“Siɛn’n, amu’an kaci i sran mun”

“Laa an ti-man Nyanmiɛn sran mun, sanngɛ siɛn’n, amu’an kaci i sran mun.”​—1 PIƐ. 2:10.

?WAFA SƐ YƐ AMÚN TƐ́ SU Ɔ?

?Afuɛ 33 nun Pantekɔtu’n nun’n, wan mun yɛ Zoova fa be yoli i nvle ɔ?

?Wafa sɛ yɛ Klistfuɛ klikli’m be kleli kɛ Zoova ‘i dunman o be su’ ɔ?

?Wan mun yɛ andɛ be ti Zoova i nvle nunfuɛ mun ɔn? ?Sɛ Klistfuɛ nga be ti Zezi i ‘bua be wie mun’ be waan bé fín “nyrɛnnɛn dan’n” nun fíte’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ be yo ɔ?

1, 2. (a) ?Afuɛ 33 nun Pantekɔtu’n nun’n, sa dan benin yɛ Zoova yoli ɔ? (b) ?Wan mun yɛ Zoova dun mmua fa be yoli i nvle uflɛ’n i nunfuɛ ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

AFUƐ 33 nun Pantekɔtu’n nun’n, Zoova yoli sa dan kun. Yɛle kɛ, ɔ takali nvle uflɛ kun. Nvle uflɛ sɔ’n i nunfuɛ mun yɛle “Izraɛlfuɛ nga be ti i liɛ sakpa’n.” (Gal. 6:16) Zoova fɛli i wawɛ’n mannin nvle sɔ’n i nunfuɛ’m be tinuntinun. Ɔ maan, be su wlaman be klɛn kɛ nga be wlali Abraamu nin i osu nunfuɛ mun be klɛn’n sa. Afin, Pɔlu waan “klɛn wlalɛ kpa’n yɛlɛ nga Nyanmiɛn Wawɛ’n wlɛ i sran i awlɛn’n nun’n.”​—Rɔm. 2:29.

² Sran nga Ɲanmiɛn dun mmua fa be yoli i nvle uflɛ’n i nunfuɛ’n, yɛle Zezi i sɔnnzɔnfuɛ klikli mun. Kɛ Ɲanmiɛn fá be yó i nvle nunfuɛ mun’n, nn b’a yia Zerizalɛmu lɔ sua kun nun. Be ju bɔ sran ya kun sran ablaɔn. (Yol. 1:12-15) Ɲanmiɛn wawɛ’n jrali be su. Ɔ maan, Ɲanmiɛn fa be yoli i mma mun. (Rɔm. 8:15, 16; 2 Kor. 1:21) I sɔ’n kleli kɛ tɛ mɔ Klist fɛli i wun yili’n, ɔ yoli Zoova klun su. Naan aenguɛ uflɛ nga Zoova seli kɛ ɔ nin sran’m bé trá’n, yɛ w’a trɛ i lɛ ɔ. Ɔ maan, be su diman aenguɛ ng’ɔ nin Izraɛlifuɛ’m be trali’n i su kun. (Lik 22:20; an kanngan Ebre Mun 9:15 nun.) Klistfuɛ sɔ mɔ Ɲanmiɛn w’a kpa be w’a sie be ngunmin’n, be yɛ be ti i nvle nunfuɛ mun siɛn’n niɔn. Ɲanmiɛn wawɛ’n m’ɔ jrali be su’n ti’n, be kwla kannin aniɛn uflɛ sunman. Be kannin “Nyanmiɛn i abonuan sa b’ɔ yoli’n” i ndɛ. Kpɛkun, be nga be kacili Zuifu mɔ be fin mɛnmɛn’n kwlaa nun mɔ be bali Pantekɔtu cɛn dilɛ wie’n, be tili ndɛ’n be bɔbɔ be aniɛn’n nun.​—Yol. 2:1-11.

ƝANMIƐN I NVLE UFLƐ’N

3-5. (a) ?Pantekɔtu cɛn’n nun’n, ngue yɛ Piɛli seli Zuifu mun kɛ be yo ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ Ɲanmiɛn i nvle uflɛ’n i nunfuɛ’m be wa sɔnnin kpa ɔ?

