?Wan mun yɛ be yi Ɲanmiɛn i ayɛ be mɛnmɛn i andɛ ɔ?

‘E Min Ɲanmiɛn, kɛ bé yí wɔ ayɛ bé mánmán wɔ mɔ bé sé kɛ a kwla sa’n kwlaa yo’n i su ɔ.’—SA NGLO YILƐ 4:11.

1, 2. (a) ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ ninnge nga Ɲanmiɛn boli be’n, be su yɛ sran’m be nian be yi ninnge mun ɔn? (b) ?Kosan mennin yɛ i sɔ’n man su ɔ? ?Yɛ i su tɛlɛ’n yɛle mennin?

FLUWA sifuɛ dandan’m be nian ninnge nga Ɲanmiɛn boli be’n be su yɛ be yi ninnge mun ɔn. I wie yɛle kɛ Amlɛnkɛn’m be lɔ’n, Wilbur Wright ɔ nin i niaan bian Orvile Wright be niannin anunman dandan’m be tulɛ’n su be yili alapla’n. Aflansi lɔ kusu’n, Alexandre-Gustave Eiffel ɔ niannin sran’m be sɔwa nun owie’n su kplannin nglo sua fleiin kpa kun Pali lɔ. Ɔ maan be flɛli suan sɔ’n kɛ Tour Eiffel.

² I kwlaa sɔ’n ngalɛ’n, ɔ kle weiin kɛ sran’m be nian ninnge nga Ɲanmiɛn boli be’n be su titi be yi ninnge mun. Sanngɛ kosan nga e kwla fa usa e wun’n yɛle kɛ: ?Sran ng’ɔ boli anunman’n, ɔ nin sran’n i sɔwa nun owie’n, ɔ nin ninnge wie mun ekun’n mɔ sran’m be nian be su be yi ninnge mun’n, kpɛ nɲɛ yɛ b’a di i nanwlɛ kɛ sran sɔ’n i ninnge liɛ’m be su yɛ be niannin naan b’a yi ninnge mun ɔn? Nanwlɛ, andɛ mɛn nga nun’n, nán cɛn ngba yɛ sran’m be bo Ɲanmiɛn dunman kɛ i ninnge ng’ɔ yili be’n, be su yɛ be nian be yi be liɛ mun ɔn, naan se kɛ i manmanlɛ yɛ bé mɛ́nmɛ́n i ɔ.

3, 4.  ?Ebre aniɛn’n nun ndɛ mma nga be kaci i kɛ “manmanlɛ’n,” i bo’n yɛle mennin? ?Yɛ sɛ ɔ ti Zoova i manmanlɛ’n, i bo’n yɛle mennin?

³ Sran wie’m be kwla usa be wun kɛ: ‘?Ɲanmiɛn bɔbɔ ba’n ɔ dun mmua le ɲrun kwlaa’n niɔn, ngue ti yɛ bé kó yí i ayɛ bé mɛ́nmɛ́n i ekun ɔn?’ Ɔ ti su kɛ Ɲanmiɛn le ɲrun tra ninnge kwlaa nga be o nglo lɔ’n, ɔ nin asiɛ’n su wa mun. Sanngɛ nán sran’m be ngba yɛ be bu i kɛ Ɲanmiɛn le ɲrun ɔn. Ebre aniɛn’n nun ndɛ mma nga Biblu’n nun be kaci i kɛ “manmanlɛ’n,” yɛle “like kwlaa ng’ɔ yo maan sran kun ɲan ɲrun’n, annzɛ be bu i sran dan’n.” Sanngɛ sɛ ɔ ti Ɲanmiɛn i ndɛ yɛ be su kan’n, ndɛ mma “manmanlɛ’n” i bo’n yɛle kɛ be yo maan klɔ sran’m be wun kɛ Ɲanmiɛn ti aɲrunɲanfuɛ dan kpa.

⁴ Andɛ sran nga be sie ninnge nga be kle kɛ Ɲanmiɛn ti aɲrunɲanfuɛ’n be nzɔliɛ’n, b’a sɔnman (Jue Mun 10:4; 14:1). I tɛ kpa bɔbɔ’n, yɛle kɛ mɛn’n nun sran dandan’m be yo maan sran’m be yo Ɲanmiɛn m’ɔ ti nglo lɔ’n nin asiɛ’n be Yifuɛ’n i finfin. ?Wafa sɛ yɛ be yo ɔ? Kɛ e ko tɛ kosan sɔ’n su ko wie’n, é wá tɛ́ kosan cinnjin kpa kun ekun su. Yɛle kɛ: ?Wan mun yɛ be yi Ɲanmiɛn i ayɛ be mɛnmɛn i andɛ ɔ?

