Dezideri Erazm

TƏDQİQATLAR VƏ İNANCLAR

Erazm yunan və latın dillərini mükəmməl bilirdi. Buna görə də o, Müqəddəs Kitabın latın dilinə olan tərcümələrini, məsələn, Latın Vulqatasını İncilin (Əhdi-Cədid) yunan dilində olan qədim əlyazmaları ilə tutuşdurmuşdu. O, belə bir qənaətə gəlmişdi ki, Müqəddəs Kitabı bilmək çox vacibdir. Buna görə də o, bu kitabın başqa dillərə də tərcümə olunmasının tərəfdarı idi.

Erazm katolik kilsəsinin daxildən dəyişməsini təbliğ edirdi. Çünki o inanırdı ki, Allaha ibadət hansısa ayinləri yerinə yetirmək demək deyil. Bu, insanın bütün həyatını əhatə etməlidir. Buna görə də islahatçılar üsyan edib Roma kilsəsində islahatların aparılmasını tələb edəndə bunun arxasında Erazmın durduğundan şübhələndilər.

Erazm öz əsərlərində din xadimlərini, onların şöhrətpərəstliyini və papanın hərbiçi siyasətini satira atəşinə tutmuşdu. O, kilsə ənənələrindən, məsələn, günahların etirafı, müqəddəslərə ibadət, oruc tutmaq və ziyarətgahlara getmək kimi ənənələrdən istifadə edib mömin insanları tar-mar edən din xadimlərindən fərqlənirdi. O həmçinin indulgensiyaların satışına, məcburi bəkarət andına və kilsənin bu kimi əməllərinə qarşı idi.

İNCİLİN YUNAN MƏTNİ

1516-cı ildə Erazm İncilin yunan dilində ilk nəşrini çap etdirdi. Bu nəşr İncilin ilk nüsxəsi kimi tarixə düşdü. Tərcümə etdiyi bu nəşrdə Erazmın şərhləri və İncilin latın dilində tərcüməsi də yer alırdı. Onun etdiyi tərcümə Latın Vulqatasından fərqlənirdi. İncilin növbəti buraxılışlarında Erazm bəzi düzəlişlər etmişdi. Düzəlişlərdən sonra sonuncu çıxan nəşri Latın Vulqatasından kəskin surətdə fərqlənirdi.

Fərqlərdən biri 1 Yəhya 5:7 ayəsi idi. Üç üqnum təlimini dəstəkləmək üçün Vulqataya «comma Johanneum» kimi tanınan saxta sözlər əlavə olunmuşdu. Orada yazılmışdı: «Səmada Ata, Söz və Müqəddəs Ruh. Bunların üçü də birdir». Ancaq Erazm çap etdiyi İncilin ilk iki nəşrindən bu sözləri çıxarmışdı, çünki onun müraciət etdiyi heç bir qədim yunan əlyazmasında bu sözlərə rast gəlinmirdi. Sonradan kilsə Erazma təzyiq göstərdi ki, bu sözləri çap edəcəyi üçüncü nəşrində bərpa etsin.

Erazmın tərcümə etdiyi İncil Avropa dillərinə daha yaxşı tərcümə üçün zəmin yaratdı. Martin Lüter, Uilyam Tindal, Antonio Bruçoli və Fransisko de Enzinas Erazmın nəşrlərindən istifadə edərək İncili alman, ingilis, italyan və ispan dillərinə tərcümə etmişdilər.

Erazm tarixi dini iğtişaşların baş verdiyi dövrdə yaşamışdı. Onun nəşr etdiyi İncil protestant islahatçıları üçün əvəzsiz kömək hesab olunurdu. Reformasiya baş verənə qədər Erazmın özünü də islahatçı hesab edirdilər. Lakin böyük dini debatlar zamanı Erazm heç kimin tərəfini tutmadı. Maraqlıdır ki, təxminən 20-ci əsrlərdə yaşamış alim Deyvid Şaf Erazm haqda yazmışdı ki, «o öləndə heç bir dini təriqətlə əlaqəsi yox idi. Katoliklər onu katolik kimi qəbul etməzdilər, protestantların da onu qəbul etməsi qeyri-mümkün idi».