Мүгәддәс Јазыларын китабы нөмрә 27 — Даниел

Јазан: Даниел

Јазылдығы јер: Бабил

Јазылмасы баша чатыб: б. е. ә.  тәх. 536-ҹы ил

Әһатә етдији вахт: б. е. ә. тәх. 618-536-ҹы илләр

БҮТҮН халгларын башынын үстүнү фәлакәтин кәсдирдији бир дөврдә «Даниел» китабы диггәти олдугҹа әһәмијјәтли бир пејғәмбәрлијә јөнәлдир. «Шамуел», «Падшаһлар» вә «Салнамәләр» китабларыны Аллаһын символик Падшаһлығынын (Давуд сүлаләсинин) тарихинин ҹанлы шаһидләри јазмышдыр. «Даниел» китабында исә дүнја империјалары тәсвир едилир вә Даниелин дөврүндән тутмуш «ахыр замана гәдәр» олаҹаг гүдрәтли сүлаләләрин һакимијјәт уғрундакы чәкишмәләринә даир вәһјләр јазылмышдыр. Бу, габагҹадан гәләмә алынмыш дүнја тарихидир. Китаб ‘сон ҝүнләрдә’ баш верәҹәк һадисәләрин тәсвири илә битир. Навуходоносор кими, халглар да өз аҹы тәҹрүбәләриндә өјрәнәҹәкләр ки, ‘Аллаһ-Таала инсан падшаһлығы үзәриндә һөкмранлыг едир’ вә әввәл-ахыр ону ‘бәшәр оғлуна бәнзәр’ Мәсиһ вә Рәһбәр олан Исаја верәҹәк (Дан. 12:4; 10:14; 4:25; 7:13, 14; 9:25; Јәһ. 3:13-16). Аллаһдан илһам алмыш «Даниел» китабындакы пејғәмбәрликләрин јеринә јетмәсини диггәтлә изләјәндә Јеһованын пејғәмбәрлијинин е’тибарлы олдуғуна инамымыз мөһкәмләнәҹәк, Өз халгыны мүдафиә едәҹәји вә хејир-дуаландыраҹағына даир вердији вә’ди даһа чох гијмәтләндирәҹәјик (2 Пет. 1:19).

² Китаб ону јазанын адыны дашыјыр. Даниел (ибраниҹә Данијел) ‘Мәним һакимим Аллаһдыр’ демәкдир. Даниел илә ејни дөврдә јашамыш Језекел Нуһ вә Әјјубла јанашы онун да адыны чәкмәклә Даниелин реал шәхсијјәт олдуғуну тәсдиг едир (Јез. 14:14, 20; 28:3). Даниелин сөзләринә ҝөрә о, китабы ‘Јәһуда падшаһы Јеһојагимин падшаһлығынын үчүнҹү илиндә’ јазмаға башламышды. Бу, б. е. ә. 618-ҹи ил, Јеһојагимин Навуходоносора табе падшаһ кими һакимијјәтинин үчүнҹү или идиa. Даниел Кирин үчүнҹү илинә кими, тәхминән б. е. ә. 536-ҹы илә кими пејғәмбәрлик вәһјләри алды (Дан. 1:1; 2:1; 10:1, 4). Даниел һәјаты бојунҹа нәләрлә үзләшмәди?! Онун һәјатынын илк илләри Јәһудада Аллаһын падшаһлығынын һакимијјәти алтында кечмишди. Јенијетмә чағында задәҝан јолдашлары илә бирҝә Бабилә апарылмыш вә орада Мүгәддәс Китаб тарихиндә үчүнҹү дүнја империјасынын јүксәлишинин вә сүгутунун ҹанлы шаһиди олмушду. Даниел дөрдүнҹү дүнја империјасы олан Мидија-Фарс дөвләтиндә сарај ә’јаны олмушду. Чох ҝүман ки, о, јүз илә јахын өмүр сүрмүшдү.

³ Јәһудиләр «Даниел» китабыны һәмишә Аллаһдан илһам алмыш Мүгәддәс Јазылар сијаһысына дахил етмишләр. Өзүнә каноник китаблары дахил едән Өлү дәниз әлјазмалары ичиндә «Даниел» китабындан парчалар да тапылмышдыр. Онлардан бә’зиләринин тарихи б. е. ә. Ы әсрин биринҹи јарысына ҝедиб чыхыр. Анҹаг китабын доғрулуғуна ән тутарлы сүбут Јунанҹа Мүгәддәс Јазыларда она истинад едилмәсидир. Иса ‘дөврүн сону’ һаггында пејғәмбәрлијиндә Даниелин адыны хүсуси олараг чәкиб, китабдан бир нечә ситат ҝәтирир. (Мат. 24:3; һәмчинин Дан. 9:27; 11:31; 12:11 — Мат. 24:15; Марк 13:14; Дан. 12:1 Мат. 24:21; Дан. 7:13, 14 — Мат. 24:30 ајәләринә дә бахын.)