‘Be leman ndɛ fi’

5. ?Fluwa sifuɛ dandan’m be waan ninnge ɲɛnmɛn nga be o mɛn’n nun’n, be fin nin?

⁵ Fluwa sifuɛ dandan sunman be jran su fii kɛ Ɲanmiɛn nunman lɛ. ?Be liɛ’n, wafa sɛ yɛ be tu mɛn’n nun ninnge ɲɛnmɛn mun, ɔ nin klɔ sran’m be finwlɛ’n i bo ɔ? Be waan ninnge kɛ nnɛn mun sa’n, kɛ ɔ́ yó kɔ́’n, be kaci nnɛn uflɛ, annzɛ kusu like uflɛ. Wie liɛ kusu’n, be boli nun sa ngbɛn, b’a wunman kan be fin ɔn. Stephen Jay Gould m’ɔ ti fluwa sifuɛ dan sɔ’m be nun kun’n, ɔ seli kɛ: “Jue wafa wie’m be kacili nnɛn, kpɔkun be yɛ i sin’n, be kacili sran ɔn [...]. E kwla se kɛ é kúnndɛ e finwlɛ’n i su kosan’n i su tɛlɛ uflɛ m’ɔ kwla ‘jɔ e klun’n,’ sanngɛ i wie fi nunman lɛ kun.” Richard E. Leakey, ɔ nin Roger Lewin be kusu be seli kɛ: “Atrɛkpa klɔ sran bɔbɔ ba wunmuan’n, b’a sunnzunman kɛ ɔ́ yó kɛ ng’ɔ fa ti andɛ yɛ’n sa (accident biologique).” Fluwa sifuɛ wie’m be kusu’n, kannzɛ be wun kɛ ninnge nga be o mɛn’n nun’n be yo ɲɛnmɛn’n, sanngɛ be kplinman su kɛ Ɲanmiɛn yɛ ɔ yili be ɔ.

6. ?Ngue ti yɛ maan sran sunman be lafiman Ɲanmiɛn su kɛ i yɛ ɔ ti Like yifuɛ’n niɔn?

⁶ Fluwa sifuɛ dandan’m be se kɛ nán sran kun y’ɔ boli sran nin mɛn nun ninnge mun ɔn. Be fa yo be ndɛ kpa ti’n, be waan sran nga be siman sa’n, be yɛ be fɛmɛn i sɔ ndɛ’n su ɔ. ?I lɛ nun’n, wafa sɛ yɛ sran sunman be tɛ su ɔ? Afuɛ wie nun’n, be nga be kplin su kɛ ninnge’m be boli nun sa ngbɛn’n, bian kun m’ɔ si be kpa’n, ɔ seli kɛ: “N wa wunnin i wlɛ kɛ be nga be fa ndɛ sɔ’n su’n, nán be ɲinfu ɔ. Afin be seli be kɛ sran kwlaa ng’ɔ fa su’n, ɔ ti ngwlɛlɛfuɛ.” Ɛɛn, kɛ fluwa sifuɛ dandan’m be ko kan ndɛ wie mun m’ɔ kle kɛ be lafiman Ɲanmiɛn su’n, sran be onga’m be kusu be bumɛn i wie kɛ Ɲanmiɛn o lɛ naan i yɛ ɔ ti Like Yifuɛ’n niɔn.—Nyanndra Mun 14:15, 18.

7. ?Kɛ nga Rɔmfuɛ Mun 1:20 fa kan’n sa’n, ngue yɛ ninnge nga be bo sin yia e’n be kle ɔ? ?Yɛ ngue ti ɔ?

⁷ ?Kɛ fluwa sifuɛ’m be se kɛ nán Ɲanmiɛn yɛ ɔ yili ninnge nga be o mɛn’n nun’n, be jran ninnge wie’m be su ti yɛ be se sɔ ɔ? Nán kɛ ninnge wie’m be kle sɔ ti ɔ! Afin, ninnge nga be kle kɛ like Yifuɛ kun o lɛ’n be bo sin yia e. Akoto Pɔlu seli kɛ: ‘Sran ɲinma wunman Ɲanmiɛn’n, sanngɛ kɛ ɔ fin cɛn ng’ɔ yili mɛn’n, ninnge kwlaa ng’ɔ yo be mɔ be wun be’n, ɔ maan be wun i wlɛ weiin kɛ Ɲanmiɛn o lɛ yɛ ɔ kwla sa’n kwlaa yo. I sɔ’n ti be leman ndɛ fi.’ (Rɔmfuɛ Mun 1:20). Ninnge kwlaa nga Ɲanmiɛn yoli be’n be nun’n, e kwla wun i wlɛ weiin kɛ Ɲanmiɛn o lɛ. Ndɛ’n nga Pɔlu kannin’n nun’n, i waan kɛ ɔ fin cɛn mɔ Ɲanmiɛn boli klɔ sran mun lele m’ɔ́ fá jú andɛ’n, ninnge nga Ɲanmiɛn yoli be’n be ti’n, sran’m be kwla “wun i wlɛ weiin” kɛ Ɲanmiɛn o lɛ. ?Ninnge sɔ mun yɛle mennin?

