Aram Mo daw?
Siisay si Hadeng Assuero kan Persia na nasambitan sa libro sa Biblia na Ester?
▪ Segun sa libro nin Ester, pinili ni Assuero na magin reyna nia an daragang Judio na si Ester, asin ilinigtas ni Ester an mga kahimanwa nia sa pagprobar na gadanon sinda gabos. Sa halawig na panahon, nagkakalaen na gayo an mga opinyon manongod sa kun siisay man nanggad na hade kan Persia an inaapod na Assuero. Minsan siring, minalataw na nasimbag na iyan paagi sa impormasyon na nakaukit sa mga monumento nin Persia na nasa tolong lenguahe. Huli kaini, mayong duda na si Assuero iyo si Jerjes I (Xerxes I), an aki ni Darius the Great (Hystaspis). An pagkagamit kan ngaran na Jerjes sa inskripsion na Persiano, kun itatransliterar sa Hebreo, haros kapareho kan pagkagamit dian sa Hebreong manuskrito kan librong Ester.
An gabos na sinabi sa libro nin Ester mapadapit ki Assuero kaoyon kan impormasyon na ini manongod ki Jerjes I. Minsan ngani an kabisera nia yaon sa Susa (Susan), na nasa Elam, an Persianong monarkang ini namamahala man sa Media, asin an nasasakopan nia poon sa India sagkod sa mga isla nin Mediteraneo. (Ester 1:2, 3; 8:9; 10:1) “Totoo ini gabos ki Jerjes, pero bako sa kiisay pa man na Persianong monarka,” an sabi kan propesor na si Lewis Bayles Paton. “An karakteristiko ni Assuero, na sinasabi sa Libro nin Est[er], kaoyon man na marhay kan pagkasaysay ni Herodotus asin kan iba pang Griegong mga historyador manongod ki Jerjes.”
Ano an patunay na naggigibo nin mga ladrilyo sa suanoy na Egipto?
▪ Sinasabi kan libro sa Biblia na Exodo na pinapatrabaho kan mga Egipcio an mga oripon nindang Hebreo sa gibohan nin ladrilyo. Dapat matapos nin mga oripon kun pira an ipinapagibo kada aldaw, gamit an dalipay asin dagami.—Exodo 1:14; 5:10-14.
An paggibo nin ladrilyong pinatagas sa saldang mahalagang trabaho sa Nile Valley kan mga panahon kan Biblia. An suanoy na mga monumento na gibo sa materyales na ini yaon pa ngonyan sa Egipto. Maheheling an prosesong ini sa ipinintang ladawan sa lanob na nasa lolobngan ni Rekhmire sa Thebes kan ika-15 siglo B.C.E, na haros iyo man an panahon kan mga pangyayari na nasa libro nin Exodo.
Arog kaini an sabi kan The International Standard Bible Encyclopedia dapit sa ipinintang ladawan na ini: “Minakua nin tubig sa sarong lugar na may tubig; ihinahalo an laboy gamit an asadol dangan dinadara sa lugar na kombenyente para sa paragibo nin ladrilyo. An laboy na ini dinudusok sa hormahan na gibo sa kahoy, na ibinubugtak kan paragibo nin ladrilyo sa daga. Dangan, inaangat an hormahan asin nawawalat an bagong hormang ladrilyo na papatagason sa saldang. Raya-raya an hinormang ladrilyo asin, kun matagas na, pinagpapatongpatong iyan tanganing magamit pag-abot nin panahon. Sagkod ngonyan, ginigibo sa Near East an prosesong ini.”
Sa manlaenlaen na dokumentong papiro poon pa kan ikaduwang milenyo B.C.E., mababasa man an paggibo nin ladrilyo nin mga surugoon, paggamit nin dagami asin laboy na pangladrilyo, saka bilang nin ladrilyo na dapat magibo aroaldaw nin mga trabahador.
[Ritrato sa pahina 22]
Ladawan ni Jerjes (nakatindog) asin Darius the Great (nakatukaw) na nakaukit sa gapo
[Credit Line]
Werner Forman/Art Resource, NY
[Ritrato sa pahina 22]
Ipinintang ladawan sa lanob na nasa lolobngan ni Rekhmire
[Credit Line]
Erich Lessing/Art Resource, NY