?Ngue yɛ aniaan gbanflɛn’m be kwla yo naan aniaan’m b’a lafi be su-ɔ?

1. ?Aniaan gbanflɛn’m be su ndɛ benin yɛ e kwla kan-ɔn?

ANIAAN gbanflɛn mun, amun kwla di junman kaka asɔnun’n nun. Afin gbanflɛn nzue’n te sonji amun nun. (Nya. 20:29) Amun kwla yo ninnge kpanngban be fa uka aniaan mun. Ɔ maan atrɛkpa’n, amun ɲin o blɛ mɔ bé wá síe amun asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ’n i sin kpa. Sanngɛ ɔ ju wie’n, ɔ kwla yo amun kɛ aniaan’m be ɲrun’n amun te yo bakan dan. Ɔ maan be lafiman su kɛ amun kwla di junman cinnjin wie mun. Kannzɛ bɔbɔ amun te yo gbanflɛn’n, sanngɛ amun kwla yo ninnge wie mun naan aniaan’m b’a lafi amun su.

2. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

² Like suanlɛ nga nun’n, é wá kán Famiɛn Davidi i ndɛ. Kpɛkun é kán Famiɛn Aza nin Famiɛn Zozafati mɔ be yoli Zida famiɛn’n be ndɛ wie. É wá kán sa wie mɔ be tɔli sran nsan sɔ’m be su’n nin wafa nga be kwla jrannin kekle’n be ndɛ. Kpɛkun é kán wafa nga aniaan gbanflɛn’m be kwla nian be ajalɛ’n su’n, i ndɛ wie.

LIKE NGA FAMIƐN DAVIDI I SU NDƐ’N KLE E’N

3. ?Ninnge nga aniaan gbanflɛn’m be kwla yo fa uka aniaan mun’n be nun kun yɛle benin?

³ I nun mɔ Davidi te yo gbanflɛn kan’n, ɔ suannin ninnge wie mɔ sran’m be ɲrun’n be ti cinnjin’n be yolɛ. Sran’m be sieli i nzɔliɛ kɛ ɔ nin Zoova be afiɛn mantan kpa. Kpɛkun ɔ miɛnnin i ɲin suannin ngowa kanlɛ ninnge’m be bolɛ. Ɔ maan kɛ Famiɛn Saili i akunndan’n sanngannin’n, ɔ ko boli jru naan i wla gua ase. (1 Sam. 16:16, 23) ?Ɔ maan aniaan gbanflɛn mun, amun si ninnge wie mɔ aniaan’m be kwla ɲan su ye’n be yo? E si kɛ amun nun kpanngban be si ninnge wie’m be yo. Atrɛkpa’n amun sieli i nzɔliɛ kɛ, kɛ gbanflɛn’m be uka aniaan kpɛnngbɛn mun mɔ be si wafa nga be kwla fa be tablɛti’n annzɛ ajulisu mannzin uflɛ wie’m be suan like annzɛ be di junman aɲia’m be bo’n, i sɔ’n yo be fɛ. Kɛ mɔ amun si ajulisu mannzin’m be nun junman di kpa’n ti’n, amun kwla uka e niaan kpɛnngbɛn sɔ’m be kpa.

4. ?Kɛ Davidi sa’n, nzuɛn benin yɛ ɔ fata kɛ aniaan gbanflɛn’m be yi i nglo-ɔ? (An nian foto ng’ɔ o fluwa’n i bui’n su’n.)

⁴ Cɛn kwlakwla’n, Davidi kleli kɛ be kwla lafi i su. I wie yɛle kɛ i nun m’ɔ te yo gbanflɛn kan’n, ɔ miɛnnin i ɲin dili junman kekle kpa naan w’a kwla niɛn i si i bua’m be lika. Ɔ ju wie’n, junman sɔ’n i dilɛ nun’n ɔ fɛli i nguan’n sieli i wie nuan. Cɛn kun’n, Davidi seli Saili kɛ: “Nannan, kɛ ń nían min si i bua’m be su’n, sɛ asɔmɔli o, wie kusu nnɛn ngble bɔ be flɛ i urs nin o, sɛ wie fa bua’m be nun kun’n, n fuɛn n ko fin i like, kpɛkun n de bua’n i nuan nun.” (1 Sam. 17:34, 35) Davidi si kɛ i yɛ ɔ fata kɛ ɔ niɛn i si’n i bua’m be su-ɔ. Ɔ maan yakpa su’n, ɔ yoli like kwlaa ng’ɔ kwla yo naan w’a kwla sasa be’n. Aniaan gbanflɛn mun, kɛ Davidi sa’n maan amun tu amun klun be di junman nga be fa man amun’n i kpa.