8. (a) ?Wafa sɛ yɛ ɲanmiɛn m’ɔ la nglo lɔ plaii’n, ɔ yi Ɲanmiɛn i tinmin’n, ɔ nin i ngwlɛlɛ’n i nglo ɔ? (b) ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ nglo lɔ ninnge’m be bo bolɛ’n ɔ fin lika kun ɔn?

⁸ Nglo lɔ ninnge’m be kle kɛ Ɲanmiɛn o lɛ. Jue Mun 19:2 waan: ‘Kɛ a nian ɲanmiɛn m’ɔ la nglo lɔ plaii’n, a wun Ɲanmiɛn Kpli i ɲrun m’ɔ le i’n.’ Wia’n, ɔ nin anglo ba’n, ɔ nin nzraama mun mɔ be nzɔliɛ yɛle ‘ɲanmiɛn m’ɔ la nglo lɔ plaii’n,’ be yi Ɲanmiɛn i tinmin’n, ɔ nin i ngwlɛlɛ’n i nglo. Nzraama’m be sɔnlɛ nga be sɔnnin’n, ɔ yo sro. Sanngɛ, be truman nglo lɔ sa ngbɛn, kun le i atin m’ɔ nanti su sɛsɛsɛ ɔ. (Ezai 40:26).a ?E kwla se kɛ be atin’m be su nantilɛ sɛsɛsɛ sɔ’n, ɔ yoli sa ngbɛn? Sanngɛ fluwa sifuɛ dandan sunman be waan cɛn kun yɛ nglo lɔ ninnge’m be boli be bo sa ngbɛn ɔn. Kɛ fluwa sifuɛ kun ɔ́ yíyí i ndɛ sɔ nun’n, ɔ seli kɛ: “Sɛ be se kɛ nglo lɔ ninnge mun ɔ nin asiɛ’n be o lɛ titi sa ngbɛn’n, i sɔ ndɛ liɛ’n ɔ́ yó be nga be lafiman Ɲanmiɛn su’n be klun su. Sɛ kusu be se kɛ cɛn kun sa ngbɛn yɛ ninnge sɔ’m be boli be bo’n, ɔ nin i fata kɛ e si kan nga ninnge’m be bo bolɛ’n ɔ fin’n. ?Afin, wan yɛ ɔ kwla se kɛ abonuan ninnge sɔ’m be boli nun sa ngbɛn ɔn?”

9. ?Wafa sɛ yɛ nnɛn’m be yi Zoova i ngwlɛlɛ’n i nglo ɔ?

⁹ Asiɛ’n kle e wie ekun kɛ Ɲanmiɛn o lɛ. Jue tofuɛ’n seli kɛ: ‘Ee Anannganman, junman nga a di be’n, be sɔnnin o! Ngwlɛlɛ nga a fa yoli i kwlakwla sɔ’n ɔ cɛnnin o! Ɔ sa nuan ninnge’n w’a yi asiɛ’n.’ (Jue Mun 104:24). Zoova i “sa nuan ninnge’n,” mɔ i wie yɛle nnɛn mun’n, be yi Ɲanmiɛn i ngwlɛlɛ’n i nglo. Y’a dun mmua y’a wun kɛ, fluwa sifuɛ dandan’m be nian nnɛn sɔ’m be su be yi ninnge mun. Amun e fa nnɛn sɔ wie mun naan e nian. I wie yɛle kɛ nnɛn’m be wuɛ’m be kekleke mɔ be ti’n, fluwa sifuɛ dandan’m be su nian su bé yí kpongbo kle kekleke kpa mun. Ngɔnsiɛn wie mun mɔ be ti sa kpa’n kusu’n, be su suan be su like naan bé yí mannzin nga be fa wla sutrefuɛ’m be su nun naan b’a ti sa’n. Be su suan akpatue ndɛwa’n i su like naan bé yí alapla wie mun mɔ kɛ bé tú sín’n, mannzin uflɛ (radar) fi kwlá sieman be nzɔliɛ’n. Sanngɛ maan be yo sɛ o, sran fi kwlá yiman ninnge’m be kpa kɛ nga Ɲanmiɛn bɔbɔ fa yili be’n sa. Fluwa kun (Biomimicry—Innovation Inspired by Nature) waan: “Ninnge nga Ɲanmiɛn yili be’n be kwlaa be yo ninnge nga e waan é yó be mun. Sanngɛ be yoman wunsre, be saciman asiɛ’n naan cɛn wie lele y’a ɲanman tranwlɛ kun.” Nanwlɛ, i sɔ’n ti ngwlɛlɛ like yolɛ dan!

10. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ, kɛ be se kɛ Like Yifuɛ dan kun nunman lɛ’n, i sɔ’n kanlɛ’n timan su ɔ? Amun fa sunnzun ase kun be yiyi nun.

¹⁰ Lika kwlaa nga e nian’n, maan ɔ yo ɲanmiɛn m’ɔ la nglo lɔ plaii’n i su lɔ o, annzɛ asiɛ’n su wa o, e wun weiin kɛ Ɲanmiɛn o lɛ sakpa (Zeremi 10:12). Ɔ maan kpanlɛ ng’ɔ o yɛ’n mɔ aolia nun sran’m be kpan’n, ɔ fata kɛ ɔ yo e liɛ wie. Be waan: ‘E Min Ɲanmiɛn, kɛ bé yí wɔ ayɛ bé mánmán wɔ mɔ bé sé kɛ a kwla sa’n kwlaa yo’n i su ɔ, afin wɔ yɛ a yili like’n kwlaa ɔ, a klo kɛ á yí be ti yɛ a yili be ɔ, yɛ ɔ ti yɛ be o lɛ ɔ.’ (Sa Nglo Yilɛ 4:11). Kannzɛ fluwa sifuɛ dandan’m be nun sunman be wun ninnge ɲɛnmɛn kpanngban nga be o mɛn nun’n, sanngɛ be ‘wunman sa wlɛ weiin kpa’ Like Yifuɛ’n su (Efɛzfuɛ Mun 1:18). E kwla fɛ i sɔ liɛ’n i su sunnzun ase naan y’a wun i wlɛ kpa. Kɛ sran kun nian ninnge nga be o mɛn nun’n be klanman mɔ be ti’n, kpɔkun ɔ se kɛ Ɲanmiɛn nunman lɛ’n, i sɔfuɛ’n ɔ ti kɛ sran kun m’ɔ nian foto mɔ be yi be fa sie i talɛ wun’n, kpɔkun ɔ se kɛ nán sran kun yɛ ɔ yili foto sɔ’n sa. Ɔ maan, kɛ be se kɛ sran nga be waan Ɲanmiɛn nunman lɛ’n be ‘leman ndɛ fi’n,’ ɔ bo maan e nuan!

‘Aɲinsifuɛ mɔ be tra be wiengu kpɔnman’n’ be yo maan sran kpanngban be mlin

11, 12.  ?Ngue ti yɛ Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa’m be se kɛ Ɲanmiɛn dun mmua siesieli sa kwlaa naan b’a ju’n niɔn? ?Yɛ ngue yɛ ɔ kle kɛ like klelɛ sɔ’n ɔ timan Ɲanmiɛn i manmanlɛ like ɔ?

¹¹ Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa’m be nunfuɛ’m be lafi su cinnjin kpa kɛ be Ɲanmiɛn sulɛ wafa’n, ɔ manman Ɲanmiɛn (Rɔmfuɛ Mun 10:2, 3). Sanngɛ nn kɛ é sé yɛ’n, mɛn’n nun Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa’m be yo maan sran kpanngban be yiman Ɲanmiɛn i ayɛ naan b’a mɛnmɛn i. ?Wafa sɛ yɛ be yo ɔ? Amun e nian wafa nga be yo’n, i su like nɲɔn.

¹² I klikli’n yɛle kɛ, Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa’m be fa be ato like klelɛ’n, be saci Ɲanmiɛn dunman’n. Be like klelɛ sɔ’n kun yɛle kɛ, Ɲanmiɛn dun mmua siesieli sa kwlaa naan b’a ju. Like nga ti yɛ be se sɔ’n yɛle kɛ be waan, kɛ mɔ Ɲanmiɛn le tinmin dan’n ti’n, ɔ kwla si sa kwlaa nga bé wá jú’n. I sɔ mɔ be kan’n ɔ kle kɛ, Ɲanmiɛn dun mmua siesieli sran kwlaa i tinuntinun i wun sa kpa, annzɛ sa tɛ mun. I lɛ nun’n, be fa mɛn’n nun ɲrɛnnɛn nin sa tɛ’n kwlaa nga be ju andɛ’n, be guɛ i Ɲanmiɛn su. Sanngɛ nn Satan m’ɔ ti Ɲanmiɛn i kpɔfuɛ dan’n, mɔ Biblu’n flɛ i “sran ng’ɔ sie mɛn nga’n,” i yɛ ɔ yo sa sɔ mun ɔn!—Zan 14:30; 1 Zan 5:19.

