазылар (Дәрс 2) (Һиссә 1)

Мүгәддәс Китабда тәтбиг олунан вахт өлчүләри; гәбул олунмуш тәгвимләр; Мүгәддәс Китаб хронолоҝијасында әсас тарихләр; вахт ахыны илә әлагәдар мараглы фактлар.

1, 2. Вахта даир Сүлејман нә јазмышдыр вә вахтын сүрәксиз олдуғуну нәзәрә алараг неҹә давранмалыјыг?

¹ Инсан вахтын кечдијини дәриндән һисс едир. О, саат әгрәбинин һәр бир һәрәкәти илә вахт дәһлизиндә бир аддым ирәли ҝедир. Һикмәтли инсан вахтдан дүзҝүн истифадә етмәји баҹарыр. Сүлејман падшаһын јаздығы кими: “Һәр шејин заманы вә ҝөјләр алтында һәр ишин вахты вар; доғулмағын вахты вар вә өлмәјин вахты вар; әкмәјин вахты вар вә әкилмиш оланы чыхармағын вахты вар; өлдүрмәјин вахты вар вә шәфа вермәјин вахты вар; јыхмағын вахты вар вә бина етмәјин вахты вар; ағламағын вахты вар вә ҝүлмәјин вахты вар” (Ваиз 3:1-4). Вахт неҹә дә сүрәксиздир! Јеһованын јер үзүндә инсанлара бәхш етдији шејләрдән чохлу биликләр әлдә етмәк вә бу ҝөзәлликдән севинҹ дујмаг үчүн инсанын орта һесабла јашадығы 70 ил неҹә дә аздыр! “О һәр шеји вахтында ҝөзәл етди; онларын үрәјинә дә әбәдијјәти гојду, фәгәт белә ки, инсан Аллаһын етдији иши башдан сона гәдәр тапыб чыхара билмәз” (Ваиз 3:11; Мәз. 90:10).

² Јеһованын нә башланғыҹы, нә дә сону вар. Јаратдыгларына ҝәлинҹә, Јеһова, онлары вахт ахынына бағламағы мүнасиб билиб. Ҝөјдә јашајан мәләкләр, о ҹүмләдән гијамчы Шејтан да вахтын өтдүјүнү дәрк едир (Дан. 10:13; Вәһј 12:12). Мүгәддәс Китабда инсанлар һаггында дејилир ки, “онларын һамысыны вахт вә тәсадүф гаршылар” (Ваиз 9:11). Аллаһы һәмишә хатырлајан вә Онун “вахтлы-вахтында” тәгдим етдији ‘јемәји’ гәбул едән инсан нә бәхтијардыр! (Мат. 24:45).

3. Мәкан вә вахт арасында үмуми олан нәдир?

³ Вахт ахыны бир истигамәтдә баш верир. Вахт үмуми анлајыш олса да, “вахт нәдир?” суалына һеч ким ҹаваб верә билмир. Мәкан кими, вахт да дәрк едилмәјән анлајышдыр. Һеч ким вахт ахынынын һарадан башландығыны вә һараја ахдығыны дејә билмир. Бүтүн бунлар, һәдсиз билијә саһиб олан вә һаггында “әзәлдән әбәдијјәтә гәдәр” олан Аллаһ кими данышылан Јеһованын ихтијарындадыр (Мәз. 90:2).

4. Вахтын һәрәкәти барәдә нә демәк олар?

⁴ Диҝәр тәрәфдән, вахт — баша дүшүлән мүәјјән сәҹијјәви хүсусијјәтләрә маликдир. Онун һисс олунан ахыныны өлчмәк олар. Бундан әлавә, вахт јалныз бир истигамәтдә ахыр. Биртәрәфли һәрәкәт јолунда олан нәглијјат ахынына бәнзәр тәрздә, вахт јорулмадан ирәлијә, даима ирәлијә һәрәкәт едир. Ирәлијә доғру истигамәт алмыш вахтын сүр’әтиндән асылы олмајараг, ону ҝеријә гајтармаг мүмкүн дејил. Биз гысамүддәтли индики заманда јашајырыг. Лакин индики заман да јериндә дурмур, фасиләсиз олараг кечмишә доғру һәрәкәт едир. Ону дајандырмаг мүмкүн дејил.