⁴ Мүгәддәс Китаб тәнгидчиләри «Даниел» китабынын тарихилијини шүбһә алтына алсалар да, илләр әрзиндә јығылан археоложи тапынтылар онларын иддиаларыны тамамилә һечә чыхарды. Мәсәлән, бу тәнгидчиләр Даниелин Белшассары Бабил падшаһы адландырмасына истеһза едирдиләр, чүнки о дөврдә һакимијјәт башында Набонидин олдуғу һесаб едилирди (Дан. 5:1). Археоложи газынтылар нәтиҹәсиндә Белшассарын реал шәхсијјәт олдуғу вә Бабил империјасынын сон илләриндә Набонидлә бирликдә һакимијјәт сүрдүјү сүбут едилмишдир. Мәсәлән, ‘Набонидин дастаны’ адлы гәдим михи мәтни Белшассарын Бабилдә падшаһ нүфузуна малик олдуғуну ачыг-ајдын тәсдиг едир вә онун һансы јолларла Набонидин һакимијјәт шәрики олдуғуну изаһ едирb. Башга михи мәтни дә Белшассарын падшаһлыг етдијини ҝөстәрир. Набонидин һакимијјәтинин 12-ҹи илинә аид олан лөвһәҹикдә исә падшаһ Набонидин вә онун оғлу Белшассарын адына ичилән анд јазылыб. Бу ҝөстәрир ки, Белшассар өз атасы илә ејни нүфуза малик идиc. Бу лөвһәҹик, Даниел диварда әлин јаздығы јазыны изаһ етдији тәгдирдә, Белшассарын нә үчүн она ‘падшаһлыгда үчүнҹү адам олмағы’ вә’д етдијини баша дүшмәјә көмәк едир. Биринҹи адам Набонид, икинҹи Белшассар иди, Даниел исә үчүнҹү адам е’лан олунаҹагды (5:16, 29). Бир тәдгигатчы дејир: «Михи јазыларында Белшассара ишарә едән чохлу мә’лумат сајәсиндә онун тарихдә ролу вә јери тамамилә ачыгланыр. Бир чох мәтнләр, Белшассарын мөвгедә вә нүфузда демәк олар ки, Набонидә бәрабәр олдуғуну ҝөстәрир. Јени Бабил дөвләтинин сон илләриндә икили һөкмранлығын мөвҹудлуғу тарихи фактдыр. Набонид Әрәбистанда Темадакы сарајындан идарә едирди, Белшассар исә һакимијјәт шәрики кими Бабилдә падшаһлыг едирди. Ајдындыр ки, Белшассар сәлаһијјәтсиз ­ҹанишин дејилди, она “падшаһлыг” е’тибар олунмушду»d.

⁵ Бә’зиләри Даниелин одлу соба (3-ҹү фәсил) һагда јаздығы һадисәни шүбһә алтына алыб дејирдиләр ки, бу әфсанәдән башга бир шеј дејил. Гәдим Бабил дөврүнә аид мәктубда бу сөзләр јазылыб: «Аған Рим-Син белә дејир: “Чүнкү о, гул оғланы собаја атыб, бәс сиз бу гулу собаја атарсынызмы?”» Ҝ. Р. Драјвер һәмин мәктуба истинад едәрәк дејир ки, бу ҹәза үсулуна «үч мүгәддәс кишинин әһвалатында раст ҝәлинир» (Дан. ЫЫЫ 6, 15, 19-27)e.