³ Zoova maan akoto Piɛli ukali Zuifu nin be nga be kacili Zuifu’n, naan be yo Ɲanmiɛn i nvle uflɛ’n i nunfuɛ wie. Pantekɔtu cɛn’n nun’n, Piɛli kannin ndɛ juejue su kleli Zuifu mun. Ɔ seli be kɛ, Zezi mɔ be bɔbɔ be “boboli i waka’n su’n, i yɛ Nyanmiɛn sieli i kɛ ɔ ti e Min nin Krist nin-ɔn.” Ɔ maan, ɔ fata kɛ be lafi i su. Kɛ be tili ndɛ sɔ’n, be usali Piɛli like ng’ɔ fata kɛ be yo’n. Piɛli seli be kɛ: “An kaci amun nzuɛn’n maan be yo amun kwlakwlakwla amun batɛm Jésus-Krist dunman nun naan Nyanmiɛn yaci sa nga an yoli i’n cɛ amun yɛ ɔ fɛ i Wawɛ’n man amun.” (Yol. 2:22, 23, 36-38) Cɛn sɔ’n nun’n, sran mɔ be ju bɔ 3.000 kun be ukali be su. Be yoli Ɲanmiɛn i nvle uflɛ’n mɔ yɛle Izraɛlifuɛ mɔ be ti i liɛ sakpa’n, i nunfuɛ wie. (Yol. 2:41) Kɛ ɔ fin i lɛ’n, Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be wa boli jasin fɛ’n i juejue su. Yɛ sran’m be wa ukali be su ekun. (Yol. 6:7) Nanwlɛ, Ɲanmiɛn maan cɛn kwlaa sran’m be wa ukali i nvle uflɛ’n i nunfuɛ’m be su.

⁴ Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Filipu ɔli Samari klɔ kun su. Ɔ boli jasin fɛ’n kleli lɔfuɛ mun. Be nun sunman be fali ndɛ nga Filipu kannin’n su. Kpɛkun, be yoli be batɛmu. Sanngɛ, Ɲanmiɛn wawɛ’n w’a wluman be nun be ja nun lɛ. Be mɔ Zezi sunmannin be’n nin kpɛnngbɛn mɔ be o Zerizalɛmu lɔ’n, be sunmannin Piɛli nin Zan Samarifuɛ sɔ’m be wun lɔ. Kɛ Piɛli nin Zan be juli lɔ’n, “be fa be sa fuali be su, naan Nyanmiɛn a fɛ i Wawɛ’n w’a man be.” (Yol. 8:5, 6, 14-17) I sɔ’n kleli kɛ Ɲanmiɛn w’a fa Samarifuɛ sɔ mun w’a yo i nvle uflɛ’n i nunfuɛ wie.

⁵ Afuɛ 36 nun’n, Ɲanmiɛn maan Piɛli ukali sran wie mun naan b’a yo Ɲanmiɛn i nvle uflɛ’n i nunfuɛ wie. Sran klikli ng’ɔ ukali be’n yɛle Kɔrnɛyi m’ɔ ti Rɔmufuɛ’m be sonja ya su kpɛn’n, ɔ nin i osufuɛ mun nin i janvuɛ mun. (Yol. 10:22, 24, 34, 35) Ɲanmiɛn Ndɛ’n waan: “Piɛr nuan nin a tɔ-man, yɛ Nyanmiɛn Wawɛ’n wluli be kwlaa bɔ be tie i ndɛ’n be nun-ɔn. Kɛ Zuif’m bɔ be lafi Jésus su bɔ be nin Piɛr bali’n be wunnin kɛ Nyanmiɛn fɛ i Wawɛ’n mannin be bɔ be ti-man Zuif’m be wie’n, ɔ boli be kwlaa be nuan.” (Yol. 10:44, 45) Kɛ ɔ fin i lɛ’n lele m’ɔ́ fá jú andɛ’n, be nga be timan Zuifu mɔ be wlaman be klɛn’n, be kwla yo Ɲanmiɛn i nvle uflɛ’n i nunfuɛ wie.

Ɔ FA BE “YOLI NVLE KUN NAAN I DUNMAN TRAN BE SU”

6, 7. ?Ngue yɛ Zoova i nvle uflɛ’n i nunfuɛ’m be yoli m’ɔ kle kɛ ‘i dunman o be su’ ɔ?