5. Нәјә ҝөрә дејә биләрик ки, кечмиш бизи ја зәфәрә чатдырыр, ја да мәғлубијјәтә уғрадыр?

⁵ Кечмиш. Кечмиш ҝеридә галды, о артыг тарихдир вә ону тәкрарламаг мүмкүн дејил. Өтүб кечән шеји ҝеријә гајтармаг ҹәһди, шәлаләни үзү јухары ахмаға мәҹбур етмәк вә ја атылан оха јајын јанына гајытмаг әмри вермәк ҹәһдинә бәнзәјир. Јол вердијимиз сәһвләр вахт ахынында из гојур. Бу изи исә јалныз Јеһова силә биләр (Иш. 43:25). Инсанын јахшы ишләри дә ҝизли галмыр, о, Јеһованын хејир-дуасы илә јанашы ҝөрдүјү ишләрин ‘әвәзини алыр’ (Сүл. мәс. 12:14, МКШ; 13:22). Беләликлә, кечмиш бизи ја зәфәрә чатдырыр, ја да мәғлубијјәтә уғрадыр. Артыг һеч нәји дәјишмәк мүмкүн дејил. Пис инсанлар һаггында јазылмышдыр: “Онлар от кими тез бичиләҹәкләр вә јашыл сәбзә кими солаҹаглар” (Мәз. 37:2).

6. Ҝәләҹәк кечмишдән нә илә фәргләнир вә нәјә ҝөрә ҝәләҹәк бизим үчүн хүсуси әһәмијјәт кәсб едир?

⁶ Ҝәләҹәк. Ҝәләҹәјә аид вәзијјәт башга ҹүрдүр. Ҝәләҹәк даима бизә тәрәф һәрәкәт едир. Аллаһын Кәламы јолумузда олан манеәләри мүәјјән етмәкдә вә онлары дәф етмәк үчүн һазыр олмагда бизә көмәк едир. Биз өзүмүзә “ҝөјдә хәзинәләр” топлаја биләрик (Мат. 6:20). Вахт ахыны бу хәзинәләри мәһв едә билмәз. Онлар бизимлә галаҹаг вә хејир-дуаларла долу әбәди ҝәләҹәјә гәдәр давам едәҹәкләр. Вахтдан һикмәтлә истифадә етмәк бизим үчүн ваҹибдир, чүнки ҝәләҹәјимиз мәһз бундан асылыдыр (Ефес. 5:15, 16).

7. Јеһова инсанлар үчүн һансы вахт ҝөстәриҹиләрини јаратмышдыр?

⁷ Вахт ҝөстәриҹиләри. Мүасир дөврдә вахт ҝөстәриҹиләри саатлардыр. Онлар вахты өлчмәк үчүн ме’јар кими хидмәт едир. Буна бәнзәр тәрздә Јарадан Јеһова һәрәкәт едән нәһәнҝ вахт ҝөстәриҹиләрини — өз оху әтрафында фырланан Јер күрәсини, Јер күрәсинин әтрафында дөвр едән Ајы вә Ҝүнәши јаратмышдыр. Бунун сајәсиндә, инсан јер үзүндә тутдуғу мөвгедән вахты дәгиг мүәјјән едә билир. “Сонра Аллаһ деди: “Гој ҝөј гүббәсиндә ҝеҹәни ҝүндүздән ајыран чыраглар олсун; онлар ишарәләри, фәсилләри вә ҝүнләрлә илләри ҝөстәрсинләр” (Јар. 1:14, МКШ). Беләликлә, ејни мәгсәдләрлә бағланан бу сәмави ҹисимләр, бир истигамәтдә ахан вахты дајанмадан вә сәһвсиз өлчәрәк, өз мүкәммәл орбитләриндә һәрәкәт едирләр.

8. Мүгәддәс Китабда “ҝүн” сөзү һансы мә’наларда тәтбиг олунур?