5. ?Kɛ nga Jue Mun 25:14 fa kan’n sa’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ ɔ yo aniaan gbanflɛn’m be cinnjin kpa-ɔ?

⁵ Davidi yoli maan ɔ nin Zoova be afiɛn mantannin kpa. Ɔ nin Zoova be afiɛn m’ɔ mantannin’n, ɔ yoli i cinnjin trali yakpa yolɛ’n ɔ nin jru m’ɔ si i bo’n. Zoova yoli Davidi i Ɲanmiɛn nin i Janvuɛ. (An kanngan Jue Mun 25:14 nun.) Aniaan gbanflɛn mun, like ng’ɔ fata kɛ ɔ yo amun cinnjin’n yɛle amun nin Zoova amun afiɛn m’ɔ mantan’n. Ɔ maan amun yo naan amun nin i amun afiɛn mantan kpa. Sɛ amun yo sɔ’n, bé mán amun junman wie mun asɔnun’n nun.

6. ?Wafa sɛ yɛ sran wie’m be buli Davidi-ɔ?

⁶ Ninnge nga be kleli Davidi i yalɛ’n be nun kun yɛle kɛ sran’m be buli i kɛ ɔ ti bakan dan. Ɔ maan be lafimɛn i su. I wie yɛle kɛ, kɛ Davidi waan ɔ nin Goliati bé kó kún’n, Famiɛn Saili bubuli i sa sin. Ɔ seli i kɛ ‘ɔ te yo gbanflɛn kan.’ (1 Sam. 17:31-33) Kwlaa naan Famiɛn Saili w’a se i sɔ’n, i niaan mun bɔbɔ be seli i kɛ ɔ ti sran mɔ be kwlá lafimɛn i su-ɔ. (1 Sam. 17:26-30) Sanngɛ Zoova liɛ’n w’a bumɛn i kɛ Davidi te yo bakan naan be kwlá lafimɛn i su. Ɔ si i kpa. Kɛ mɔ Davidi lafili i janvuɛ Zoova su ti’n, ɔ kwla kunnin Goliati.—1 Sam. 17:45, 48-51.

7. ?Ngue yɛ Davidi i su ndɛ’n kle aniaan gbanflɛn mun-ɔn?

⁷ ?Ngue yɛ Davidi i su ndɛ’n kle aniaan gbanflɛn mun-ɔn? I su ndɛ’n kle kɛ ɔ fata kɛ amun tra amun awlɛn. Afin kɛ ɔ ko yo naan be nga be wunnin amun kaan nun’n b’a wun i wlɛ kɛ siɛn’n amun a yo kaklaka’n i sɔ’n kwla fa blɛ. Sanngɛ amun kwla lafi su kɛ Zoova liɛ’n amun sran wafa nga amun ti’n, i su yɛ ɔ fɛ i ɲin sie-ɔ. Ɔ si amun kpa yɛ ɔ si like nga amun kwla yo’n. (1 Sam. 16:7) Maan amun yo naan amun nin Zoova amun afiɛn mantan kpa. Kɛ ɔ ko yo naan Davidi nin Zoova be afiɛn w’a mantan kpa’n, ɔ fɛli i ɲin sieli i ninnge nga Zoova yili be’n be su. Davidi buli like nga ninnge sɔ’m be kle i i Yifuɛ’n su’n i akunndan. (Jue. 8:4, 5; 139:14; Rɔm. 1:20) Like kun ekun nga amun kwla yo’n yɛle kɛ amun srɛ Zoova kɛ ɔ man amun wunmiɛn. Atrɛkpa’n kɛ mɔ amun ti Zoova i Lalofuɛ’n ti’n amun wiengu suklu ba’m be to amun mma. Sɛ ɔ ti sɔ’n, amun srɛ Zoova kɛ ɔ uka amun naan amun jran kekle. Amun nanti afɔtuɛ nga Ɲanmiɛn Ndɛ’n nin e fluwa mun nin video’m be man amun’n be su. Sɛ amun sie i nzɔliɛ kɛ Zoova ukali amun sa wie nun’n, i sɔ’n yó maan amún láfi i su kpa trá laa’n. Asa ekun’n, sɛ aniaan’m be sie i nzɔliɛ kɛ amun lafi Zoova su kpa’n bé láfi amun su wie.