⁶ Јәһудиләр «Даниел» китабыны Пејғәмбәрләрин дејил, Јазыларын сијаһысына салмышлар. Анҹаг Азәрбајҹан дилиндәки тәрҹүмәдә јунанҹа Септуагинта вә латынҹа Вулгатанын сыраламасына риајәт едиләрәк, «Даниел» китабы бөјүк пејғәмбәрләрлә кичик пејғәмбәрләр арасында јерләшдирилмишдир. Китаб ики һиссәдән ибарәтдир. 1-дән 6-дәк фәсилләрдән ибарәт биринҹи һиссәдә б. е. ә. 617-ҹи илдән 538-ҹи илә гәдәр Даниелин вә онун јолдашларынын сарајда хидмәт едәркән башына ҝәлән һадисәләр ардыҹылыгла нәгл едилир (Дан. 1:1, 21). 7-дән 12-дәк фәсилләри әһатә едән икинҹи һиссәни Даниел өз адындан јазыб, бурада б. е. ә. 553-ҹүf илдән 536-ҹы иләдәк алдығы ҝөрүнтүләр вә мәләкләрин сөзләри гәләмә алыныб (7:2, 28; 8:2; 9:2; 12:5, 7, 8). Ики һиссә бирликдә бир китабы, аһәнҝдар «Даниел» китабыны тәшкил едир.

БИЗӘ ФАЈДАСЫ

¹⁹ Бу аллаһсыз дүнјада нөгсансызлығы горумаг истәјән һәр кәсә Даниелин вә онун үч јолдашынын ҝөзәл нүмунәсини изләмәк фајдалы олар. Үзләшдикләри тәһлүкәнин бөјүклүјүндән асылы олмајараг, онлар Аллаһын ганунларындан дөнмәдиләр. Һәјатлары үчүн тәһлүкә јарананда Даниел ‘мүдриклик вә нәзакәтлә’ һәрәкәт едиб падшаһын һакимијјәтинә һөрмәтлә јанашды (2:14-16). Чыхылмаз вәзијјәтә дүшәндә үч ибрани бүтә сәҹдә етмәкдәнсә одла гызмыш собада јанмағы, Даниел исә Јеһоваја дуа етмәкдән әл чәкмәкдәнсә, ширләр олан гујуја атылмағы үстүн тутду. Һәр ики һалда Јеһова онлары мүдафиә етди (3:4-6, 16-18, 27; 6:10, 11, 23). Даниел Јеһова Аллаһа бел бағлајыб дуа етмәкдә ҝөзәл нүмунә гојмушдур (2:19-23; 9:3-23; 10:12).

²⁰ Даниелин ҝөрдүјү һәјәҹанландырыҹи ҝөрүнтүләри нәзәрдән кечирдикдә инсанын иманы мөһкәмләнир. Ҝәлин әввәлҹә дүнја дөвләтләринә аид олан дөрд ҝөрүнтүнү нәзәрдән кечирәк: 1) Мүдһиш һејкәл ҝөрүнтүсү. Онун гызылдан олан башы Навуходоносордан башлајараг Бабил падшаһларынын сүлаләсини тәмсил едир. Сонра һејкәлин башга һиссәләринин тәмсил етдији диҝәр үч падшаһлыг мејдана чыхыр. Бу падшаһлыглары дағдан гопарылан ‘даш’ парча-парча едир, өзү исә ‘һеч вахт дағылмајан бир падшаһлыг’, Аллаһын Падшаһлығы олур (2:31-45). 2) Сонра Даниелин өзүнүн алдығы ҝөрүнтүләр ҝәлир, биринҹи ҝөрүнтүдә ‘дөрд падшаһлығы’ тәмсил едән дөрд һејваны ҝөрүр. Бунлар шир, ајы, дөрдбашлы бәбир вә дәмир дишли, он бујнузлу вә сонрадан кичик бујнузу чыхан һејван иди (7:1-8, 17-28). 3) Нөвбәти ҝөрүнтү гоч (Мидија-Фарс), тәкә (Јунан) вә кичик бујнуздан бәһс едир (8:1–27). 4) Сонунҹу ҝөрүнтү исә ҹәнуб вә шимал падшаһлары һаггындадыр. Даниел 11:5-19 ајәләриндә Исҝәндәрин гурдуғу Јунан империјасынын, б. е. ә. 323-ҹү илдә онун өлүмүндән сонра, Птолемејләр вә Селевкиләр голлары арасындакы рәгабәт дәгигликлә тәсвир едилир. 20-ҹи ајәдән башлајараг, пејғәмбәрликдә шимал вә ҹәнуб падшаһларынын хәләфләри садаланыр. Өз иштиракынын әламәти һаггында сөјләдији пејғәмбәрликдә Исанын ‘виранәлик ҝәтирән ијрәнҹ шејә’ (11:31) истинад етмәси ҝөстәрир ки, бу ики падшаһын һакимијјәт уғрунда мүбаризәси дүз «дөврүн сонуна» кими давам едәҹәк (Мат. 24:3). Пејғәмбәрлијин ‘милләт јаранандан о вахта гәдәр олмамыш бир сыхынтылы дөвр»дә [КМ] аллаһсыз халглары мәһв етмәк вә итаәткар бәшәријјәтә сүлһ ҝәтирмәк үчүн Микаелин шәхсән галхаҹағына бизи әмин етмәси неҹә дә тәсәлливериҹидир (Дан. 11:20–12:1).