⁸ Ҝүн. Мүасир дилдә олдуғу кими, Мүгәддәс Китабда “ҝүн” сөзү мүхтәлиф мә’наларда тәтбиг едилир. Јер күрәси өз оху әтрафында там дөвр едәрәк санки 24 саатлыг бир ҝүн сајыр. Бу мә’нада ҝүн, үмумиликдә 24 саатдан ибарәт олан сутканын ишыглы вә гаранлыг вахтыны тәшкил едир (Јәһ. 20:19). Лакин сутканын адәтән орта һесабла 12 саат давам едән ишыглы дөврүнү дә “ҝүн” адландырырлар. “Аллаһ ишығы “ҝүндүз”, гаранлығы исә “ҝеҹә” адландырды” (Јар. 1:5, МКШ). Ҝөрдүјүмүз кими, вахтла бағлы ортаја даһа бир анлајыш чыхыр ки, бу да — “ҝеҹә”, јә’ни орта һесабла 12 саатдан ибарәт гаранлыг дөврүдүр (Чых. 10:13). “Ҝүн” (вә ја “ҝүнләр”) сөзүнүн даһа бир мә’насы, һансыса танынмыш шәхсијјәтин јашадығы дөврә тәсадүф едән вахт дөврүдүр. Мәсәлән, Ишаја рө’јасыны “Уззија, Јотам, Аһаз вә Һизкијанын ҝүнләриндә” ҝөрмүшдүр (Иш. 1:1), Нуһун вә Лутун ҝүнләри исә, пејғәмбәрлик әһәмијјәти дашыјан ҝүнләр кими хатырланыр (Лука 17:26-30). “Ҝүн” сөзүнүн мәҹази мә’нада башга ҹүр ишләндијинә даир нүмунәни Петерин мәктубунда ҝөрүрүк. Петер дејир: “Рәббин ҝөзүндә бир ҝүн мин ил... кимидир” (2 Пет. 3:8). Тәквин китабында јарадылыш ҝүнләри һагда — минилликләрлә давам едән даһа узунмүддәтли вахт дөврү һагда данышылыр (Тәк. 2:2, 3; Чых. 20:11). Мүгәддәс Китабын мүәјјән бир һиссәсиндә ишләнән “ҝүн” сөзүнүн мә’насыны контекстин көмәји илә ајдынлашдырмаг олар.

9. а) Сутканын 24 саата вә саатын 60 дәгигәјә бөлүнмәси башланғыҹыны һарадан ҝөтүрмүшдүр? б) Вахты ҝөстәрмәк үчүн Ибраниҹә Мүгәддәс Јазыларда һансы сөз вә ифадәләр тәтбиг олунур?

⁹ Саат. Сутканын 24 саата бөлүнмәси өз башланғыҹыны Мисирдән ҝөтүрүб. Мүасир дөврдә саатын 60 дәгигәјә бөлүнмәси исә өз башланғыҹыны 60 рәгәминә әсасланан Бабил ријазијјат системиндән ҝөтүрмүшдүр. Ибраниҹә Мүгәддәс Јазыларда сутканын саатлара бөлүнмәси һагда данышылмырa. Вахты ҝөстәрмәк үчүн Ибраниҹә Мүгәддәс Јазыларда “сәһәр”, “ҝүнорта” вә “ахшам” кими ифадәләр тәтбиг едилир (Јар. 24:11, МКШ; Тәк. 43:16; Тәс. 28:29; 1 Крал. 18:26). Ҝеҹә “ҝеҹә нөвбәләри” адланан үч дөврә бөлүнүрдү (Мәз. 63:5). Мүгәддәс Китабда онлардан икиси даһа дәгиг “орта нөвбә” (Һаким. 7:19) вә “сабаһ нөвбәси” адланыр (Чых. 14:24; 1 Сам. 11:11).

10. Исанын ҝүнләриндә Исраилдә ҝүнү саатлара бөлмәк үчүн һансы систем истифадә олунурду вә бу бизә, Исанын нә заман өлдүјүнү мүәјјән етмәкдә неҹә көмәк едир?

¹⁰ Лакин Јунанҹа Мүгәддәс Јазыларда “саат” сөзү дәфәләрлә хатырланыр (Јәһ. 12:23, КМ; Мат. 20:2-6). Биринҹи саат, ҝүн доған заман, тәхминән сәһәр саат 6-да башланырды. Мүгәддәс Китабда “үчүнҹү саат”, јә’ни тәхминән сәһәр саат 9 хатырланыр. Иса, бизим вахтла ҝүндүз саат 12-јә мүвафиг ҝәлән “алтынҹы саата јахын” чармых үзәриндә ҹан верәндә Јерусәлим үзәринә гаранлыг чөкдү. Мүгәддәс Китабын хәбәр вердији кими, Иса чармых үзәриндә ҝүнүн “доггузунҹу саат радәләриндә”, јә’ни саат 15 радәләриндә өлдү (Марк 15:25; Лука 23:44; Мат. 27:45, 46)b.