13. ?Ngue ti yɛ sɛ e se kɛ, Ɲanmiɛn kwlá trɛmɛn i awlɛn sa nga bé wá jú’n be silɛ nun’n, i sɔ’n timan su ɔ? Amun fɛ i su sunnzun ase kun.

¹³ Like klelɛ nga be se kɛ Ɲanmiɛn dun mmua siesieli sa kwlaa naan b’a ju’n, ɔ ti Ɲanmiɛn i su ato bualɛ like, yɛ ɔ nunman Biblu’n nun. Like nga Ɲanmiɛn kwla yo’n, ɔ nin nga ɔ yo i sakpa’n, like klelɛ sɔ’n sanngan sran angunndan i su. Kɛ be se kɛ Ɲanmiɛn kwla wun sa nga bé wá jú’n, ɔ ti su. Afin i sɔ liɛ’n fite Biblu’n nun weiin (Ezai 46:9, 10). Sanngɛ, e su niɛnmɛn i sɔ’n ti naan y’a se kɛ Ɲanmiɛn kwlá trɛmɛn i awlɛn sa nga bé wá jú’n be nianlɛ’n nun, annzɛ kusu é sé kɛ sa kwlaa nga be ju’n be fin i. Amun e fa sunnzun ase kun naan e nian. Yɛle kɛ: ?Sɛ amun le wunmiɛn kpa’n, amún sé kɛ i sɔ’n ti’n, amún mán like nɔnnin kwlaa nga amun wun i’n i su? Amun su yoman sɔ mlɔnmlɔn! I sɔ kunngba’n, nán kɛ mɔ e si kɛ Ɲanmiɛn kwla si e ɲrun lɔ sa mun’n, i ti yɛ é sé kɛ saan fii ɔ si sa kwlaa nga bé wá jú’n niɔn. Annzɛ kusu ɔ dun mmua siesieli sa kwlaa naan b’a ju ɔ. Sa nga bé wá jú’n be wunlɛ nun’n, Ɲanmiɛn yo i ngwlɛlɛ su.b Nanwlɛ, ato like klelɛ’n mɔ i wie yɛle kɛ Ɲanmiɛn dun mmua cicili sa kwlaa sieli naan b’a ju’n, ɔ timan Ɲanmiɛn manmanlɛ like.

14. ?Wafa sɛ yɛ Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa’m be nunfuɛ’m be saci Ɲanmiɛn dunman’n niɔn? ?I lɛ nun’n, ngue yɛ be kpɛnngbɛn’m be yo ɔ?

¹⁴ I nɲɔn su’n, Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa’m be nunfuɛ’m be ayeliɛ’n ɔ saci Ɲanmiɛn dunman’n. Ninnge nga Zezi kleli’n, ɔ fata kɛ be su yɛ Klistfuɛ’m be fa ɔ. Ninnge sɔ mɔ Zezi kleli’n be nun wie yɛle kɛ, ɔ seli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ be ‘klo be wiengu’ naan nán be yo “mɛn nunfuɛ.” (Zan 15:12; 17:14-16). ?Sanngɛ ngue yɛ Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa’m be su kpɛnngbɛn’m be yo ɔ? ?Be fa like nga Zezi kleli’n su sakpa?

15. (a) ?Kɛ alɛ tɔ’n, ngue yɛ Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa’m be su kpɛnngbɛn’m be yo ɔ? (b) ?Be ayeliɛ sɔ’n ti’n, sran kpanngban b’a yo sɛ?

¹⁵ Kɛ alɛ tɔ’n, amun e nian sa nga Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa’m be kpɛnngbɛn’m be yo’n. Be buman alɛ kunlɛ’n i fɔ, be wlawla sran mun kɛ be kun, kpɔkun wie liɛ bɔbɔ’n, be fa mɛn’n nun alɛ sunman be nun ta’n. Be yra alɛ kunfuɛ’m be su, kpɔkun be waan sran nga be kun be’n ɔ ti i yowlɛ su. I lɛ nun’n, e kwla usa e wun kɛ: ?Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa’m be su kpɛnngbɛn kpa mun’n niɔn, ‘be buman angunndan kɛ like nga be yo i bue kun su wa’n, be wiengu’m be yo like kunngba sɔ’n i bue kun su lɔ wie?’ (An nian kuku “?Wan sin yɛ Ɲanmiɛn jran ɔn?” i nun.) Kɛ Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa’m be su kpɛnngbɛn’m be se kɛ Ɲanmiɛn o be sin alɛ’m be kunlɛ’n nun’n, i sɔ’n timan Ɲanmiɛn i ayɛ yilɛ nin i manmanlɛ mlɔnmlɔn. Asa ekun’n, kɛ Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa’m be su kpɛnngbɛn’m be waan Biblu’n nun mmla’m be ti lalafuɛ like’n mɔ be buman sran nga be yo sa sukusuku’n be fɔ’n, i sɔ’n timan Ɲanmiɛn i ayɛ yilɛ nin i manmanlɛ wie ekun. Be ayeliɛ sɔ’n ti’n, e wla kpɛn wafa nga Zezi flɛli i blɛ su Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ mun’n, i su. Ɔ flɛli be kɛ, ‘amun mɔ an saci mmla’n’ yɛ ‘aɲinsifuɛ mɔ be tra be wiengu aɲinsifuɛ kpɔnman’n!’ (Matie 7:15-23; 15:14). Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa’m be su kpɛnngbɛn’m be ayeliɛ’n ti’n, sran kpanngban be kloman Ɲanmiɛn kpa kun.—Matie 24:12.