²¹ Сонра Даниел ‘јетмиш дәфә једдииллик дөвр’ һаггында пејғәмбәрлик едир. 69 једдииллик дөврдән сонра ‘мәсһ олунмуш һөкмдар’ пејда олмалы иди. Артахшаста һакимијјәтинин 20-ҹи илиндә ‘Јерусәлими бәрпа едиб тикмәк үчүн фәрман’ верди, Неһемја исә Јерусәлимдә бу әмри һәјата кечирди. Диггәтәлајигдир ки, фәрмандан 483 ил (69 дәфә 7 ил) сонра назаретли Иса Иордан чајында вәфтиз олунду вә мүгәддәс руһла мәсһ едиләрәк Мәсиһ, јә’ни мәсһ едилмиш олдуg. Бу һадисә ерамызын 29-ҹу илиндә баш верди. Сонра Даниелин габагҹадан сөјләдији кими, Јерусәлим ерамызын 70-ҹи илиндә дағыдылды (Дан. 9:24-27; Лука ­3:21-23; 21:20).

²² «Даниел» китабынын 4-ҹү фәслиндә Навуходоносорун кәсилмиш ағаҹ һаггында ҝөрдүјү рө’ја вә Јеһова Аллаһын, наилијјәтләри илә ловғаланан, өз гүдрәтинә архаланан падшаһы алчалтмасы тәсвир олунур. Падшаһ, ‘Аллаһ-Тааланын инсан падшаһлығы үзәриндә һөкмранлыг етдијини вә ону кимә истәсә вердијини дәрк едәнәдәк’ чөл һејванлары илә бирҝә јашады (Дан. 4:32). Һикмәтлә давранараг, Аллаһы инсан падшаһлыгларынын Рәһбәри гәбул едиб, үмидимизи Онун Падшаһлығына бағлајаҹағыгмы? Јохса биз дә Навуходоносор кими наилијјәтләримизлә ловғаланыб, инсан ҝүҹүнә архаланаҹағыг? Әҝәр беләдирсә, Аллаһын ҹәзасы биздән јан кечмәјәҹәк.

²³ «Даниел» китабы бојунҹа Падшаһлыг үмиди вурғуланараг инамымызы мөһкәмләдир. Јеһова Аллаһ башга падшаһлыглары мәһв едиб өзү һеч вахт мәһв олмајаҹаг бир Падшаһлыг гуран Һагг-Таала кими тәсвир едилир (2:19-23, 44; 4:25). Һәтта бүтпәрәст падшаһлар Навуходоносор вә Дара али һакимијјәтин Јеһованын әлиндә олдуғуну е’тираф етмәјә вадар олдулар (3:28, 29; 4:2, 3, 37; 6:25-27). Китабда Јеһова Падшаһлыг һаггында мүбаһисәли суалы һәлл едән вә ‘бүтүн халглара, милләтләрә вә дилләрә мәнсуб адамларын хидмәт етмәси’ үчүн ‘бәшәр оғлуна бәнзәр бирисинә һакимијјәт, иззәт вә падшаһлыг верән’ ‘Әзәлдән Вар Олан’ кими јүксәлдилир вә иззәтләндирилир. Падшаһлыгда ‘Инсан Оғлу’ Иса Мәсиһ илә бирликдә ‘Һагг-Тааланын мүгәддәсләри’ һакимијјәт сүрәҹәкләр (Дан. 7:13, 14, 18, 22; Мат. 24:30; Вәһј 14:14). Инсан Оғлу баш мәләк Микаелдир. О өзүнүн падшаһлыг сәлаһијјәти илә бу көһнә дүнјанын бүтүн дөвләтләрини мәһв едәҹәк (Дан. 12:1; 2:44; Мат. 24:3, 21; Вәһј 12:7-10). Бу пејғәмбәрликләри вә ҝөрүнтүләри баша дүшәндә салеһлији севәнләр һәрәкәтә тәшвиг олунур, илһамланмыш вә фајдалы олан «Даниел» китабында тәсвир олунан Аллаһын Падшаһлығынын нијјәтләри илә бағлы ҝөзәл шејләр тапмаг үчүн Мүгәддәс Јазыларын сәһифәләрини арашдырырлар (Дан. 12:2, 3, 6).