11. “Һәфтә” кими өлчү ваһиди нә заман јаранды?

¹¹ Һәфтә. Инсанлар бәшәр тарихинин башланғыҹындан вахты једди ҝүнлүк дөврләрлә сајмаға башламышлар. Беләликлә дә онлар, алты јарадылыш ҝүнүнү једдинҹи дөвр илә баша чатдыран вә һәмән дөврү дә ҝүн адландыран Јараданларыны тәглид етмишләр. Нуһ да вахты һесаблајаркән, онлары једди ҝүнә ајырырды. Ибрани дилиндә “һәфтә” сөзү һәрфи мә’нада једди һиссәдән ибарәт дөвр демәкдир (Тәк. 2:2, 3; 8:10, 12; 29:27).

12. Гәмәри ај нәдир вә гәмәри ај илә мүасир тәгвимдәки ај арасында һансы фәрг вар?

¹² Гәмәри ај. Мүгәддәс Китабда “гәмәри ајлар” барәдә данышылыр (Чых. 2:2, ЈД; Тәс. 21:13, ЈД; 33:14, ЈД; Езра 6:15, ЈД). Мүасир тәгвимләрдә ајларын узунлуғу Ајын һәрәкәти илә мүәјјән едилмәдији үчүн онлары гәмәри ај адландырмаг олмаз. Ајлар садәҹә олараг 12 һиссәјә бөлүнән ҝүнәш илини тәмсил едир. Гәмәри ај јени ај чыхан вахтдан башлајыр вә орта һесабла 29 ҝүн, 12 саат вә 44 дәгигә давам едир. Бу вахт әрзиндә ај фазаларынын дөрдү дә бир-бирини әвәз едир вә Ајын формасына ҝөрә гәмәри ајын ҝүнүнү тәхминән мүәјјән етмәк олур.

13. Туфана даир дәгиг хроноложи мә’луматлар неҹә јазылмышдыр?

¹³ Нуһун бу вә ја диҝәр һадисәләр һагда јаздығы мә’луматын әсасында демәк олар ки, о, вахты 30 ҝүн давам едән ајларла һесаблајырды, јә’ни гәмәри аја дәгиг риајәт етмирди. Нуһун ҝәмидә апардығы гејдләр сајәсиндә билирик ки, јер үзү беш ај, јә’ни “јүз әлли ҝүн” мүддәтиндә Туфанын сулары алтында галды. Јер үзү 12 ај 10 ҝүндән сонра гуруду вә инсанлар ҝәмидән чыха билдиләр. Беләликлә, һәмин ваҹиб һадисәләрә даир әлимиздә дәгиг хроноложи мә’луматлар вар (Тәк. 7:11, 24; 8:3, 4, 14-19).

14. а) Јеһова илин фәсилләрини неҹә јарадыб? б) Бу гурулуш нә гәдәр давам едәҹәк?

¹⁴ Илин фәсилләри. Јер үзүнү инсанлар үчүн һазырлајаркән, Јеһова илин фәсилләрини мәһәббәт вә мүдрикликлә тә’јин етмишдир (Тәк. 1:14). Илин фәсилләринин нөвбәләшмәси онунла изаһ олунур ки, Јер Ҝүнәш әтрафындакы һәрәкәтинин мүстәвисинә нисбәтән 23,5 ° маилидир. Бунун нәтиҹәсиндә Ҹәнуб вә Шимал јарымкүрәләри нөвбә илә алты ај әрзиндә Ҝүнәшә тәрәф мејлли олур. Беләликлә дә илин фәсилләри нөвбә илә бир-бирини әвәз едир. Илин фәсилләринин нөвбәләшмәси һәјатымызы даһа да рәнҝарәнҝ едир вә әкин-бичин вахтыны тәнзимләјир. Аллаһын Кәламы бизи әмин едир ки, бу гурулуш әбәдијјән давам едәҹәкдир. “Дүнја дурдугҹа әкин-бичин, исти-сојуг, јај-гыш вә ҝеҹә-ҝүндүз сона јетмәјәҹәк” (Јар. 8:22, МКШ).