⁶ Afuɛ 49 nun’n, be mɔ Zezi sunmannin be’n nin kpɛnngbɛn’m be yiali. Blɛ sɔ’n nun’n, Zezi i sɔnnzɔnfuɛ Zaki seli kɛ: “Simɔn [Piɛli] kannin ndɛ kleli ye. I waan i kpalɛ klikli bɔ Nyanmiɛn niannin be bɔ be ti-man Zuif’n be osu’n, ɔ fali be nun wie mun yoli nvle kun naan i dunman tran be su.” (Yol. 15:14) Nvle sɔ’n mɔ Ɲanmiɛn dunman o i su’n, be nga be timan Zuifu mɔ be kacili Klistfuɛ’n, be ti i nunfuɛ wie. (Rɔm. 11:25, 26) Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Piɛli seli kɛ: “Amun liɛ’n, an ti sran bɔ Nyanmiɛn fali amun, an ti Famiɛn Nyanmiɛn’n i nyrun jranfuɛ mun, an ti Nyanmiɛn i nvle’n nun sran mun, yɛ an ti i liɛ mlɔnmlɔn. Ɔ fali amun kɛ an yi i b’ɔ flɛli amun kɛ an jao aosin nun, an bla lika ng’ɔ kpaja kpa nun’n i ayɛ.” (1 Piɛ. 2:9, 10) Ndɛ sɔ’n kle kɛ Ɲanmiɛn i nvle nunfuɛ’m bé wá kɛ́n i ndɛ yakpa su bé klé sran mun. Yɛ bé yí i ayɛ kɛ i yɛ ɔ sie nglo nin asiɛ’n niɔn.

⁷ Ndɛ nga Zoova kan kleli laa Izraɛlifuɛ mun’n, ɔ ti i nvle uflɛ’n i nunfuɛ’m be liɛ wie. Zoova seli kɛ: “Min nvle nunfuɛ bɔ n yili be’n, bé mánmán min.” (Eza. 43:21) Sakpasakpa, Zoova i nvle uflɛ’n i nunfuɛ’m be kan kleli sran mun yakpa su kɛ amuɛn’m be ti ato like, naan Zoova kunngba cɛ yɛ ɔ fata kɛ be su i ɔ. (1 Tɛs. 1:9) Nanwlɛ, be kannin Zoova nin Zezi be ndɛ “Zerizalɛm [...], nin Zide mɛn wunmuan’n nun, ɔ nin Samari lɔ lele fa ju[li] asiɛ’n i awieliɛ.”​—Yol. 1:8; Kol. 1:23.

8. ?Ndɛ benin yɛ Pɔlu kan kleli Efɛzi lɔ asɔnun kpɛnngbɛn mun ɔn?

⁸ Sran ng’ɔ kleli kɛ Zoova ‘dunman o i su’ wie’n, yɛle akoto Pɔlu. Cɛn kun’n, ɔ kannin “Nyanmiɛn b’ɔ yili mɛn’n nin i nun like’n kwlaa’n, b’ɔ ti nglo lɔ nin asiɛ’n be Min’n” i ndɛ. Ɔ kɛnnin i sɔ juejue su kleli fluwa sifuɛ dandan wie mɔ be ti amuɛn sɔfuɛ’n. (Yol. 17:18, 23-25) Asa ekun’n, ɔ seli Efɛzi lɔ asɔnun kpɛnngbɛn’m be kɛ: “N si kɛ, kɛ n ko wɔ’n, gboklo wlɛfuɛ’m bé wá wlú amun nun, yɛ bé sáci bua fa sɔ’n. Yɛ amun nun sran wie’m bé wá jáo bé kán ndɛ b’ɔ ti-mɛn i su’n bé fá láka Kristfuɛ mun naan be su be su.” (Yol. 20:29, 30) Zezi i akoto’m be ɲin su bɔbɔ’n, nn be nga be kle like m’ɔ timan su’n be o lɛ.​—1 Zan 2:18, 19.

9. ?Kɛ Zezi i akoto’m be wieli wu’n, sa benin yɛ ɔ juli ɔ?