[Һашијәләр]

Мүгәддәс Јазыларын китабы нөмрә 27 — Даниел

Јазан: Даниел

Јазылдығы јер: Бабил

Јазылмасы баша чатыб: б. е. ә.  тәх. 536-ҹы ил

Әһатә етдији вахт: б. е. ә. тәх. 618-536-ҹы илләр

БҮТҮН халгларын башынын үстүнү фәлакәтин кәсдирдији бир дөврдә «Даниел» китабы диггәти олдугҹа әһәмијјәтли бир пејғәмбәрлијә јөнәлдир. «Шамуел», «Падшаһлар» вә «Салнамәләр» китабларыны Аллаһын символик Падшаһлығынын (Давуд сүлаләсинин) тарихинин ҹанлы шаһидләри јазмышдыр. «Даниел» китабында исә дүнја империјалары тәсвир едилир вә Даниелин дөврүндән тутмуш «ахыр замана гәдәр» олаҹаг гүдрәтли сүлаләләрин һакимијјәт уғрундакы чәкишмәләринә даир вәһјләр јазылмышдыр. Бу, габагҹадан гәләмә алынмыш дүнја тарихидир. Китаб ‘сон ҝүнләрдә’ баш верәҹәк һадисәләрин тәсвири илә битир. Навуходоносор кими, халглар да өз аҹы тәҹрүбәләриндә өјрәнәҹәкләр ки, ‘Аллаһ-Таала инсан падшаһлығы үзәриндә һөкмранлыг едир’ вә әввәл-ахыр ону ‘бәшәр оғлуна бәнзәр’ Мәсиһ вә Рәһбәр олан Исаја верәҹәк (Дан. 12:4; 10:14; 4:25; 7:13, 14; 9:25; Јәһ. 3:13-16). Аллаһдан илһам алмыш «Даниел» китабындакы пејғәмбәрликләрин јеринә јетмәсини диггәтлә изләјәндә Јеһованын пејғәмбәрлијинин е’тибарлы олдуғуна инамымыз мөһкәмләнәҹәк, Өз халгыны мүдафиә едәҹәји вә хејир-дуаландыраҹағына даир вердији вә’ди даһа чох гијмәтләндирәҹәјик (2 Пет. 1:19).

² Китаб ону јазанын адыны дашыјыр. Даниел (ибраниҹә Данијел) ‘Мәним һакимим Аллаһдыр’ демәкдир. Даниел илә ејни дөврдә јашамыш Језекел Нуһ вә Әјјубла јанашы онун да адыны чәкмәклә Даниелин реал шәхсијјәт олдуғуну тәсдиг едир (Јез. 14:14, 20; 28:3). Даниелин сөзләринә ҝөрә о, китабы ‘Јәһуда падшаһы Јеһојагимин падшаһлығынын үчүнҹү илиндә’ јазмаға башламышды. Бу, б. е. ә. 618-ҹи ил, Јеһојагимин Навуходоносора табе падшаһ кими һакимијјәтинин үчүнҹү или идиa. Даниел Кирин үчүнҹү илинә кими, тәхминән б. е. ә. 536-ҹы илә кими пејғәмбәрлик вәһјләри алды (Дан. 1:1; 2:1; 10:1, 4). Даниел һәјаты бојунҹа нәләрлә үзләшмәди?! Онун һәјатынын илк илләри Јәһудада Аллаһын падшаһлығынын һакимијјәти алтында кечмишди. Јенијетмә чағында задәҝан јолдашлары илә бирҝә Бабилә апарылмыш вә орада Мүгәддәс Китаб тарихиндә үчүнҹү дүнја империјасынын јүксәлишинин вә сүгутунун ҹанлы шаһиди олмушду. Даниел дөрдүнҹү дүнја империјасы олан Мидија-Фарс дөвләтиндә сарај ә’јаны олмушду. Чох ҝүман ки, о, јүз илә јахын өмүр сүрмүшдү.

³ Јәһудиләр «Даниел» китабыны һәмишә Аллаһдан илһам алмыш Мүгәддәс Јазылар сијаһысына дахил етмишләр. Өзүнә каноник китаблары дахил едән Өлү дәниз әлјазмалары ичиндә «Даниел» китабындан парчалар да тапылмышдыр. Онлардан бә’зиләринин тарихи б. е. ә. Ы әсрин биринҹи јарысына ҝедиб чыхыр. Анҹаг китабын доғрулуғуна ән тутарлы сүбут Јунанҹа Мүгәддәс Јазыларда она истинад едилмәсидир. Иса ‘дөврүн сону’ һаггында пејғәмбәрлијиндә Даниелин адыны хүсуси олараг чәкиб, китабдан бир нечә ситат ҝәтирир. (Мат. 24:3; һәмчинин Дан. 9:27; 11:31; 12:11 — Мат. 24:15; Марк 13:14; Дан. 12:1 Мат. 24:21; Дан. 7:13, 14 — Мат. 24:30 ајәләринә дә бахын.)