15, 16. а) Вә’д едилән дијардакы јағмурлар мөвсүмүнү һансы дөврләрә бөлмәк олар? б) Јағмурларын мүхтәлиф дөврләрини тәсвир един вә онларын кәнд тәсәррүфаты ишләри илә неҹә әлагәли олдуғуну изаһ един.

¹⁵ Үмуми ҝөтүрдүкдә, Вә’д едилән дијарда или гураглыг вә јағмурлар мөвсүмүнә ајырмаг олар. Тәхминән апрелин орталарындан башлајараг октјабрын орталарына гәдәр јағмурлар олдугҹа аз олур. Јағмурлар мөвсүмүнү үч дөврә — “илк”, јә’ни пајыз јағмурларына (октјабр-нојабр), сојуг һаваларла мүшајиәт олунан ҝүҹлү гыш јағмурларына (декабр-феврал) вә “сон”, јә’ни јаз јағмурларына (март-апрел) ајырмаг олар (Тәс. 11:14; Јоел 2:23). Сөзсүз ки, бу ҹүр бөлүнмә тәхминидир, белә ки, өлкәнин мүхтәлиф рајонларында иглим бир гәдәр фәргләнир вә илин фәсилләринин бир-бирини әвәз едәҹәји заманы дәгиг мүәјјән етмәк чох чәтиндир. Илк јағмур гурумуш торпағы јумшалдыр вә октјабр-нојабр ајларында “әкин вә бичин” вахты башланыр (Чых. 34:21; Лев. 26:5). Декабр ајындан феврала кими ҝүҹлү гыш јағмурлары дөврүндә тез-тез гар да јағыр, јанварда вә февралда исә јүксәкликләрдә һаванын температуру бә’зән сыфыр дәрәҹәдән ашағыја енир. Мүгәддәс Китабда дејилир ки, Давудун ҹәсур дөјүшчүләриндән бири, Бенаја “гар ҝүнү” бир аслан өлдүрдү (2 Сам. 23:20).

¹⁶ Март вә апрел (тәхминән ибрани тәгвиминдәки нисан вә әјар ајларына мүвафиг ҝәлир) — “јаз јағмурлары” ајыдыр (Зәк. 10:1, ЈД). Јаз јағмуру, јә’ни сон јағмур пајызда әкилән тохумун јахшы исланмасы вә бол мәһсул вермәси үчүн зәруридир (Һош. 6:3; Јаг. 5:7). Елә бу вахт илк мәһсулу јығырдылар. Јеһова исраиллиләрә тапшырмышды ки, нисанын 16-да мәһсулун илк бәһрәсини Она гурбан ҝәтирсинләр (Лев. 23:10; Рут 1:22). Јазда Фәләстин чох ҝөзәл олур. “Јердә чичәкләр ҝөрүнүр; тәрәннүм вахты ҝәлди вә дијарымызда гумрунун сәси ешидилди; әнҹир ағаҹы кал әнҹирини јетишдирмәкдә, асмалар да чичәкләнир, ҝөзәл әтирләр сачмагдадырлар” (Нәш. нәшид. 2:12, 13).

17. а) Гураглыг дөврүндә кәнд тәсәррүфаты мәһсуллары нәјин һесабына рүтубәтлә тә’мин олунурду? б) “Исраил или” ҹәдвәлинә бахын вә она әсасән 15-17-ҹи абзасларда бәһс едилән дөврләри ҝөстәрин. ҹ) Илк мәһсулу нә заман топлајырдылар? Дәнли биткиләри нә заман топлајырдылар? Бүтүн мәһсулун јығын вахты нә заман баша чатырды? Бу һадисәләр һансы бајрамларла ејни вахта дүшүрдү?

¹⁷ Тәхминән апрел ајынын ортасында гураглыг дөврү башлајыр, лакин демәк олар ки, бүтүн бу дөвр әрзиндә боллуҹа шеһ дүшүр. Әсасән дә дағларын гәрб сәһраларына дүшәрәк кәнд тәсәррүфаты мәһсулларыны рүтубәтлә тә’мин едир (Тәс. 33:28). Мај ајында дәнли биткиләри јығыр, ајын ахырында исә Һәфтәләр (Пентикост) бајрамыны гејд едирдиләр (Лев. 23:15-21). Бундан сонра, һавалар гыздыгҹа вә торпаг гурудугҹа үзүм јетиширди. Бир гәдәр сонра исә диҝәр јај мәһсулларыны, мәсәлән, зејтуну, хурманы вә әнҹири топлајырдылар (2 Сам. 16:1). Гураглыг мөвсүмү баша чатанда вә илк јағмурлар башлајанда торпағын бүтүн мәһсуллары топланыр вә Чардаглар бајрамы (тәхминән октјабрын әввәлиндә) гејд олунурду (Чых. 23:16; Лев. 23:39-43).

