“An Adorno kan Bilog na Galilea”

ANOM may kabangang kilometro sana sa amihanan-solnopan nin Nazaret, an banwaan kun saen nagdakula si Jesus, yaon an sarong siudad na dai noarin man nasambitan sa mga Ebanghelyo. Pero, inomaw iyan bilang “an adorno kan bilog na Galilea” kan bantog na Judiong historyador kan enot na siglo na si Flavio Josefo. Iyan an siudad nin Sepphoris. Ano an aram niato manongod sa siudad na ini?

Pagkagadan ni Herodes na Dakula, posible na kan 1 B.C.E., an mga siudadano kan Sepphoris nagrebelde sa Roma, na nagbunga kan pagkalaglag kan saindang siudad. Minana kan aki ni Herodes na si Antipas an Galilea asin Perea saka pinili nia an kagabaan kan Sepphoris bilang lugar kan saiyang bagong kabisera. An siudad itinogdok liwat sa estilo kan Greco-Romanong arkitektura, alagad an kadaklan kan populasyon mga Judio. Oyon ki Propesor Richard A. Batey, iyan an nagin “pinakasentro kan administrasyon kan gobyerno sa Galilea asin Perea,” sagkod na itogdok ni Antipas an Tiberias kan mga 21 C.E. tanganing salidahan an Sepphoris bilang kabisera. Ini an panahon na nag-erok si Jesus harani sa siudad na iyan.

Si Propesor James Strange, na nagkotkot sa Sepphoris, ilinaladawan an siudad na igwa nin mga artsibo, sarong tesoreria, sarong bugtakan nin mga armas, mga bangko, pampublikong mga edipisyo, asin mga saod na nagtitinda nin mga bagay na gibo sa seramiks, gibo sa salming, gibo sa metal, alahas, asin laen-laen na kakanon. Igwa nin mga parahabol asin negosyante nin mga gubing saka mga tindahan na mababakalan nin mga basket, muebles, pahamot, asin iba pang arog kaiyan na paninda. An populasyon kan panahon na iyan kinakalkulo na nasa pag-oltanan nin 8,000 asin 12,000.

Nadalaw man lamang daw ni Jesus an sibot na siudad na ini, na sarong oras na lakaw hale sa Nazaret? An Ebanghelyo dai nagtatao sa sato nin simbag. Minsan siring, an The Anchor Bible Dictionary nagkokomento na an “sarong lohikong ruta hale sa Nazaret pasiring sa Cana nin Galilea minabagtas sa Sepphoris.” (Juan 2:1; 4:46) Hale sa Nazaret, maheheling an bulod nin Sepphoris, na haros 120 metros an langkaw sa pinakasalog kan kababan. May mga naniniwala na kan itao ni Jesus an ilustrasyon na “an siudad dai matatago kun namumugtak sa itaas nin bukid,” posibleng an nasa isip nia iyo an siudad na ini.—Mateo 5:14.

Pagkatapos na bumagsak an Jerusalem kan 70 C.E., an Sepphoris an nagin mayor na Judiong siudad sa Galilea asin kan huri an namumugtakan kan Sanhedrin, an Judiong korte suprema. Sa laog nin kadikit na panahon, iyan uminoswag bilang sentro kan Judiong edukasyon.

[Mapa/​Ritrato sa pahina 32]

(Para sa aktuwal na format, helingon an publikasyon)

Dagat nin Galilea

GALILEA

Cana

Tiberias

SEPPHORIS

Nazaret

PEREA

[Picture Credit Lines sa pahina 32]

Mga lalagan na dalipay: Nakotkot kan Wohl Archaeological Museum, Herodian Quarter, Jewish Quarter. Sadiri kan Company for the Reconstruction of the Jewish Quarter in the Old City of Jerusalem, Ltd