⁴ Мүгәддәс Китаб тәнгидчиләри «Даниел» китабынын тарихилијини шүбһә алтына алсалар да, илләр әрзиндә јығылан археоложи тапынтылар онларын иддиаларыны тамамилә һечә чыхарды. Мәсәлән, бу тәнгидчиләр Даниелин Белшассары Бабил падшаһы адландырмасына истеһза едирдиләр, чүнки о дөврдә һакимијјәт башында Набонидин олдуғу һесаб едилирди (Дан. 5:1). Археоложи газынтылар нәтиҹәсиндә Белшассарын реал шәхсијјәт олдуғу вә Бабил империјасынын сон илләриндә Набонидлә бирликдә һакимијјәт сүрдүјү сүбут едилмишдир. Мәсәлән, ‘Набонидин дастаны’ адлы гәдим михи мәтни Белшассарын Бабилдә падшаһ нүфузуна малик олдуғуну ачыг-ајдын тәсдиг едир вә онун һансы јолларла Набонидин һакимијјәт шәрики олдуғуну изаһ едирb. Башга михи мәтни дә Белшассарын падшаһлыг етдијини ҝөстәрир. Набонидин һакимијјәтинин 12-ҹи илинә аид олан лөвһәҹикдә исә падшаһ Набонидин вә онун оғлу Белшассарын адына ичилән анд јазылыб. Бу ҝөстәрир ки, Белшассар өз атасы илә ејни нүфуза малик идиc. Бу лөвһәҹик, Даниел диварда әлин јаздығы јазыны изаһ етдији тәгдирдә, Белшассарын нә үчүн она ‘падшаһлыгда үчүнҹү адам олмағы’ вә’д етдијини баша дүшмәјә көмәк едир. Биринҹи адам Набонид, икинҹи Белшассар иди, Даниел исә үчүнҹү адам е’лан олунаҹагды (5:16, 29). Бир тәдгигатчы дејир: «Михи јазыларында Белшассара ишарә едән чохлу мә’лумат сајәсиндә онун тарихдә ролу вә јери тамамилә ачыгланыр. Бир чох мәтнләр, Белшассарын мөвгедә вә нүфузда демәк олар ки, Набонидә бәрабәр олдуғуну ҝөстәрир. Јени Бабил дөвләтинин сон илләриндә икили һөкмранлығын мөвҹудлуғу тарихи фактдыр. Набонид Әрәбистанда Темадакы сарајындан идарә едирди, Белшассар исә һакимијјәт шәрики кими Бабилдә падшаһлыг едирди. Ајдындыр ки, Белшассар сәлаһијјәтсиз ­ҹанишин дејилди, она “падшаһлыг” е’тибар олунмушду»d.

⁵ Бә’зиләри Даниелин одлу соба (3-ҹү фәсил) һагда јаздығы һадисәни шүбһә алтына алыб дејирдиләр ки, бу әфсанәдән башга бир шеј дејил. Гәдим Бабил дөврүнә аид мәктубда бу сөзләр јазылыб: «Аған Рим-Син белә дејир: “Чүнкү о, гул оғланы собаја атыб, бәс сиз бу гулу собаја атарсынызмы?”» Ҝ. Р. Драјвер һәмин мәктуба истинад едәрәк дејир ки, бу ҹәза үсулуна «үч мүгәддәс кишинин әһвалатында раст ҝәлинир» (Дан. ЫЫЫ 6, 15, 19-27)e.

