“An Kaenot-Enoteng Aram na mga Pagsitar nin mga Teksto sa Biblia”
BEINTE-SINGKONG taon na an nakaagi, an mga arkeologong Israeli nakadiskobre nin pambihirang bagay. Sa sarong lolobngan na kueba sa mga bakilid kan Kababan nin Hinnom sa Jerusalem, nakakua sinda nin duwang sadit na pirak na balumbon na may nakasurat na mga teksto sa Biblia. An mga balumbon ginibo kaidto pang panahon bago laglagon kan Babilonya an Jerusalem kan 607 B.C.E. Kinotar kan mga teksto an kabtang kan mga bendisyon na nakasurat sa Bilang 6:24-26. An personal na ngaran nin Dios, an Jehova, naglataw nin nagkapirang beses sa duwang balumbon. An mga inskripsion ilinadawan bilang “an kaenot-enoteng aram na gibo nin tawo kaidtong suanoy na kinaban na nasusuratan nin haralipot na kotasyon gikan sa Hebreong Biblia.”
Minsan siring, kinuestion kan nagkapirang nag-espesyalisar an pagpetsa asin nangatanosan sinda na an mga balumbon isinurat kan ikaduwang siglo B.C.E. An sarong dahelan kan dai pagkakaoyon na ini iyo na huli sa kualidad kan orihinal na mga retrato kan saraditon na balumbon na ini dai nagin posible an maingat na marhay na pagsiyasat kan mga detalye. Tanganing maresolberan an problema manongod sa pagpetsa, sarong grupo nin mga nag-espesyalisar an nagsagibo nin bagong pagsiyasat. Sinda naggamit kan pinakabagong teknolohiya sa pagkua nin retrato asin sa pagpaluwas kaiyan sa komputer tanganing makaprodusir nin klarong marhay na digital na mga retrato kan mga balumbon. An mga resulta kan bagong mga pag-analisar ipinublikar kasuarin pa sana. Ano an nagin konklusyon kan grupo nin mga nag-espesyalisar?
Enot sa gabos, idinoon kan mga nag-espesyalisar na an arkeolohikong mga impormasyon nagsusuportar sa petsa bago kan pagkadistiero sa Babilonya. An paleograpikong mga obserbasyon—an pagpetsa kan nasusurat na mga letra basado sa korte, porma, posisyon, pagkasunodsunod kan agi nin surat, asin direksion—nagpaparisa kan iyo man sanang peryodo nin panahon, an boot sabihon, an katapusan kan ikapitong siglo B.C.E. Asin sa katapustapusi, sa pagkonsiderar kan ortograpiya, an siensia nin pagdeletriya, an grupong ini nagkonklusyon: “An ortograpikong mga impormasyon na nasa mga plake [mga balumbon] kaoyon kan arkeolohiko asin paleograpikong mga ebidensia kun manongod sa pagpetsa kan mga inskripsion.”
Sinusumaryo kan magasin na Bulletin of the American Schools of Oriental Research an pagsiyasat sa pirak na mga balumbon, na midbid man bilang an mga inskripsion na Ketef Hinnom, nin siring kaini: “Sa siring, puede niatong kompirmaron giraray an konklusyon kan kadaklan na nag-espesyalisar na an mga inskripsion na yaon sa mga plakeng ini prineserbar an kaenot-enoteng aram na mga pagsitar nin mga teksto sa Biblia.”
[Picture Credit Lines sa pahina 32]
Kueba: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; mga inskripsion: Photograph © Israel Museum, Jerusalem; sa karahayan nin boot kan Israel Antiquities Authority