Aram Mo Daw?
Kan inot na siglo, ano an ginigibo kan mga saserdote sa dugo hali sa mga hayop na iinatang sa templo?
KADA taon, nag-aatang nin ribo-ribong hayop sa altar kan templo an mga saserdote sa suanoy na Israel. Uyon sa Judiong historyador kan inot na siglo na si Josephus, pag Paskuwa, labing 250,000 na kordero an inaatang, kaya dakulon na dugo an pinapabulos. (Lev. 1:10, 11; Bil. 28:16, 19) Napapasain an gabos na dugong iyan?
Nadiskubre kan mga arkeologo an sarong mahiwas na drainage system sa templo ni Herodes na ginamit sagkod na magaba an templo kan 70 C.E. Minalataw na ginamit ninda iyan para mailuwas an dugo hali sa bulod na kinatutugdukan kan templo.
Pag-ulayan ta an duwang aspekto kaiyan:
Mga labot sa may pamitisan kan altar: Sarong deskripsiyon manungod sa sarong drainage system para sa altar an mahihiling sa Mishnah, na sarong koleksiyon nin berbal na mga ley nin mga Judio na isinurat kan inot na parte kan ikatulong siglo C.E. Sinabi diyan: “Sa may timog-sulnupan na kanto igwa nin duwang labot . . . asin diyan kaidto minabulos an dugong iinula sa may pamitisan sa sulnupan asin sa may pamitisan sa timog dangan nagsasaralak iyan sa paagihan nin tubig tapos minaluwas sa sapang Kidron.”
An suanoy na tradisyon na ini manungod sa mga “labot” harani sa altar kauyon kan mga nadiskubre kan mga arkeologo sa modernong panahon. Kinumpirmar kan The Cambridge History of Judaism an nadiskubreng sarong “mahiwas na drainage system” harani sa templo. Sinasabi kaiyan: “Posibleng marhay na ginagamit ini kaidto tanganing mailuwas an tubig na may kasalak na dugo kan mga atang hali sa Bulod na Kinatutugdukan kan Templo.”
Igong suplay nin tubig: Kaipuhan kan mga saserdote nin bastanteng suplay nin tubig tanganing mapagdanay na malinig an pamitisan kan altar asin tanganing an dugo dagos-dagos na makabulos sa mga paagihan. Tanganing maisagibo an mahalagang trabahong ini, an mga saserdote pirming igwa nin malinig na suplay nin tubig hali sa siyudad. An tubig na iyan nakakaabot sa altar paagi sa mga kanal, mga pasulugan nin tubig (mga aqueduct), asin mga tipunan nin tubig (mga cistern asin pool). An arkeologong si Joseph Patrich nagsabi: “An siring na kahanga-hangang sistema nin pagsuplay nin tubig, paglinig asin paghali nin maating tubig sa patyo kan templo, daing kaagid kan panahon na idto.”