⁶ Јәһудиләр «Даниел» китабыны Пејғәмбәрләрин дејил, Јазыларын сијаһысына салмышлар. Анҹаг Азәрбајҹан дилиндәки тәрҹүмәдә јунанҹа Септуагинта вә латынҹа Вулгатанын сыраламасына риајәт едиләрәк, «Даниел» китабы бөјүк пејғәмбәрләрлә кичик пејғәмбәрләр арасында јерләшдирилмишдир. Китаб ики һиссәдән ибарәтдир. 1-дән 6-дәк фәсилләрдән ибарәт биринҹи һиссәдә б. е. ә. 617-ҹи илдән 538-ҹи илә гәдәр Даниелин вә онун јолдашларынын сарајда хидмәт едәркән башына ҝәлән һадисәләр ардыҹылыгла нәгл едилир (Дан. 1:1, 21). 7-дән 12-дәк фәсилләри әһатә едән икинҹи һиссәни Даниел өз адындан јазыб, бурада б. е. ә. 553-ҹүf илдән 536-ҹы иләдәк алдығы ҝөрүнтүләр вә мәләкләрин сөзләри гәләмә алыныб (7:2, 28; 8:2; 9:2; 12:5, 7, 8). Ики һиссә бирликдә бир китабы, аһәнҝдар «Даниел» китабыны тәшкил едир.

БИЗӘ ФАЈДАСЫ

¹⁹ Бу аллаһсыз дүнјада нөгсансызлығы горумаг истәјән һәр кәсә Даниелин вә онун үч јолдашынын ҝөзәл нүмунәсини изләмәк фајдалы олар. Үзләшдикләри тәһлүкәнин бөјүклүјүндән асылы олмајараг, онлар Аллаһын ганунларындан дөнмәдиләр. Һәјатлары үчүн тәһлүкә јарананда Даниел ‘мүдриклик вә нәзакәтлә’ һәрәкәт едиб падшаһын һакимијјәтинә һөрмәтлә јанашды (2:14-16). Чыхылмаз вәзијјәтә дүшәндә үч ибрани бүтә сәҹдә етмәкдәнсә одла гызмыш собада јанмағы, Даниел исә Јеһоваја дуа етмәкдән әл чәкмәкдәнсә, ширләр олан гујуја атылмағы үстүн тутду. Һәр ики һалда Јеһова онлары мүдафиә етди (3:4-6, 16-18, 27; 6:10, 11, 23). Даниел Јеһова Аллаһа бел бағлајыб дуа етмәкдә ҝөзәл нүмунә гојмушдур (2:19-23; 9:3-23; 10:12).

²⁰ Даниелин ҝөрдүјү һәјәҹанландырыҹи ҝөрүнтүләри нәзәрдән кечирдикдә инсанын иманы мөһкәмләнир. Ҝәлин әввәлҹә дүнја дөвләтләринә аид олан дөрд ҝөрүнтүнү нәзәрдән кечирәк: 1) Мүдһиш һејкәл ҝөрүнтүсү. Онун гызылдан олан башы Навуходоносордан башлајараг Бабил падшаһларынын сүлаләсини тәмсил едир. Сонра һејкәлин башга һиссәләринин тәмсил етдији диҝәр үч падшаһлыг мејдана чыхыр. Бу падшаһлыглары дағдан гопарылан ‘даш’ парча-парча едир, өзү исә ‘һеч вахт дағылмајан бир падшаһлыг’, Аллаһын Падшаһлығы олур (2:31-45). 2) Сонра Даниелин өзүнүн алдығы ҝөрүнтүләр ҝәлир, биринҹи ҝөрүнтүдә ‘дөрд падшаһлығы’ тәмсил едән дөрд һејваны ҝөрүр. Бунлар шир, ајы, дөрдбашлы бәбир вә дәмир дишли, он бујнузлу вә сонрадан кичик бујнузу чыхан һејван иди (7:1-8, 17-28). 3) Нөвбәти ҝөрүнтү гоч (Мидија-Фарс), тәкә (Јунан) вә кичик бујнуздан бәһс едир (8:1–27). 4) Сонунҹу ҝөрүнтү исә ҹәнуб вә шимал падшаһлары һаггындадыр. Даниел 11:5-19 ајәләриндә Исҝәндәрин гурдуғу Јунан империјасынын, б. е. ә. 323-ҹү илдә онун өлүмүндән сонра, Птолемејләр вә Селевкиләр голлары арасындакы рәгабәт дәгигликлә тәсвир едилир. 20-ҹи ајәдән башлајараг, пејғәмбәрликдә шимал вә ҹәнуб падшаһларынын хәләфләри садаланыр. Өз иштиракынын әламәти һаггында сөјләдији пејғәмбәрликдә Исанын ‘виранәлик ҝәтирән ијрәнҹ шејә’ (11:31) истинад етмәси ҝөстәрир ки, бу ики падшаһын һакимијјәт уғрунда мүбаризәси дүз «дөврүн сонуна» кими давам едәҹәк (Мат. 24:3). Пејғәмбәрлијин ‘милләт јаранандан о вахта гәдәр олмамыш бир сыхынтылы дөвр»дә [КМ] аллаһсыз халглары мәһв етмәк вә итаәткар бәшәријјәтә сүлһ ҝәтирмәк үчүн Микаелин шәхсән галхаҹағына бизи әмин етмәси неҹә дә тәсәлливериҹидир (Дан. 11:20–12:1).