⁹ Kɛ Zezi i akoto’m be wieli wu’n, be nga be kle like m’ɔ timan su’n, be wa yili be wun nglo tɛ kpa asɔnun’n nun. Kpɛkun, be kpɛli Ɲanmiɛn i sulɛ m’ɔ timan su’n be ba. Biblu nga be yili be’n be nun sunman be nun’n, be yili Ɲanmiɛn i dunman Zoova’n. Yɛ be fali amuɛn sɔfuɛ’m be ninnge yolɛ mun wlali be Ɲanmiɛn sulɛ’n nun. Asa ekun’n, be kunnin be nga be waan be yoman kɛ be sa wie’n, yɛ be yoli sa sukusuku mun. I kwlaa sɔ’n kleli kɛ be timan nvle kun mɔ Zoova ‘dunman o i su’ ɔ. Kɛ ɔ fɛ i lɛ’n m’ɔ́ fá dí afuɛ kpanngban kpa’n, Ɲanmiɛn i sufuɛ nanwlɛfuɛ kunngunngun yɛ be trannin lɛ ɔ. Ɔ maan blɛ sɔ’n nun’n, nvle fi nunman lɛ mɔ Ɲanmiɛn ‘i dunman trɛnnin i su’ ɔ.

ƝANMIƐN TAKALI I NVLE’N I EKUN

10, 11. (a) ?“Awie ijre’n” nin “awie’n” be wun ɲanndra benin yɛ Zezi buli ɔ? (b) ?Kɛ afuɛ 1914 sinnin’n, wafa sɛ yɛ ɲanndra mɔ Zezi buli’n ɔ kpɛnnin su ɔ?

¹⁰ Cɛn kun’n, Zezi buli awie nin awie ijre’n be wun ɲanndra. Ɲanndra sɔ’n nun’n, ɔ kleli kɛ cɛn wie lele’n, be nga be kle like m’ɔ timan su’n bé wá trú dan. Ɔ maan, be su wunman Ɲanmiɛn i sufuɛ kpa’m be wlɛ kpa. Zezi seli kɛ, sran kun fali awie guɛli i fie’n su. Kpɛkun, “kɛ sran’m bé láfi’n,” i kpɔfuɛ’n ɔ wa guali awie’n nun awie ijre mma. “Awie’n” yɛle “Nyanmiɛn mma mun,” yɛ “awie ijre’n” yɛle “Klunwifuɛ’n i mma mun.” Awie nin awie ijre’n be ɲinnin likawlɛ lele ɔ juli awie’n i kpɛlɛ blɛ, “mɛn’n i awieliɛ’n” nun. Blɛ sɔ’n nun’n, Zezi wá súnmɛn i “awie kpɛfuɛ” mɔ yɛle anzi mun’n. Ɔ́ sé be kɛ be kpɛ awie’n naan be fa gua tanngannin’n nun. Yɛle kɛ, be tian Ɲanmiɛn i mma’m be nuan. (Mat. 13:24-30, 36-43) ?Wafa sɛ yɛ sa sɔ’n kpɛnnin su ɔ? ?Wafa sɛ yɛ Ɲanmiɛn kwla ɲannin sran naan w’a fa be w’a yo i nvle nunfuɛ mun ekun ɔn?

¹¹ “Mɛn’n i awieliɛ’n,” ɔ boli i bo afuɛ nga be flɛ i 1914 nun. Blɛ sɔ’n nun’n, alɛ dan klikli’n tɔli asiɛ wunmuan’n su. Kɛ ɔ́ yó sɔ nn Klistfuɛ nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n, b’a sɔnman. Be yɛ be ti “Nyanmiɛn mma mun” ɔn. Yɛ sɛ é kwlá sé’n, be ti kanga Babilɔni klɔ dan’n nun. Sanngɛ afuɛ nga be flɛ i 1919 nun’n, Zoova deli be. I sɔ’n kleli kɛ be yɛ be ti Klistfuɛ kpa mɔ be fa be sunnzun “awie’n” niɔn. Ɲanmiɛn tiannin be nuan kɛ be tian awie nuan’n sa. Kpɛkun, kɛ nga i nuan ijɔfuɛ Ezai fa kannin’n sa’n, ɔ fa be yoli nvle kun. Ɔ seli kɛ: “?Be kwla fa cɛn kunngba be taka mɛn kun? ?Be kwla ka lɛ fa blɛ kaan sa be taka nvle kun? Sɛ ń kwlá sé’n, kɛ Siɔn kotoli awuliɛ cɛ’n yɛ ɔ wuli i mma mun ɔn.” (Eza. 66:8) Siɔn m’ɔ kotoli awuliɛ’n, yɛle Zoova i anzi mun. Ba ng’ɔ wuli be’n, yɛle Klistfuɛ nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n mɔ Ɲanmiɛn fa be yoli i nvle’n.