8-9. (1) ?Ngue yɛ ɔ ukali Davidi naan w’a trɛ i awlɛn lele naan w’a kaci famiɛn-ɔn? (2) ?Ngue yɛ Davidi i su ndɛ’n kle aniaan gbanflɛn mun-ɔn?

⁸ Maan e fa e ɲin e sie i like uflɛ m’ɔ kleli Davidi i yalɛ’n i su. Davidi yɛ Zoova kpɛli i kɛ ɔ sin Saili i osu yo Zida famiɛn-ɔn. Sanngɛ ɔ minndɛli afuɛ kpanngban kpa ka naan w’a tran famiɛn bia’n su. (1 Sam. 16:13; 2 Sam. 2:3, 4) ?Blɛ sɔ’n nun’n, ngue yɛ ɔ ukɛli i naan w’a kwla trɛ i awlɛn-ɔn? W’a fɛmɛn i ɲin w’a siemɛn i ninnge ng’ɔ kwlá yoman be’n be su naan i sa sin bubu i ngbɛn. Sanngɛ ɔ fɛli i ɲin sieli i ninnge ng’ɔ kwla yo be’n be su. I wie yɛle kɛ i nun m’ɔ́ wánndi Saili i ɲrun m’ɔ juli Filistifuɛ’m be mɛn’n nun’n, ɔ nin Izraɛlifuɛ’m be kpɔfuɛ’m be kunnin. I sɔ m’ɔ yoli ti’n ɔ kwla sasali Zida nvle’n.—1 Sam. 27:1-12.

⁹ ?Ngue yɛ Davidi i su ndɛ’n kle aniaan gbanflɛn mun-ɔn? Amun yo like kwlaa nga amun kwla yo naan amun a uka aniaan mun’n. Maan e kan sa ng’ɔ juli aniaan bian kun mɔ be flɛ i kɛ Rikaado’n i su’n i ndɛ.b I nun m’ɔ te yo gbanflɛn kan’n ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ káci titi atin bofuɛ. Sanngɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be seli i kɛ ɔ minndɛ kan. Kɛ be kannin sɔ’n w’a faman ya yɛ i sa sin w’a bubumɛn i. Sanngɛ ɔ miɛnnin i ɲin boli jasin fɛ’n i kpa trali laa’n. Ɔ seli kɛ: “Andɛ’n, kɛ n bu i akunndan’n n wun i wlɛ kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be ndɛ yoli fɛ. Afin blɛ sɔ’n nun’n, ɔ fata kɛ n yo ninnge wie’m be kpa tra laa’n. I wie yɛle kɛ n ko niannin be kwlaa nga be kle kɛ Ɲanmiɛn ndɛ lo be’n, be osu. Yɛ kwlaa naan m’an wɔ’n n siesie min wun kpa. I sɔ mɔ n yoli’n ti’n, n ma boli sran kun i Biblu’n nun like klelɛ bo. Kɛ n wlali min wun ase n boli jasin fɛ’n i kpa’n, srɛ w’a kunman min kun kɛ laa’n sa.” Kɛ é sé yɛ’n, Rikaado ti titi atin bofuɛ nin asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ.

10. ?Cɛn kun’n, ngue yɛ Davidi dun mmua yoli naan w’a fa ajalɛ cinnjin kpa kun-ɔn?

