An Maribok na mga Taon nin Pagkatin-edyer
AN MGA tin-edyer napalilibotan nin erotikong mga mensahe. An sekso ginagamit sa pag-anunsio nin sapatos sagkod pantalon. An modernong musika pano nin seksuwal na mga suhestion. Sa telebisyon an pustoryosong mga adulto pabarobalyo sa mga kadorog. Alagad ta tama daw ini?
An sarong dakulang peryodiko sa Amerika nagsabi na an “pagkaigwa nin grabeng seksuwal na laog” kan mga programa sa TV sa mga oras na pinakadakol an nagheheling “nakahahadit asin iresponsable nanggad na uso sa pagpasale.” Inapod iyan kan The Journal of the American Medical Association na “pag-aprobetsar sa mga barobata kan mga parapasale asin paraanunsio.”
Dapat na siertohon nindo na aram kan saindong mga aki na bako iyan an pamumuhay kan gabos. Dawa kun, siring sa paghihingako, an kabanga sa 17 anyos na mga babae sa Amerika nakidorog na, iyan nangangahulogan pa man giraray na an kabanga dai. Arog kan sabi kan dating Sekretaryo sa Edukasyon nin E.U. na si William J. Bennett: “Bakong ‘gabos’ naggigibo kaiyan, asin tibaad boot niatong tawan man nin pagsuportar asin pagpakosog an mga hobenes na iyan—an kabanga sa satong mga desisiete anyos.”
Idinoon nia na sa sarong surbey sa Grady Memorial Hospital sa Atlanta, Georgia, E.U.A., an 9 sa 10 aking babae na mayo pang 16 “gustong makanood kun paano masabing ‘habo ko.’” Matatabangan daw nindo an saindong mga aki na makombensir na, bako sanang maluya asin daing kasiertohan na simbag, kundi positibo asin dai mababagong habo ko an iyo sanang tamang simbag sa ano man na inmoral na suhestion? Matatabangan daw nindo sindang makarealisar na igagalang sinda nin mga tawong may halaga huli kaiyan? Arog kan sabi kan tin-edyer na si Emily sa sarong peryodiko sa California, E.U.A.: “An mga pinakaiginagalang dai nakikidorog.”
Maninigo nindong tabangan an saindong mga aki na makarealisar na an sekso sarong makosog na puwersa—makosogon kaya napaluwas kaiyan an bilog na rasa nin tawo. Pero dai ini nangangahulogan na iyan dai makokontrol. Imbes, iyan nangangahulogan na arog nin mapuwersang pangarerang kotse, iyan dapat na gamiton nin tama, sono sa mga reglamento nin trapiko. An dai pag-intindi sa mga reglamento sa pasikosikong tinampo sa bukid puwedeng magbunga nin kapahamakan. An dai pag-intindi sa itinao nin Dios na mga reglamento sa seksuwal na gawe-gawe magkakaigwa nin kaagid na mga resulta. Paano daw nindo matatabangan an saindong mga aki, na namomotan na gayo nindo, na mamidbid an katotoohan na ini?
Tokdoan Sinda na May Halaga an Kabinian
Ipakipag-olay sa saindong tin-edyer an marahay na halimbawa sa Biblia kan magayon na daragang Sulamita. Sia may pag-orgolyong nakasabi: “Ako lanob, asin an sakuyang mga suso garo mga torre.” Sa moral sia garo an dai masasakat na lanob nin kuta na may mga torreng dai masakat. Asin sa mata kan saiyang magigin agom, sia garo saro na “nakanompong nin katoninongan.” Iyo, an matoninong na isip na dai riniribok kan sakit nin pagbasol mayaman na pakinabang sa kabinian.—Awit ni Salomon 8:10.
Alagad ta paano makapagdadanay na marigon sa moral an sarong barobata, na siring sa lanob? Bago lumataw an siring na mga bagay, siertohon nindo na aram kan nagdadakula nindong aki an pangangaipo na mag-ingat paagi sa paglikay sa mga kamugtakan na puwede, asin sa parate talagang, minagiya sa inmoralidad. Halimbawa, maninigo nindang maaraman na kun paanong an pagmamaneho mantang burat puwedeng sumagkod sa kapahamakan, siring man puwedeng mapahamak sa sarong parti nin mga tin-edyer na an iba nagdara nin inomon na de-alkohol o kun mayo nin responsableng adulto.
Siring man, tabangan sindang makasabot na an pagsosolo sa harong (o apartment) kaiba an saro pang tin-edyer na bakong kasekso pagbukas kan tata sa sugot. Kaipuhan na malinaw na masabotan nin mga hobenes an moral na peligro sa pagtogot sa siisay man na bako nindang agom na kaptan an saindang pribadong mga kabtang, pati an suso. Ipaliwanag sainda na an pagtentar na gumibo nin inmoralidad sa parate minapoon sa nakapupukaw sa seksong pagkapot sa mga kabtang na iyan nin hawak.—Ikomparar an 1 Corinto 7:1.
Kaipuhan na tabangan nindo an saindong namomotan na mga aki na makarealisar na an tunay na pagkamoot bako sanang sekso an kahulogan asin na sala an sekso sa luwas nin pag-inagoman. An ibang hobenes nakikidorog bago magin kometido sa sarong agom. Tibaad makidorog sinda sa nagkapira na dai nagpapakasal. Dangan, sa pag-agi nin mga taon asin marealisar ninda na talagang kaipuhan ninda nin agom, nanonompongan ninda na sinda mapungaw asin abandonado. Totoo, mayo nin nag-obligar sa sainda na magin kometido, pero mayo man nin nagin kometido sa sainda.