12. ?Wafa sɛ yɛ Klistfuɛ nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n, be kle kɛ be ti Zoova i lalofuɛ wie ɔ?

¹² Klistfuɛ klikli’m be kleli kɛ be ti Zoova i lalofuɛ. Andɛ kusu’n, Klistfuɛ nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n, be kle kɛ be ti Zoova i lalofuɛ wie. Yɛ be ti “Nyanmiɛn mma mun.” (An kanngan Ezai 43:1, 10, 11 nun.) Yɛle kɛ, be nzuɛn’n ti kpa. Kpɛkun, be kan Ɲanmiɛn Sielɛ’n i jasin fɛ’n i ndɛ “mɛn wunmuan’n nun.” (Mat. 24:14; Fil. 2:15; Dan. 12:3) I sɔ’n ti, sran kpanngban be kwla fa be wun mantan Zoova.​—An kanngan Daniɛl 12:3 nun.

“E NIN AMUN YƐ É KƆ́-Ɔ”

13, 14. (a) ?Sɛ Klistfuɛ onga’m be waan bé sú Ɲanmiɛn wie’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ be yo ɔ? (b) ?Sa benin yɛ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be kannin kɛ ɔ́ wá jú ɔ?

¹³ Like suanlɛ ng’ɔ sinnin’n nun’n, e wunnin kɛ laa’n, Izraɛlifuɛ mun nin be nga be timan Izraɛlifuɛ’n be trannin. Kpɛkun, be bo yoli kun be suli Zoova. (1 Fam. 8:41-43) Andɛ kusu’n, ɔ fata kɛ Klistfuɛ onga’m be nin Klistfuɛ nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n, mɔ be ti ‘Nyanmiɛn mma mun’n’ be bo yo kun naan b’a su Ɲanmiɛn.

¹⁴ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be kannin kɛ cɛn wie lele’n, kɛ mɛn’n ɔ́ kɔ́ i bue nuan’n, sran kpanngban kpa bé fá be wun mántan Zoova i nvle nunfuɛ mun. Kpɛkun, bé bó yó kun bé sú i. Ezai seli kɛ: “Sran kpanngban kpa bé tú ajalɛ bé kɔ́. Bé sé kɛ: ‘Amun bla maan e wɔ Anannganman i oka’n su lɔ, maan e wɔ Zakɔb i Nyanmiɛn’n i sua’n nun lɔ. Ɔ́ klé e i atin mun, yɛ é nánti i akpɔ’m be su.’ Afin Siɔn lɔ yɛ mmla’n ɔ fin-ɔn, Zerizalɛmu lɔ yɛ Anannganman i nuan ndɛ’n ɔ fin ba-a.” (Eza. 2:2, 3) Zakari kusu seli kɛ: “Nvle kaka kpa nin mɛn nga be yo sro’n be nunfuɛ’m bé bá Zerizalɛm, bé fá be wun mántan Anannganman b’ɔ sie mɛn wunmuan’n yɛ bé srɛ́ i.” Nvle kaka sɔ’m be ‘aniɛn’n ti ngunminngunmin.’ Yɛ be se Ɲanmiɛn i nvle nunfuɛ mun kɛ: “E nin amun yɛ é kɔ́-ɔ, afin e tili i kɛ Nyanmiɛn’n wo amun sin.”​—Zkr. 8:20-23.

15. ?Junman benin yɛ Zezi i ‘bua’m be wie mun’n’ be di, m’ɔ kle kɛ be nin Klistfuɛ nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n mun yɛ be ‘kɔ ɔ?’

