An Kristianong Punto-de-vista sa Haralangkaw na Kapangyarihan

“An lambang kalag magpasakop sa haralangkaw na kapangyarihan, huli ta mayo nin kapangyarihan na dai itinogot nin Dios; an nagdadanay na mga kapangyarihan nagtitirindog sa saindang relatibong mga kamugtakan na itinogot nin Dios.”—ROMA 13:1.

1, 2. (a) Taano ta nabilanggo si Pablo sa Roma? (b) Anong mga hapot an pinalalataw kan pag-apelar ni Pablo ki Cesar?

ISINURAT ni apostol Pablo an mga tataramon na nasa itaas sa mga taga-Roma mga 56 C.E. Pakalihis nin pirang taon, sia yaon na sa Roma bilang bilanggo. Taano? Sinalakay sia nin magkasururog sa Jerusalem asin ilinigtas nin mga soldados na Romano. Dinara sa Cesarea, napaatubang sia sa putik na mga sahot, pero may kakayahan niang ipinagdepensa an saiyang sadiri sa atubangan ni Felix, an gobernador na Romano. Si Felix, sa paglaom na tawan nin soborno, ibinilanggo sia nin duwang taon. Katapustapusi, hinagad ni Pablo sa sumunod na gobernador, si Festo, na an saiyang kaso bistahon ni Cesar.—Gibo 21:27-32; 24:1–25:12.

² Ini saiyang diretso bilang siudadano nin Roma. Alagad ta tama daw para ki Pablo na mag-apelar sa imperyal na kapangyarihan na idto mantang inapod ni Jesus si Satanas na iyo an tunay na “poon sa kinaban” asin si Pablo mismo inapod si Satanas na “an dios kan palakaw na ini nin mga bagay”? (Juan 14:30; 2 Corinto 4:4) O an kapangyarihan daw na Romano nasa ‘relatibong kamugtakan’ na nagpangyari na angay para ki Pablo na maglaom sa kapangyarihan na iyan para sa pagprotehir sa saiyang mga diretso? Totoo nanggad, an naenot daw na mga tataramon kan mga apostol na, “Kami kaipuhan na magkuyog sa Dios bilang poon kisa mga tawo,” minatogot sa Kristianong pagkuyog sa mga tawong namomoon basta dai napapalabot an pakisuway sa Dios?—Gibo 5:29.

3. Anong maygurang na punto-de-vista an ipinahayag ni Pablo, asin paano napapalabot an konsensia?

³ Tinatabangan kita ni Pablo na masimbag an mga hapot na ini sa surat nia sa mga taga-Roma, na dian sia nagpapahayag nin maygurang na punto-de-vista sa pamamahala nin tawo. Sa Roma 13:1-7, liniliwanag ni Pablo an dapat na magin kabtang kan konsensia nin sarong Kristiano sa pagbalanse kan lubos na pagkuyog sa Kaharohalangkaweng Kapangyarihan, si Jehova Dios, sa relatibong pagkuyog sa “haralangkaw na kapangyarihan.”

Pagmidbid sa Haralangkaw na Kapangyarihan

4. Anong pagkaliwat sa punto-de-vista an ginibo kan 1962, na nagpalataw nin anong mga hapot?

⁴ Sa nagkapirang taon, sagkod kan 1962, an mga Saksi ni Jehova nanindogan na an haralangkaw na kapangyarihan iyo si Jehova Dios asin si Cristo Jesus. Minsan siring, kaoyon sa Talinhaga 4:18, nag-orog an liwanag, asin liniwat an punto-de-vistang ini, na tibaad magpalataw nin hapot sa isip nin nagkapira. Tama daw kita ngonyan sa pagsabi na an mga kapangyarihan na ini iyo an mga hade, presidente, primer ministro, alkalde, mahistrado, asin iba pa na nagkakapot nin sekular, politikal na kapangyarihan sa kinaban asin na utang niato sa sainda an pagpapasakop sa relatibong paagi?

5. Sa anong paagi na an konteksto kan Roma 13:1 minatabang sato na mamidbid an haralangkaw na kapangyarihan, asin paano an laen-laen na traduksion kan Biblia nagsusuportar sa pagkamidbid na ini?