¹⁰ Maan e kan sa uflɛ m’ɔ tɔli Davidi su’n i ndɛ. I nun mɔ Davidi nin i sran’m bé wánndi Famiɛn Saili i ɲrun’n, cɛn kun’n be yacili be yi nin be mma mun be nanmue’n nun lɛ be ɔli alɛ kunlɛ. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, be kpɔfuɛ wie’m be sinnin be sin lɔ be ko trali be ɔli. Davidi kwla se i wun kɛ, kɛ m’ɔ si alɛ kun kpa’n ti’n, ɔ si like ng’ɔ́ yó naan w’a kwla de be nga be kpɔfuɛ’m be trali be’n. Sanngɛ w’a yoman sɔ, ɔ seli Zoova kɛ ɔ kle i atin. Ɔ sinnin Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ Abiataa i lika usali Zoova kɛ: “?N su alɛ kunfuɛ sɔ’m be su?” Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Zoova seli Davidi kɛ ɔ kwla su be su naan i kpa bɔbɔ’n ɔ́ kwlá dé be nga be trali be’n. (1 Sam. 30:7-10) ?Ngue like yɛ sa sɔ’n kle e-ɔ?

11. ?Kwlaa naan amun a fa ajalɛ’n ngue yɛ ɔ fata kɛ amun yo-ɔ?

¹¹ Aniaan gbanflɛn mun, kwlaa naan amun a fa ajalɛ kun’n amun usa ngwlɛlɛ afɛ. Amun kwla usa amun si nin amun nin annzɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be ngwlɛlɛ afɛ. Zoova lafi sran sɔ’m be su. Ɔ maan amun kusu amun kwla lafi be su wie. Zoova ɲrun’n sran sɔ’m be ti kɛ like kun m’ɔ w’a fa cɛ asɔnun’n i nunfuɛ mun sa. (Efɛ. 4:8) Sɛ amun nian be ajalɛ’n su’n yɛ sɛ amun fa afɔtuɛ nga be man amun’n su’n, amún fá ajalɛ kpa. Siɛn’n, maan e kan like nga Famiɛn Aza i su ndɛ’n kle e’n i ndɛ.

LIKE NGA FAMIƐN AZA I SU NDƐ’N KLE E’N

12. ?Kɛ Famiɛn Aza bó famiɛn dilɛ bo’n, nzuɛn benin mun yɛ ɔ yili be nglo-ɔ?

¹² I nun mɔ Famiɛn Aza te yo gbanflɛn kan’n, ɔ yoli wun ase kanfuɛ nin yakpafuɛ. I wie yɛle kɛ, kɛ ɔ sinnin i si Abiza osu’n, ɔ yoli maan sran’m be yacili amuin sɔlɛ nvle’n nun. Asa ekun’n, ɔ wlali “Zidafuɛ’m be su nun kpa kɛ be fa be wun mantan Anannganman b’ɔ ti be nannan’m be Nyanmiɛn’n, naan be fɛ i mmla fanunfanun’m be su.” (2 Nyo. 13:23–14:1-6) Cɛn kun’n, Zera m’ɔ ti Etiopifuɛ’n ɔ fali sonja miliɔn kun bali Zida nvle’n i utulɛ. Blɛ sɔ’n nun’n, Aza srɛli Zoova kɛ ɔ ukɛ i. Ɔ seli i kɛ: “Anannganman, sran b’ɔ ti fakafaka’n, i delɛ timan kekle ɔ sa nun traman sran ng’ɔ le wunmiɛn’n. Anannganman e Nyanmiɛn, bla w’a de ye, afin ɔ su yɛ e kisa-a.” Ndɛ nga Aza kannin’n kle kɛ ɔ lafi su kɛ Zoova kwla de i bɔbɔ nin i nvle’n. Kɛ mɔ Aza lafi i Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n i su’n ti’n, ‘Zoova yoli maan be kwlali Etiopifuɛ mun.’—2 Nyo. 14:9-13.

13. (1) ?Ngue sa yɛ ɔ juli Aza su-ɔ? (2) ?Ngue ti-ɔ?