¹⁵ Klistfuɛ nga be ti Zezi i ‘bua’m be wie mun’n,’ be nin Klistfuɛ nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n mun yɛ be ‘kɔ ɔ.’ Yɛle kɛ, be bo ti kun be kan Ɲanmiɛn Sielɛ jasin fɛ’n i ndɛ. (Mar. 13:10) Ɔ maan, be akpasua nɲɔn’n be kaci ‘akpasua kun.’ Kpɛkun, Zezi Klist m’ɔ ti ‘bua tafuɛ kpa’n,’ ɔ nian be su.​—An kanngan Zan 10:14-16 nun.

MAAN E NIN ZOOVA I NVLE NUNFUƐ MUN E TRAN NAAN Y’A FITE NUN

16. ?Ngue yɛ Zoova wá yó m’ɔ́ fá Armagedɔn alɛ’n bá ɔ?

¹⁶ Ɔ ka kan’n, Babilɔni klɔ dan’n su tranman lɛ kun. I sin’n, be nga be sacili i’n bé wá kpɛ́ be ɲin Zoova i sufuɛ’m be su naan bé núnnún be wie. Sanngɛ, Zoova wá sásá i nvle nunfuɛ mun. Sa sɔ’n m’ɔ́ wá jú’n, yɛ ɔ ti ‘ɲrɛnnɛn dan’n’ i bo bolɛ’n niɔn. Sa kunngba sɔ’n, yɛ ɔ́ fá Armagedɔn alɛ’n bá ɔ. (Mat. 24:21; Eze. 38:2-4) Blɛ kunngba sɔ’n nun’n, Gɔgu wá tɔ́ Zoova i nvle nunfuɛ’m be su. Zoova i nvle nunfuɛ sɔ’m be “fin nvle’m be nun yɛ be kan bo nun.” (Eze. 38:10-12) Kɛ Gɔgu nin i minniɛn’m bé wá kunndɛ kɛ bé tɔ́ Zoova i sufuɛ’m be su’n, Zoova su tranman lɛ nianman be. Ɔ́ kún i nvle nunfuɛ’m be ti alɛ. Ɔ seli kɛ: “Ń wá yí min dan bɔ n ti nin min nzuɛn m’ɔ nin klɔ sran liɛ ti-man kun’n be nglo. Ń yí min wun nglo nvle kpanngban be nyrun, yɛ bé wá sí jrɛiin kɛ min yɛ n ti Anannganman nin-ɔn.”​—Eze. 38:18-23.

17, 18. (a) ?Kɛ Gɔgu wá kúnndɛ kɛ ɔ́ tɔ́ Zoova i sufuɛ’m be su’n, ngue yɛ Zoova sé i sufuɛ mun kɛ be yo ɔ? (b) ?Sɛ e waan é fíte nun’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo ɔ?

¹⁷ Kɛ Gɔgu wá kunndɛ kɛ ɔ́ tɔ́ Zoova i sufuɛ’m be su’n, Zoova sé i sufuɛ mun kɛ: “Min nvle’n nunfuɛ mun, amun ko wlu amun sua ba’m be nun, amun nyin amun sin anuan. Amun fia lele maan Anannganman i ya’n ɔ jɔ ka naan amun’an fite.” (Eza. 26:20) Ɔ maan, like nga é yó naan y’a fite nun blɛ kekle sɔ’n nun’n, Zoova klé e. Ɔ́ sé e kɛ e wlu e “sua ba’m be nun.” Atrɛkpa’n, sua ba sɔ mun yɛle e asɔnun mun.

¹⁸ Sɛ e waan é fíte nun ɲrɛnnɛn dan’n nun’n, ɔ fata kɛ e wun i wlɛ kɛ Zoova le nvle kun. Yɛ ɔ fata kɛ e yo i nvle sɔ’n i nunfuɛ wie. Yɛle kɛ, maan e nin i sufuɛ mun e yia e su i titi. Ndɛ nga jue tofuɛ’n kannin’n, maan e kan wie. Ɔ seli kɛ: “Anannganman, delɛ’n fin wɔ. Yra ɔ nvlefuɛ’m be nguan.”​—Jue. 3:8.