Maninigong maaraman kan saindong mga aking lalaki asin babae na napakahalaga kan saindang kabinian tangani sanang itipwak na garo maating tubig. Tabangan an saindong aki na masabotan na an lubos na pagkaogma sa sekso makakamtan sana sa laog kan sagradong areglo nin pag-agom. Sa magayon, patulang pagtaram, an Biblia nagsasabi: “Uminom ka nin tubig hale sa saimong sadiring lalagan, asin nin mga toro hale sa tahaw kan saimong sadiring bobon. Maninigo daw na makawarak sa luwas an saimong mga burabod, an saimong mga sapa nin tubig sa mismong mga plasa? Bendisyonan logod an saimong burabod, asin mag-ogma ka sa agom na babae kan saimong pagkabarobata.”—Talinhaga 5:15, 16, 18.
Bilang mamomoton na mga magurang, kaipuhan na gumibo kamo nin partikular na paghihingoa na itokdo an mga katotoohan na ini. Ini espesyal na angat ngonyan, ta inaako na nin kadaklan an pagbabados nin mga daing agom. Si Lillian, sarong nars sa pagpaaki, nagsasabi na dai na sia napangangalas na maheling an makuring takot sa mata nin 15 anyos na amang daing agom kun ipinakakarga saiya nin nag-oorgolyong apoon an bagong mamundag na aki na dai nia preparado, gusto, o kayang akoon.
Idinoon nin sarong komentarista sa telebisyon na an dakol na “akion pang nagsosolong mga babae na may aki pero daing agom” parateng dai nakatatapos sa pag-eskuwela, nakatatrabaho, o napadadakula nin tama an saindang mga aki. An tin-edyer na mga inang ini, sabi nia, “nasiod kan sadiri nindang personal na mga trahedya. . . . An pagtios haros dai malilikayan asin may tendensia na manahon kan aki.”
An Sadiri Nindong Halimbawa
An gawe-gawe mismo nindo magkakaigwa nin makosog na epekto sa saindong mga aki. Kun beses ini tibaad totoo sa mas pairarom na mga paagi kisa aram nindo. Ano an nangyayari kun an ama mahilig humeling sa magagayon na babae? O kun an ina minasabi, “Kaguwapo!” kun may mag-aging may itsurang lalaki? Dinadagka daw nin siring na mga magurang na magpakabini an saindang mga tin-edyer? Kun an hinahangaan nindo pisikal na mga kuwalidad, maninigo daw nindong ipagngalas kun ipaorog kan saindong mga aki an makalaman na mga atributo sa moral, kabootan, tunay na pagkamoot, o pagkadedikado nin saro sa Dios?
Kun siring, mas dakol an kalabot kan pagtotokdo sa saindong mga aki kan kaipuhan nindang maaraman manongod sa sekso kisa tibaad pinaghona nindo. Kalabot dian an saindong kaisipan, an espiritung pinaluluwas nindo sa harong, an saindong pagigin andam na tokdoan nin amay an saindong mga aki, saka an halimbawang ipinaheheling nindo. Siyempre, ini gabos nagkakaipo nin panahon asin kosog, pero dakula an balos!
Dai Pa Nindo Sinda Natotokdoan?
Alagad ano kun dakula na an saindong mga aki, asin dai pa nindo ipinakipag-olay an mga bagay na ini sa sainda? Puwede nindong sabihon sana: “Talagang nasala ako sa pag-atraso na ipakipag-olay sa saimo an mga bagay na ini, pero boot kong gayo na ika magkaigwa kan pinakamarahay na buhay kaya kaipuhan na pagmaigotan ko iyan ngonyan.”
Tunay nanggad, mas marahay na ipakipag-olay an mga bagay na ini sa saindong mga aki kun sinda dakula na kisa dai noarin man. An moral na pagtotokdo sa saindong mga aki mahalagang paninimbagan asin pribilehiyo. Si Ron Moglia kan Unibersidad nin Nueva York nagsabi: “An siisay man na magurang na binubutasan an diretso na kaolayon an saiyang aki manongod sa sekso binubutasan an saro sa pinakamagayon na eksperyensiang puwede niang kamtan.”
Kun bago pa sana nindong nasabotan an moral na mga kahagadan nin Dios asin aram kan saindong mga aki na kan nakaagi dai nindo iyan nasunod, siertohon na nasasabotan ninda kun taano ta nagbakle kamo ngonyan. Puwede nindong isuherir na basahon ninda an magasin na ini dangan iareglo na pag-olayan an impormasyon. Dai kamo madisganar sa sarong barobata na nagsasabi: “Ay, aram ko na iyan gabos!” An mga eroestorya sa eskuwelahan o nin mga kaedad o minsan an pakaeksperyensia sa sekso dai ikasasalida sa madonong na giya sa moral. An totoo iyo na an ignoransia puwedeng sumagkod sa kapahamakan.
An pagtotokdo sa saindong mga aki puwedeng magkaipo nin dakulang paghihingoa, pero puwedeng magin makangangalas an balos! Arog kan sabi kan Biblia, nin simple asin klaro: “An matanos naglalakaw sa saiyang integridad. Maogma an saiyang mga aki na masurunod sa saiya.”—Talinhaga 20:7.
[Ritrato sa pahina 21]
Ano an itinotokdo kan telebisyon manongod sa sekso?
[Ritrato sa pahina 22]
An dai pag-intindi sa mga reglamento sa pagmamaneho parateng minasagkod sa magagabat na problema, asin iyo man an dai pag-intindi sa mga reglamento nin diosnon na gawe-gawe