¹³ E si kɛ kɛ sonja miliɔn kun be seli kɛ be nin Aza bé wá kún’n, srɛ kunnin i dan kpa. Sanngɛ kɛ m’ɔ fɛli i wla guali Zoova su’n ti’n, ɔ kwlɛli i kpɔfuɛ sɔ mun. Sanngɛ kɛ sa uflɛ tɔli Aza su’n, w’a fɛmɛn i wla w’a guɛmɛn i Zoova su kun. Yɛle kɛ cɛn kun’n, Izraɛli Famiɛn Baasa klunwifuɛ’n waan ɔ́ fá alɛ wlá Aza sin. Blɛ sɔ’n nun’n, Aza ko taloli Siri famiɛn’n. Ajalɛ sɔ mɔ Aza fali’n i bo w’a guaman kpa w’a mɛnmɛn i. Zoova sinnin i nuan ijɔfuɛ Ananin i lika kannin sa ng’ɔ́ wá jú Aza su’n i ndɛ kleli i. Ɔ seli i kɛ: “Kɛ b’ɔ w’a kisaman Anannganman ɔ Nyanmiɛn’n su’n, bɔ Siri famiɛn’n su yɛ a kisali’n, i ti Siri alɛ kunfuɛ’m be su tranman ɔ sielɛ’n bo kun.” Ɔ maan kɛ ɔ fɛ i lɛ’n Aza w’a ɲɛnmɛn i ti kun. Yɛle kɛ be fali alɛ be wlɛli i sin sa tititi. (2 Nyo. 16:7, 9; 1 Fam. 15:32) ?Ngue yɛ Aza i su ndɛ’n kle e-ɔ?

14. (1) ?Ngue yɛ amun kwla yo naan amun a lafi Zoova su-ɔ? (2) ?Kɛ nga 1 Timote 4:12 fa kan’n sa’n, sɛ amun lafi Zoova su’n wafa sɛ yɛ i bo’n gúa-ɔ?

¹⁴ Aniaan gbanflɛn mun, maan amun yo wun ase kanfuɛ yɛ amun lafi Zoova su titi. Kɛ amun fali amun wun mannin Zoova mɔ be yoli amun batɛmun’n, i lɛ nun’n amun yili i nglo kɛ amun lafi Zoova su kpa. Kɛ amun kacili Zoova i awlobo nunfuɛ’n i sɔ’n yoli i fɛ dan. Sanngɛ ɔ fataman kɛ amun yaci Zoova i su lafilɛ. Nán amun bu i kɛ ajalɛ cinnjin’m be falɛ nun ngunmin yɛ ɔ fata kɛ amun lafi Zoova su-ɔ. Sanngɛ amun lafi i su sa uflɛ wie’m be nun. I wie yɛle kɛ maan ɔ yo amun ɲin su yiyilɛ nun-o, annzɛ junman nga amún dí’n nun-o, annzɛ ninnge nga amun fa sie amun ɲrun kɛ amún yó’n nun-o, ɔ fata kɛ amun lafi Zoova su wie. Ɔ fataman kɛ amun lafi amun ngwlɛlɛ liɛ’n su. Sanngɛ amun nian Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun naan amun a fa ajalɛ kpa. (Nya. 3:5, 6) Sɛ amun yo sɔ’n, Zoova i klun jɔ́ amun wun. Kpɛkun aniaan’m bé láfi amun su.—An kanngan 1 Timote 4:12 nun.

LIKE NGA FAMIƐN ZOZAFATI I SU NDƐ’N KLE E’N

15. ?Kɛ nga 2 Be Nyoliɛ 18:1-3; 19:2 be fa kan’n sa’n, ajalɛ tɛ benin yɛ Famiɛn Zozafati fali-ɔ?

¹⁵ Fɔ o e kwlakwla e nun. Ɔ maan blɛ wie nun’n amun kwla fɔn. Sanngɛ nɛ́n i sɔ ti yɛ amún sé kɛ amun tuman amun klun be suman Zoova kun-ɔn. Maan e kan Famiɛn Zozafati i ndɛ kan. I nzuɛn’n ti kpa. I nun m’ɔ te yo gbanflɛn kan’n, “i nannan i Nyanmiɛn’n i klun sa’n yɛ ɔ tuli i klun kunndɛli-ɔ. Ɔ fali Nyanmiɛn i mmla’m be su.” Asa ekun’n, ɔ sunmannin i awlo lɔ sran dandan wie’m be kɛ be ko kan Zoova i ndɛ be kle be kwlaa nga be o Zida klɔ’m be su’n. (2 Nyo. 17:4, 7) Ɔ nin i sɔ ngba’n blɛ wie nun’n, Zozafati w’a faman ajalɛ kpa. Cɛn kun’n ajalɛ tɛ m’ɔ fali’n ti’n, Zoova i nuan ijɔfuɛ kun ko mɛnnin i afɔtuɛ. (An kanngan 2 Be Nyoliɛ 18:1-3; 19:2 nun.) ?Ngue yɛ Zozafati i su ndɛ’n kle e-ɔ?