?Wan mun yɛ be yi Ɲanmiɛn i ayɛ be mɛnmɛn i sakpa ɔ?

16. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e nian Biblu’n nun naan y’a wun be nga be yi Ɲanmiɛn i ayɛ be mɛnmɛn i sakpa’n niɔn?

¹⁶ ?Sɛ mɛn’n nun sran dandan’m be nun sunman be yiman Ɲanmiɛn i ayɛ naan b’a mɛnmɛn i’n, wan mun yɛ be yi i ayɛ be mɛnmɛn i sakpa ɔ? Maan e nian Biblu’n nun naan y’a tɛ kosan sɔ’n su. I kwlaa yoli o, ɔ le manmanlɛ’n i wafa ng’ɔ ti Ɲanmiɛn i liɛ’n su ɔ. I wafa sɔ’n kusu o Biblu’n m’ɔ ti Ɲanmiɛn Ndɛ’n, i nun (Ezai 42:8). Ɲanmiɛn manmanlɛ wafa nsan ng’ɔ ti i liɛ’n su’n, amun e fa e ɲin sie be su kunngunngun naan e wun be nga be yi Ɲanmiɛn i ayɛ be mɛnmɛn sakpa andɛ’n, be wlɛ.

17. ?Wafa sɛ yɛ Zoova bɔbɔ kleli kɛ i dunman fɛ bolɛ mɔ be fa mɛnmɛn i’n, ɔ ti i klun sa yolɛ’n i bue cinnjin kpa’n kun ɔn? ?Yɛ asiɛ wunmuan’n su’n, wan mun yɛ andɛ be bo Ɲanmiɛn i dunman’n be mɛnmɛn i ɔ?

¹⁷ Wafa klikli nga e kwla yi Ɲanmiɛn i ayɛ e mɛnmɛn i’n, yɛle i dunman fɛ bolɛ. Ɲanmiɛn i dunman fɛ bolɛ’n, ɔ ti i klun sa yolɛ’n i bue cinnjin kpa’n kun. Zoova bɔbɔ yili i sɔ liɛ’n i nglo ndɛ ng’ɔ kan kleli Zezi’n, i nun. Kɛ Zezi i wulɛ cɛn’n wá jú’n, ɔ srɛli Zoova kɛ: ‘N Si, yo maan ɔ dunman’n fu.’ Kpɔkun be tili sran kun nɛn, ɔ seli kɛ: ‘M’an dun mmua yo maan n dunman’n w’a fu, yɛ ń yó maan ɔ́ wá fú ekun.’ (Zan 12:28). Zoova bɔbɔ yɛ ɔ kɛnnin i sɔ ndɛ liɛ’n niɔn. Ndɛ sɔ mɔ Zoova kannin’n nun’n, ɔ kle weiin kɛ i dunman’n i manmanlɛ naan dunman sɔ’n ɔ fu’n, ɔ ti i ɲrun like cinnjin kpa. ?Asiɛ wunmuan’n su’n, wan mun yɛ andɛ be bo Zoova i dunman fɛ be mɛnmɛn i ɔ? Zoova i Lalofuɛ mun ɔn. Kpɔkun be yo i sɔ liɛ’n i nvlenvle 235 be nun!—Jue Mun 86:11, 12.

18. ?Wafa sɛ yɛ e kwla wun be nga be su Ɲanmiɛn ‘nanwlɛ nun’n,’ be wlɛ ɔ? ?Yɛ wan mun yɛ i afuɛ ya kpɔlɛ tra su yɛ’n, be kan ndɛ nanwlɛ m’ɔ o Biblu’n nun’n i ndɛ kle sran mun ɔn?