²¹ Сонра Даниел ‘јетмиш дәфә једдииллик дөвр’ һаггында пејғәмбәрлик едир. 69 једдииллик дөврдән сонра ‘мәсһ олунмуш һөкмдар’ пејда олмалы иди. Артахшаста һакимијјәтинин 20-ҹи илиндә ‘Јерусәлими бәрпа едиб тикмәк үчүн фәрман’ верди, Неһемја исә Јерусәлимдә бу әмри һәјата кечирди. Диггәтәлајигдир ки, фәрмандан 483 ил (69 дәфә 7 ил) сонра назаретли Иса Иордан чајында вәфтиз олунду вә мүгәддәс руһла мәсһ едиләрәк Мәсиһ, јә’ни мәсһ едилмиш олдуg. Бу һадисә ерамызын 29-ҹу илиндә баш верди. Сонра Даниелин габагҹадан сөјләдији кими, Јерусәлим ерамызын 70-ҹи илиндә дағыдылды (Дан. 9:24-27; Лука ­3:21-23; 21:20).

²² «Даниел» китабынын 4-ҹү фәслиндә Навуходоносорун кәсилмиш ағаҹ һаггында ҝөрдүјү рө’ја вә Јеһова Аллаһын, наилијјәтләри илә ловғаланан, өз гүдрәтинә архаланан падшаһы алчалтмасы тәсвир олунур. Падшаһ, ‘Аллаһ-Тааланын инсан падшаһлығы үзәриндә һөкмранлыг етдијини вә ону кимә истәсә вердијини дәрк едәнәдәк’ чөл һејванлары илә бирҝә јашады (Дан. 4:32). Һикмәтлә давранараг, Аллаһы инсан падшаһлыгларынын Рәһбәри гәбул едиб, үмидимизи Онун Падшаһлығына бағлајаҹағыгмы? Јохса биз дә Навуходоносор кими наилијјәтләримизлә ловғаланыб, инсан ҝүҹүнә архаланаҹағыг? Әҝәр беләдирсә, Аллаһын ҹәзасы биздән јан кечмәјәҹәк.

²³ «Даниел» китабы бојунҹа Падшаһлыг үмиди вурғуланараг инамымызы мөһкәмләдир. Јеһова Аллаһ башга падшаһлыглары мәһв едиб өзү һеч вахт мәһв олмајаҹаг бир Падшаһлыг гуран Һагг-Таала кими тәсвир едилир (2:19-23, 44; 4:25). Һәтта бүтпәрәст падшаһлар Навуходоносор вә Дара али һакимијјәтин Јеһованын әлиндә олдуғуну е’тираф етмәјә вадар олдулар (3:28, 29; 4:2, 3, 37; 6:25-27). Китабда Јеһова Падшаһлыг һаггында мүбаһисәли суалы һәлл едән вә ‘бүтүн халглара, милләтләрә вә дилләрә мәнсуб адамларын хидмәт етмәси’ үчүн ‘бәшәр оғлуна бәнзәр бирисинә һакимијјәт, иззәт вә падшаһлыг верән’ ‘Әзәлдән Вар Олан’ кими јүксәлдилир вә иззәтләндирилир. Падшаһлыгда ‘Инсан Оғлу’ Иса Мәсиһ илә бирликдә ‘Һагг-Тааланын мүгәддәсләри’ һакимијјәт сүрәҹәкләр (Дан. 7:13, 14, 18, 22; Мат. 24:30; Вәһј 14:14). Инсан Оғлу баш мәләк Микаелдир. О өзүнүн падшаһлыг сәлаһијјәти илә бу көһнә дүнјанын бүтүн дөвләтләрини мәһв едәҹәк (Дан. 12:1; 2:44; Мат. 24:3, 21; Вәһј 12:7-10). Бу пејғәмбәрликләри вә ҝөрүнтүләри баша дүшәндә салеһлији севәнләр һәрәкәтә тәшвиг олунур, илһамланмыш вә фајдалы олан «Даниел» китабында тәсвир олунан Аллаһын Падшаһлығынын нијјәтләри илә бағлы ҝөзәл шејләр тапмаг үчүн Мүгәддәс Јазыларын сәһифәләрини арашдырырлар (Дан. 12:2, 3, 6).

[Һашијәләр]