16. ?Ngue yɛ aniaan bian Razivu i su ndɛ’n kle aniaan gbanflɛn mun-ɔn?

¹⁶ Aniaan gbanflɛn mun, amun sɔ afɔtuɛ nga be man amun’n be nun klanman. Atrɛkpa’n kɛ gbanflɛn kpanngban sa’n, kɛ ɔ ko yo naan Zoova i sulɛ’n w’a yo amun cinnjin w’a tra like kwlaa’n, ɔ timan pɔpɔ amun sa nun. Sanngɛ nán amun sa sin bubu amun. Amun bu sa ng’ɔ juli aniaan bian kun mɔ be flɛ i kɛ Razivu’n i su’n i akunndan. Kɛ ɔ́ kɛ́n i gbanflɛn nun ndɛ’n, ɔ seli kɛ: “Blɛ wie nun’n n siman like trele nga ń yó’n. Kɛ min wiengu gbanflɛn sunman sa’n, n klo min wun kpinngbinlɛ tra aɲia’m be bo kɔlɛ nin jasin fɛ bolɛ’n.” ?Ngue yɛ ɔ ukali Razivu-ɔ? Asɔnun kpɛnngbɛn kun mɛnnin i afɔtuɛ. Razivu bɔbɔ seli kɛ: “Ɔ ukali min maan n buli ndɛ ng’ɔ o 1 Timote 4:8 nun’n i su akunndan.” Aniaan bian Razivu kɛnnin i wun ase nantili afɔtuɛ nga be mɛnnin i’n su. Yɛ ɔ buli like ng’ɔ ti i cinnjin’n i akunndan kpa. Ɔ kan guali su kɛ: “N fali ajalɛ kɛ ń fá min ɲin ń síe i Zoova i sulɛ’n su kpa.” ?Kɛ ɔ yoli sɔ’n wafa sɛ yɛ i bo’n guali-ɔ? I bɔbɔ seli kɛ: “Kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’n mannin min afɔtuɛ m’ɔ dili afuɛ nɲɔn kun’n, be sieli min asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ.”

AMUN YO NAAN AMUN SI M’Ɔ O ƝANMIƐN SU LƆ’N I KLUN JƆ AMUN WUN

17. ?Kɛ gbanflɛn’m be mian be ɲin be su Zoova kpa’n, wafa sɛ yɛ i sɔ’n yo aniaan kpɛnngbɛn mun-ɔn?

¹⁷ Aniaan kpɛnngbɛn’m be klo gbanflɛn nga be nin be bo yo kun be su Zoova likawlɛ’n be kpa. (Sof. 3:9) Kɛ amun tu amun klun be di junman kwlaa nga be fa man amun’n, i sɔ’n yo be fɛ. Ninnge kwlaa sɔ mɔ amun yo’n ti’n, be klun jɔ amun wun dan.—1 Zan 2:14.

18. ?Kɛ nga Nyanndra Mun 27:11 fa kan’n sa’n, kɛ gbanflɛn’m be tu be klun be su Zoova’n wafa sɛ yɛ i wun yo i-ɔ?

¹⁸ Aniaan gbanflɛn mun, nán amun wla fi su le kɛ Zoova klo amun yɛ ɔ lafi amun su. Ɔ seli kɛ mɛn’n i awieliɛ blɛ’n nun’n, gbanflɛn’m bé bá kɛ sonja mun sa bé wá sú i. (Jue. 110:1-3) Ɔ si kɛ amun klo i, yɛ amun kunndɛ kɛ amún tú amun klun bé sú i kpa. Maan amun tra amun awlɛn amun bɔbɔ amun wun, ɔ nin amun wiengu’m be wun wie. Sɛ amun yo sa tɛ wie’n, amun kplin su kɛ be tu amun fɔ naan be man amun afɔtuɛ. Sɛ be man amun afɔtuɛ kusu’n, maan amun wun i wlɛ kɛ ɔ fin Zoova. (Ebr. 12:6) Asa ekun’n, amun mian amun ɲin be di junman kwlaa nga be fa man amun’n. Ng’ɔ ti cinnjin kpa’n yɛle kɛ amun yo like kwlaa nga amun kwla yo naan amun Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n, i klun w’a jɔ amun wun’n.—An kanngan Nyanndra Mun 27:11 nun.