[Һашијәләр]

[6 сәһифәдәки чәрчивә]

ИСРАИЛ ИЛИ

Ајын ады Нисан (Абиб)

Мүвафиг ҝәлдији ај Март - апрел

Мүгәддәс ил 1-ҹи ај

Кәнд тәсәррүфаты или 7-ҹи ај

Хатырландығы јер Чых. 13:4; Неһ. 2:1

Бајрамлар 14 нисан Пасха

15-21 нисан Мајасыз чөрәк бајрамы

16 нисан Илк бәһрәләрин гурбан ҝәтирилмәси

Ајын ады Әјар (Зив)

Мүвафиг ҝәлдији ај Апрел - мај

Мүгәддәс ил 2-ҹи ај

Кәнд тәсәррүфаты или 8-ҹи ај

Хатырландығы јер 1 Крал. 6:1

Ајын ады Сиван

Мүвафиг ҝәлдији ај Мај - ијун

Мүгәддәс ил 3-ҹү ај

Кәнд тәсәррүфаты или 9-ҹу ај

Хатырландығы јер Ест. 8:9

Ајын ады Таммуз

Мүвафиг ҝәлдији ај Ијун - ијул

Мүгәддәс ил 4-ҹү ај

Кәнд тәсәррүфаты или 10-ҹу ај

Хатырландығы јер Јер. 52:6

Ајын ады Аб

Мүвафиг ҝәлдији ај Ијул - август

Мүгәддәс ил 5-ҹи ај

Кәнд тәсәррүфаты или 11-ҹи ај

Хатырландығы јер Езра 7:8

Ајын ады Ејлул

Мүвафиг ҝәлдији ај Август - сентјабр

Мүгәддәс ил 6-ҹы ај

Кәнд тәсәррүфаты или 12-ҹи ај

Хатырландығы јер Неһ. 6:15

Ајын ады Тишри (Етаним)

Мүвафиг ҝәлдији ај Сентјабр - октјабр

Мүгәддәс ил 7-ҹи ај

Кәнд тәсәррүфаты или 1-ҹи ај

Хатырландығы јер 1 Крал. 8:2

Бајрамлар 1 тишри Бору чалынма ҝүнү

10 тишри Кәффарә ҝүнү

15-21 тишри Чардаглар бајрамы

22 тишри Мүгәддәс топланты

Ајын ады Һешван (Бул)

Мүвафиг ҝәлдији ај Октјабр - нојабр

Мүгәддәс ил 8-ҹи ај

Кәнд тәсәррүфаты или 2-ҹи ај

Хатырландығы јер 1 Крал. 6:38

Ајын ады Кислев

Мүвафиг ҝәлдији ај Нојабр - декабр

Мүгәддәс ил 9-ҹу ај

Кәнд тәсәррүфаты или 3-ҹү ај

Хатырландығы јер Неһ. 1:1

Ајын ады Тебет

Мүвафиг ҝәлдији ај Декабр - јанвар

Мүгәддәс ил 10-ҹу ај

Кәнд тәсәррүфаты или 4-ҹу ај

Хатырландығы јер Ест. 2:16

Ајын ады Шебат

Мүвафиг ҝәлдији ај Јанвар - феврал

Мүгәддәс ил 11-ҹи ај

Кәнд тәсәррүфаты или 5-ҹи ај

Хатырландығы јер Зәк. 1:7

Ајын ады Адар

Мүвафиг ҝәлдији ај Феврал - март

Мүгәддәс ил 12-ҹи ај

Кәнд тәсәррүфаты или 6-ҹы ај

Хатырландығы јер Ест. 3:7

Ајын ады Веадар

Мүвафиг ҝәлдији ај (Әлавә едилмиш ај)

Мүгәддәс ил 13-ҹү ај