Ginamit daw kan Enot na mga Kristiano an Ngaran nin Dios?
AN NGARAN nin Dios naglalataw nin rinibong beses sa Hebreong Kasuratan, kun saen irinirepresentar iyan kan apat na konsonante na יהוה (YHWH, an Tetragrammaton). Isinusuherir kan mga nadiskobre sa arkeolohiya na kan panahon bago madistiyero an Israel, bago 607 B.C.E., lakop na ginamit an ngaran na iyan, asin sa mga libro kan Biblia na Esdras, Nehemias, Daniel, asin Malaquias na isinurat kan panahon pakalihis na madistiyero, iyan parateng naglalataw. Alagad luway-luway, mantang nagrarani an panahon sa paglataw kan Mesiyas, an mga Judio superstisyosong nag-alangan na gamiton an ngaran.
Ginamit daw kan mga disipulo ni Jesus an ngaran nin Dios (na parateng tinatradusir na “Jehovah,” o “Yahweh” sa Ingles [sa Bicol, “Jehova”])? Nagsasabi an ebidensia na iyo. Tinokdoan ni Jesus an saiyang mga parasunod na mamibi sa Dios: “Pakangbanalon logod an saimong ngaran.” (Mateo 6:9) Asin sa katapusan kan saiyang ministeryo sa daga, sia mismo namibi sa saiyang langitnon na Ama: “Ipinahayag ko an saimong ngaran sa mga tawo na itinao mo sa sako hale sa kinaban.” (Juan 17:6) Apuwera kaiyan, an enot na mga kopya kan Septuagint, an Griegong traduksion kan Hebreong Kasuratan na ginamit kan mga disipulo ni Jesus, naglalaman kan ngaran nin Dios sa porma kan Hebreong Tetragrammaton.
Kumusta man an mga Ebanghelyo asin an iba pa kan Kristianong Griegong Kasuratan (an “Bagong Tipan”)? Ipinangatanosan na mantang an ngaran nin Dios naglataw sa Septuagint, naglataw man iyan sa pinakaenot na mga kopya kan Kasuratan na ini—kisuerra kun saen kinotar an Septuagint. Kaya an ngaran na Jehova naglalataw nin labing 200 na beses sa New World Translation of the Christian Greek Scriptures. An iba tinatsaran ini na daing binabasaran. Alagad, garo igwa nin pagsuportar para sa New World Translation sa sarong dai linalaoman na paghalean: an Talmud nin Babilonya.
An enot na kabtang kan relihiyosong librong ini nin Judio may titulong Shabbath (Sabbath) asin naglalaman nin kadakol na pagboot na susundon sa paggawe sa Sabbath. Sa sarong seksion, igwa nin paliwanag kun baga tama na iligtas sa pagkasolo an mga manuskrito kan Biblia kun Sabbath, dangan minalataw an minasunod na kapahayagan: “Sinabi sa teksto: An blangkong mga espasyo [gil·yoh·nim΄] asin an mga Libro kan mga Minim, dai niato iyan iligtas sa kalayo. Si R. Jose nagsabi: Sa ordinaryong mga aldaw nin semana an saro kaipuhan na guntingon an mga Ngaran nin Dios na yaon dian, itago iyan, asin soloon an iba. Nagsabi si R. Tarfon: Ilobong ko logod an sakong aki kun dai ko iyan sosoloon kaiba an mga Ngaran nin Dios dian kun iyan mapasakamot ko.”—Traduksion ni Dr. H. Freedman.
Siisay an mga mi·nim΄? An termino nangangahulogan na “mga sektaryano” asin puwedeng nagtotokdo sa mga Saduceo o Samaritano. Pero sono ki Dr. Freedman, sa kapahayagan na ini posibleng nagtotokdo iyan sa Judiong mga Kristiano. Kun siring, ano an mga gil·yoh·nim΄, na trinadusir na “blangkong mga espasyo” sono ki Dr. Freedman? Igwa nin duwang posibleng kahulogan. Iyan puwedeng blangkong mga pagirilid nin sarong balumbon o blangkong mga balumbon pa ngani. O—sa mapagtuyang aplikasyon kan tataramon—iyan puwedeng an mga sinurat kan mga mi·nim΄, na garo baga sinasabi na an mga sinurat na ini arog kadaing halaga sa blangkong mga balumbon. Sa mga diksionaryo an ikaduwang kahulogan na ini itinatao bilang “mga Ebanghelyo.” Kaoyon kaini, an grupo nin tataramon na yaon sa Talmud bago an kinotar na kabtang sa enotan nagsasabi: “An mga Libro nin mga Minim arog sa blangkong mga espasyo [gil·yoh·nim΄].”
Kaoyon kaiyan, sa librong Who Was a Jew? ni Lawrence H. Schiffman, an kinotar sa enotan na kabtang kan Talmud tinatradusir nin arog kaini: “Dai niato iliniligtas sa kalayo (sa Sabbath) an mga Ebanghelyo asin an mga libro kan mga minim (‘erehe’). Imbes, iyan sinosolo sa saindang namumugtakan, an mga iyan asin an Tetragrammata kaiyan. Si Rabi Yose Ha-Gelili nagsasabi: Durante kan semana, maninigong guntingon nin saro an Tetragrammata kaiyan asin itago iyan saka soloon an natatada. Sabi ni Rabi Tarfon: Ilobong ko logod an sakong mga aki! Kun (an mga librong ini) mapasakamot ko, sosoloon ko iyan kaiba kan mga Tetragrammata kaiyan.” Si Dr. Schiffman nagpapadagos na mangatanosan na an mga mi·nim΄ digdi Judiong mga Kristiano.
An kabtang daw na ini kan Talmud nagtataram talaga dapit sa enot na Judiong mga Kristiano? Kun siring, makosog na ebidensia iyan na an mga Kristiano igwa kan ngaran nin Dios, an Tetragrammaton, sa saindang mga Ebanghelyo asin sinurat. Asin posibleng marhay na an Talmud tunay na nagpapaliwanag digdi manongod sa Judiong mga Kristiano. May pagsuportar an mga iskolar para sa siring na punto-de-vista, asin sa Talmud an konteksto minalataw na may dugang na pagsuportar. An kabtang na minasunod sa kotasyon sa enotan na hale sa Shabbath nagsasaysay kan estorya manongod ki Gamaliel asin an sarong Kristianong hokom na an mga kabtang kan Sermon sa Bukid nananambitan.
Kan huring panahon na sana, kan an apostatang Kristianismo suminuhay na sa simpleng mga katokdoan ni Jesus, na an ngaran nin Dios nag-ontok nang gamiton kan naghihingakong mga Kristiano asin hinale pa ngani sa mga kopya kan Septuagint asin sa mga Ebanghelyo patin sa ibang libro kan Biblia.
[Ritrato sa pahina 31]
Kan kaaldawan ni Jesus, naglataw an ngaran nin Dios sa “Septuagint”
[Credit Line]
Israel Antiquities Authority