Aram daw Niato Kun Ano an Orihinal na Sinasabi kan Biblia?

SA NGONYAN an mga tawo parateng nag-aagagha huli sa gabat nin mga bareta bako sanang huli sa laog kaiyan kundi siring man huli sa kadakolan kaiyan. Haros mayo nin nakakahimong lubos na masabotan asin ilaog sa isip an gabos na iyan. Asin huli ta dai ninda iyan nasisiyasat para sa katamaan, may mga nagin mapagduda sa saindang nadadangog asin naheheling. Alagad, sa kadaklan, an mga bareta binabasa asin tinutubod. An mga tawo nagtatrabaho sono dian asin iinooyon an saindang pamumuhay dian.

Alagad pag-abot sa Biblia, dakol an naghohona na sinda may katanosan na magin mapagduda. Parate sindang naghahapot: “Taano man ta maninigo kong ioyon an sakong buhay sa Biblia? Paano ko maseseguro na an ‘mga bareta’ kaiyan, na sinasabing hale sa Dios, talagang hale sa saiya? Asin, kun iyo, paano ko maaaraman na iyan nakaabot sa sato​—pakalihis kan gabos na siglo​—na dai nin naliwat?”

An libro na nakapagpapangyari nin permanenteng mga pagbakle sa personalidad nin saro​—siring sa pinaghohona nin dakol na maninigong magin resulta kan Biblia​—kaipuhan na siyasaton nin maingat kun dapit sa pagigin masasarigan kaiyan. An Biblia mismo nagsasadol nin siring na pagsiyasat. An sarong parasurat sa Biblia nagpahayag kaiyan sa paaging ini: “Mga namomotan, dai kamo tumubod sa gabos na ipinasabong na tataramon, kundi baloon an ipinasabong na mga tataramon kun baga iyan gikan sa Dios, huli ta kadakol na palsong propeta na nagruluwas sa kinaban.”​—1 Juan 4:1.

Alagad an saro kaipuhan na gibohon an siring na pagsiyasat na may bilog na pagkasadiosan asin sinseridad. Kaipuhan na andam siang akoon an totoong mga diskobremiento dawa pa kun iyan tibaad biyong kontra sa dating mga paghona asin opinyon. Alagad talaga daw na puwedeng makagibo nin siring na pagsiyasat an saro na magpapatunay sa pagigin tama kan Biblia?

Naberipikar an Katamaan kan Biblia

Minsan ngani an Biblia daan nang gayong libro, mahalagang mangnohon na iyan biniberipikar nin suanoy na mga manuskrito sa Biblia. Igwa nin rinibo nanggad sa suanoy na mga manuskritong ini sa mga librariya asin pribadong mga koleksion sa bilog na kinaban. An mga iyan nagpapatunay na an Biblia ngonyan dai naraot kan pag-agi nin panahon asin kinopya saka nakaabot sa satong aldaw nin tama.

Ini puwedeng patunayan. Halimbawa, an haloy nang nag-eeksister na Institute for New Testament Textual Studies sa Alemania ginibo na puwedeng sientipikong pag-adalan an mga 95 porsiento sa mga 5,300 na nasusurat na kopya kan Kristianong Griegong Kasuratan ninda, magsalang sa microfilm o sa pormang retrato. Kaya an interesadong bisita, baga man ordinaryo sanang tawo o sientipikong eksperto, puwedeng mapahelingan, sa ekspertong paggiya, kun gurano kaeksakto an pakaabot kan Biblia sagkod sa satong ika-20 siglo. An pag-oltanan kan panahon na an Kristianong Griegong Kasuratan orihinal na isurat asin an pagsurat kan kagurang-guranging nag-eeksister na mga manuskritong papiro halipoton, dai malabi sa 25 taon.

Kaya an Biblia igwa nin orog na diretso sa pagsabi na masasarigan an pagkakopya kaiyan ki sa ibang mga libro kan suanoy na mga panahon. Sa saiyang librong Das Buch der Bücher (An Libro nin mga Libro), pahina 3, si Karl Ringshausen nagsurat: “Si Julius Caesar isinurat an saiyang Commentaries on the Gallic War kan taon 52 bago si Cristo. Alagad an kagurang-guranging nag-eeksister na mga kopya, na isinurat nin mas nahuring tawo, poon kan ikasiyam na siglo pakalihis ni Cristo. An Griegong pilosopong si Plato nabuhay poon 427 sagkod 347 bago si Cristo; an kagurang-guranging kopya na nasa sato kan saiyang pilosopikong mga libro may petsang 895 pakalihis ni Cristo. Sa kadaklan haros sangribong taon asin labi pa an pag-oltanan kan enot na pagsurat, kan orihinal na pagsurat kan suanoy na mga libro, asin kan saindang kagurang-guranging nag-eeksister na mga kopya.”

Asin mapadapit sa kabilangan nin nag-eeksister na mga kopya poon kan panahon na idto, an librong The Bible From the Beginning nagsasabi: “Sa kagabsan an klasikal na mga MSS. pipira sana kun ikokomparar sa Biblikal. Mayo nin ibang suanoy na libro na arog sa Biblia karahay kan patotoo.”

An Biblia Kontra sa Modernong mga Libro

Paano nakakakomparar an Biblia sa mas modernong mga libro? Makawiwili nanggad, an mga dai pakaseguro sa aktuwal na laog nin orihinal na mga teksto nag-eeksister minsan dapit sa mas bagong mga libro na gibo nin mga autor na ngonyan gadan na. Igwa nin inaapod na mga critical edition, o work edition, sa mga isinurat kan mga parasurat na Aleman na si Goethe, Schiller, Hölderlin, asin dakol pang iba. Ini mga pagprobar na bilogon giraray an orihinal na teksto sa sientipikong paagi. An mga eksperto parateng dai nagkakaoyon kun arin na bersion an igwa kan tanda nin pagigin orihinal na mga tataramon kan autor.