¹⁸ Wafa’n i nɲɔn su nga e kwla yi Ɲanmiɛn i ayɛ e mɛnmɛn i’n, yɛle kɛ maan e fɛ i su ndɛ nanwlɛ’n e kle sran mun. Zezi seli kɛ be nga be waan ‘bé kóto [Ɲanmiɛn] i bo bé mɛ́nmɛ́n i’n, maan be yo i nanwlɛ’n nun.’ (Zan 4:24). ?Wafa sɛ yɛ e kwla wun be nga be su Ɲanmiɛn ‘nanwlɛ nun’n’ be wlɛ ɔ? Ato like klelɛ sɔ’n m’ɔ nunman Biblu’n nun’n, ɔ yo Ɲanmiɛn dunman’n, ɔ nin i klun sa’n be finfin. I sɔ’n ti’n, sran sɔ’m be faman su. Sanngɛ, ndɛ nanwlɛ’n m’ɔ o Biblu’n nun’n, yɛ be fa kle sran mun ɔn. I wie yɛle kɛ: Zoova mɔ i kunngba cɛ yɛ like fi nunmɛn i sin’n, i kunngba yɛ ɔ nin manmanlɛ’n fata ɔ (Jue Mun 83:19). Zezi ti Ɲanmiɛn i Wa. I yɛ Zoova sieli i Famiɛn Ɲanmiɛn Sielɛ Blɛ su ɔ (1 Korɛntfuɛ Mun 15:27, 28). Ɲanmiɛn Sielɛ Blɛ’n wá yó maan Zoova dunman’n fú, kpɔkun Ɲanmiɛn i klun sa’n ɔ́ yó asiɛ’n su, ɔ nin sran’m be lika (Matie 6:9, 10). Asa ekun’n, ɔ fata kɛ be bo Ɲanmiɛn Sielɛ’n i jasin fɛ’n asiɛ wunmuan’n su (Matie 24:14). I afuɛ ya kpɔlɛ tra su yɛ’n, Zoova i Lalofuɛ mun yɛ be kan ndɛ nanwlɛ sɔ mun kle sran mun titi ɔ!

19, 20. (a) ?Wafa sɛ yɛ Klistfuɛ kun i nzuɛn kpa’n ɔ kwla manman Ɲanmiɛn ɔn? (b) ?Kosan fanunfanun mennin mun yɛ be kwla uka e naan y’a si be nga be nzuɛn kpa’n, ɔ yi Ɲanmiɛn i ayɛ ɔ mɛnmɛn i andɛ ɔ?

¹⁹ Wafa nsan su nga e kwla yi Ɲanmiɛn i ayɛ e mɛnmɛn i’n yɛle kɛ, maan e mɛn dilɛ’n ɔ nin Ɲanmiɛn i mmla’n be wɔ likawlɛ. Akoto Piɛli seli kɛ: ‘An yo sa ng’ɔ ti kpa’n be nga be timan Klistfuɛ’n be ɲrun naan sɛ be saci amun dunman kɛ an ti sa tɛ yofuɛ mun’n, be wun sa kpa nga an yo be’n naan cɛn nga Ɲanmiɛn bá’n, be mɛnmɛn i.’ (1 Piɛr 2:12). Klistfuɛ’m be nzuɛn’n, ɔ yi be Ɲanmiɛn sulafilɛ’n i nglo. Kɛ sran’m be nian Klistfuɛ mun mɔ be wun kɛ be nzuɛn’n ti kpa’n, i sɔ’n yo maan Ɲanmiɛn ɲan ɲrun.

²⁰ ?Wan mun yɛ be nzuɛn kpa’n, ɔ yi Ɲanmiɛn i ayɛ ɔ mɛnmɛn i andɛ ɔ? ?Nanwlɛ, Ɲanmiɛn sulɛ akpasua mennin yɛ i nunfuɛ’m be nin be wiengu tran fɔuun, kpɔkun be mian be ɲin be su be lapo mun, ɔ maan mɛn’n nun awa sunman be yi be ayɛ’n niɔn (Rɔmfuɛ Mun 13:1, 3, 6, 7)? ?Wan mun yɛ mɛn wunmuan nun’n, kannzɛ bɔbɔ be aniɛn’n, ɔ nin be finwlɛ’n ti fanunfanun’n, be nin be wiengu Klistfuɛ’m be bo ti kun’n niɔn (Jue Mun 133:1; Sa Nga Be Yoli’n 10:34, 35)? ?Wan mun yɛ mɛn wunmuan nun’n, be sieli be nzɔliɛ kɛ be fa Biblu’n nun afɔtuɛ’m be wla be wiengu’m be fanngan naan be ɲin yi mmla mun’n niɔn? ?Wan mun yɛ be siesie be awlo’m be kpa kpɔkun be nanti Biblu’n nun mmla’m be su’n niɔn? Sa sɔ mun nin wie mun ekun be nun’n, saan Zoova i Lalofuɛ’m be ngunmin cɛ yɛ be kwla bo be dunman kpa ɔ.

?Ɔ bɔbɔ’n, a yi Ɲanmiɛn i ayɛ a mɛnmɛn i?

21. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e bɔbɔ’n, e bu e wun angunndan e nian sɛ e yi Zoova i ayɛ e mɛnmɛn i’n niɔn?

²¹ Ɔ fata kɛ e tinuntinun e usa e wun kɛ: ‘?N kpa nin’n, n yi Zoova i ayɛ n mɛnmɛn i?’ Jue Mun 148 kle kɛ ninnge kwlaa nga Ɲanmiɛn yili be’n, be manman Ɲanmiɛn. I anzi mun o, ɔ nin ɲanmiɛn m’ɔ la nglo lɔ plaii’n nin o, ɔ nin asiɛ’n nin i su nnɛn mun o, be kwlaa be manman Zoova (Ndɛ mma 1-10). Nanwlɛ, kɛ andɛ sran sunman be yoman sɔ wie’n, ɔ ti ɲannzuɛn kpa! Sɛ ɔ mɛn dilɛ’n manman Ɲanmiɛn’n, nn ninnge nga Ɲanmiɛn yili be’n mɔ be mɛnmɛn i’n, a o be nun wie (Ndɛ mma 11-13). I sɔ yolɛ’n yɛ ɔ ti mɛn dilɛ’n i kpafuɛ’n niɔn.

22. ?Kɛ a yi Zoova i ayɛ a mɛnmɛn i’n, mmlusuɛ mennin yɛ a ɲɛn i ɔ? ?Yɛ ngue yɛ ɔ fata kɛ a ta nda kɛ á yó ɔ?

²² Kɛ a yi Zoova i ayɛ a mɛnmɛn i’n, a ɲan su mmlusuɛ nin suyralɛ kpanngban kpa. Kɛ mɔ a lafi e ti kpɔlɛ tɛ nga Klist yili’n su’n ti’n, a nin e Si Ɲanmiɛn m’ɔ o nglo lɔ’n be afiɛn’n w’a sɛ. Ɔ maan ɔ wla’n kwla gua ase (Rɔmfuɛ Mun 5:10). Kɛ á wún sa nga ti yɛ ɔ fata kɛ a yi Ɲanmiɛn i ayɛ a mɛnmɛn i’n i wlɛ kɔ́ i ɲrun’n, nn ɔ wla gúa ase, nn á sí Ɲanmiɛn i ye (Zeremi 31:12). Ɔ maan, a kwla uka ɔ wiengu mun naan be mɛn dilɛ’n ɲan ɲrun. I sɔ yolɛ’n mán wɔ aklunjuɛ dan kpa wie kusu (Sa Nga Be Yoli’n 20:35). Ta nda kɛ andɛ nin ainman’n, be nga be yi Ɲanmiɛn i ayɛ be mɛnmɛn i’n, á yó i sɔfuɛ wie tititi!

[Ja ngua lɛ ndɛ mun]

?Amun wla kwla kpɛn su?

• ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ fluwa sifuɛ dandan’m b’a ukaman sran mun naan b’a yi Ɲanmiɛn i ayɛ b’a mɛnmɛn i ɔ?

• ?Wafa nɲɔn mennin yɛ Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa’m be yo maan sran’m be yiman Ɲanmiɛn i ayɛ naan b’a mɛnmɛn i ɔ?

• ?Wafa sɛ yɛ e kwla yi Ɲanmiɛn i ayɛ e mɛnmɛn i ɔ?

• ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e bɔbɔ’n, e bu angunndan e nian sɛ e yi Ɲanmiɛn i ayɛ e mɛnmɛn i’n niɔn?

[Kuku, bue 24]

“?Wan sin yɛ Ɲanmiɛn jran ɔn?”

Alemaɲin bian kun m’ɔ kunnin alɛ dan’n i 2 su’n wie’n, mɔ sanngɛ w’a kaci Zoova i Lalofuɛ siɛn’n i waan:

“Like ng’ɔ sanngannin min angunndan blɛ sɔ nun’n yɛle kɛ, Ɲanmiɛn sulɛ wafawafa kwlaa, i Katoliki o, i Luteriɛn o, i Episkopali o, ɔ nin wie mun ekun, be su kpɛnngbɛn’m be kwlaa be yra alɛ kunlɛ alapla mun nin be nun kisanfuɛ’m be su kwlaa naan b’a wɔ alɛ’n kunlɛ’n. I lɛ nun’n, n usali min wun kɛ: ‘?Wan sin yɛ Ɲanmiɛn jran ɔn?’

Be klɛli “Alemaɲin sonja’m be bo kplo’n su kɛ Gott mit uns (Ɲanmiɛn jin e sin). Sanngɛ, n usali min wun ekun kɛ: ‘?Be nga be o bue kun lɔ mɔ be kusu be kɔ asɔnun kunngba’n nun wie’n mɔ be srɛ’n, Ɲanmiɛn jranman be sin wie?’”