Pati an politika kun beses napapalabot. Pagkagadan ni Mao Tse-tung, an mga tawo haloy na naghalat sa ikalimang tomo kan saiyang kinolektang mga libro. An mga eksperto sa Tsina naghohona na an pagkaatrasong ini huli sa politikal na kariribokan sa mga namomoon sa nasyon, na dai nagkakaoroyon sa mga tataramon na maninigong akoon bilang isinurat ni Mao. Kan sa katapustapusi lumataw an ikalimang tomo, dakol na eksperto an nagpahayag nin pagduda sa pagigin masasarigan kaiyan.

Kun Taano ta Laen na Gayo an Biblia

Laen na gayo an Biblia sa mga librong ini nin mga tawo na isinurat nin mas bago pa! Minsan ngani mas gurang, an katamaan kan teksto kaiyan ginigibo iyan na daing kaagid. Paano daw ini nangyari? Paano nagin posible na paaboton an Biblia sa mas halawig na panahon pero igwa nin katamaan na makaseseguro kita sa pagigin masasarigan kan presenteng porma kaiyan?

Primero, an kadaklan sa mga nagkopya, o nagtabang sa pagkopya, kan Biblia igwa nin dakulang paggalang dian asin sa Banal na Autor kaiyan. An mga Masoretes (sarong grupo nin mga Judiong iskolar sa Biblia na nabuhay sa pag-oltanan kan ikaanom asin ikasampulong siglo C.E.) midbid na binilang nin maingat an lambang letra kan teksto sa Biblia tanganing malikayan an pagkasala o pagkalipasi sa minsan sarong letra sa Banal na Kasuratan. An masasarigan na paaging ini tibaad ginamit na haloy pa bago kan saindang panahon tanganing malikayan an pagkasala sa pagkopya kan Biblia. Posible na mapadapit sa ugaleng ini nin mga parakopya na si Jesus nagsabi sa saiyang Sermon sa Bukid: “Mas posible pang mapara an langit asin daga ki sa mapara an sarong kasaditsaditing letra o sarong punto nin letra sa Pagboot sa ano man na paagi asin dai maotob an gabos na bagay.”​—Mateo 5:18.

An paghihingoang ini kan mga parakopya na mapagdanay an pagigin puro asin tama kan teksto kan Biblia nagpapaliwanag kun taano ta an Dead Sea Scrolls kaidtong enot asin ikaduwang siglo B.C.E., na kabilang sa iba pang bagay igwa kan bilog na libro ni Isaias, haros eksaktong kapareho kan teksto na nasa sato ngonyan.

Ikaduwa, an kadaklan sa mga iskolar asin parakopyang ini interesado sana sa napapalabot​—pagkopya kan banal na teksto​—bakong sa pakakua nin ano man na kaomawan para sa saindang sadiri. An totoo, an mga tawong ini isinasakripisyo an personal na onra, mga rogaring, salud, asin pati buhay, tanganing masierto na an mga manuskrito makopya nin tama o ikatao sa mga iskolar na gagamiton iyan tanganing makatabang na mapreserbar an teksto kan Biblia.

Si Konstantin von Tischendorf, halimbawa, andam na atubangon an mga peligro kan kapatagan asin an pagbaklay sa disyerto, kan kabangaan kan ika-19 siglo, tanganing makua an saro sa pinakamasasarigan na manuskrito kan Biblia kan ika-4 na siglo. Nadiskobre nia iyan kaidto sa sarong basurahan sa monasteryo kan St. Catherine sa Bukid nin Sinai.

Ikatolo, an dakol sa mga tawo na interesadong gayo na makopya an teksto kan Biblia nin tama igwa nin dakulang pagkamoot sa Tataramon nin Dios. Kapareho kan sarong parasurat kan Mga Salmo, sinda nawiwili sa Tataramon nin Dios asin naoogma na ikapaabot sa iba an teksto kan Biblia.​—Salmo 1:​1, 2.

Ikaapat, asin pinakamahalaga, dai maninigong lingawan na an Banal na Autor kan Biblia iyo an nagpasabong kan orihinal na pagsurat kan Banal na Kasuratan. Sia an nagtao sa mga tawo na nagsurat kan Biblia kan kinakaipuhan na tabang tanganing ikasurat an mga bagay na nakapukaw sa tawo kan saiyang kairairaroming mga emosyon asin nakatabang sa “paghusay kan mga bagay” para sa saiya. (2 Timoteo 3:​16, 17) Makatanosan sana na pamamahalaan nia an maimbod na pagkopya kan saiyang Tataramon sagkod sa satong presenteng aldaw.

[Ritrato/​Kahon sa pahina 13]

Sarong kabtang kan Biblia Hebraica Stuttgartensia, Levitico 11:​42, na dian an letra sa Hebreo na Waw pinadakula tanganing mapalataw na iyo an letra na nasa kabangaan kan Pentateuco.

Sarong kabtang kan Aleppo Codex sa Salmo 80:​14 (sa Ingles, bersikulo 13), na nagpapaheling kun saen an letra sa Hebreo na ‘Aʹyin iinitaas tanganing iparisa na iyan an letra na nasa kabangaan kan Mga Salmo.

[Kahon]

An abilidad na ini na maaraman kun saen manonompongan an letra na nasa kabangaan nagpapaheling na binilang kan mga Masoretes an mga letra kan bilog na teksto kan limang libro na isinurat ni Moises asin kan Mga Salmo. Ipinaririsa kaiyan an dakulang pagmamaan kan mga parakopya tanganing makopya nin tama an Biblia.