⁵ Si Irenaeus, sarong parasurat kan ikaduwang siglo C.E., nagsabi na sono sa nagkapira kan saiyang kaaldawan, si Pablo nagtataram sa Roma 13:1 “mapadapit sa kapangyarihan nin mga anghel [o] dai naheheling na mga namamahala.” Alagad para ki Irenaeus mismo an haralangkaw na kapangyarihan “aktuwal na mga kapangyarihan nin tawo.” An konteksto kan mga tataramon ni Pablo nagpapaheling na tama si Irenaeus. Sa huring mga bersikulo nin Roma kapitulo 12, ipinaliliwanag ni Pablo kun paano an mga Kristiano maninigong gumawe sa atubang nin “gabos na tawo,” na tinatrato pati an ‘mga kaiwal’ na may pagkamoot asin konsiderasyon. (Roma 12:17-21) Malinaw na an “gabos na tawo” aplikado sa mga tawo sa luwas kan Kristianong kongregasyon. Kaya an “haralangkaw na kapangyarihan,” na ipinadagos na ipaliwanag ni Pablo, segurado na sa luwas man kan Kristianong kongregasyon. Kaoyon digdi, mangnoha kun paano tinatradusir kan laen-laen na traduksion an enot na kabtang kan Roma 13:1: “An gabos kaipuhan na kumuyog sa mga kapangyarihan kan estado” (Today’s English Version); “an gabos kaipuhan na magpasakop kan saiyang sadiri sa mga kapangyarihan na naggogobyerno” (New International Version); “an gabos kaipuhan na kumuyog sa mga kapangyarihan sibil.”—New Testament in Modern English ni Phillips.

6. Paano an sinabi ni Pablo manongod sa pagtao nin buhis asin bayad nagpapaheling na an haralangkaw na kapangyarihan seguradong sekular na mga kapangyarihan?

⁶ Ipinagpadagos na sabihon ni Pablo na an mga kapangyarihan na ini naghahagad nin mga buhis asin bayad. (Roma 13:6, 7) An Kristianong kongregasyon dai naghahagad nin buhis o bayad; ni si Jehova o si Jesus o an siisay pa man na ibang “dai naheheling na mga namamahala.” (2 Corinto 9:7) An buhis ibinabayad sana sa sekular na mga kapangyarihan. Kaoyon digdi, an mga termino sa Griego para sa “buhis” asin “bayad” na ginamit ni Pablo sa Roma 13:7 espisipikong nanonongod sa kuwarta na ibinabayad sa Estado.a

7, 8. (a) Paano an laen-laen na teksto minaoyon sa punto-de-vista na an mga Kristiano maninigong pumasakop sa politikal na mga kapangyarihan kan kinaban na ini? (b) Noarin sana dai makuyog an Kristiano sa mga pagboot kan “kapangyarihan”?

⁷ Saro pa, an sadol ni Pablo na pasakop sa haralangkaw na kapangyarihan kaoyon sa pagboot ni Jesus na itao “ki Cesar an mga bagay na ki Cesar,” na dian an “Cesar” nagrerepresentar sa sekular na kapangyarihan. (Mateo 22:21) Iyan oyon man sa nahuring mga tataramon ni Pablo ki Tito: “Padagos na ipagirumdom sa sainda na magpasakop asin magkuyog sa mga gobyerno asin autoridad bilang mga poon, na magin andam para sa gabos na marahay na gibo.” (Tito 3:1) Kaya, kun an mga Kristiano pinagbobotan nin mga gobyerno na makikabtang sa mga trabahong pankomunidad, sinda tama sanang minakuyog basta an trabahong iyan bakong nakikikompromisong pansalida sa sarong bakong makakasuratan na serbisyo o sa ibang paagi minalapas sa mga prinsipyo kan Kasuratan, arog kan yaon sa Isaias 2:4.

⁸ Pinatunayan man ni Pedro na kita maninigong pasakop sa sekular na mga kapangyarihan kan kinaban na ini kan sia magsabi: “Dahel sa Kagurangnan magpasakop kamo sa gabos na linalang nin tawo: baga man sa hade bilang halangkaw o sa mga gobernador bilang isinugo nia na magkastigo sa mga paragibo nin maraot alagad mag-omaw sa mga paragibo nin marahay.” (1 Pedro 2:13, 14) Kaoyon digdi, an mga Kristiano makuyog man sa hatol ni Pablo ki Timoteo: “Kaya ako nagsasadol, enot sa gabos, na an mga pagngayongayo, an mga pamibi, an mga pakimaherak, an mga pagpasalamat, gibohon manongod sa gabos na tawo, manongod sa mga hade asin sa gabos na nasa halangkaw na katongdan; tangani kitang makapamuhay nin tiwasay asin toninong.”b—1 Timoteo 2:1, 2.

9. Taano ta dai nakaiina sa kamurawayan ni Jehova an pag-apod sa mga kapangyarihan nin tawo na “haralangkaw”?

⁹ Sa pag-apod sa sekular na mga kapangyarihan na “haralangkaw,” iniinaan daw niato an onra na maninigong itao ki Jehova? Dai, ta si Jehova labi nanggad kisa halangkaw sana. Sia “an Soberanong Kagurangnan,” an “Kaharohalangkawe.” (Salmo 73:28; Daniel 7:18, 22, 25, 27; Kapahayagan 4:11; 6:10) An tamang pagpapasakop sa mga kapangyarihan nin tawo dai nanggad nakaiina sa satong pagsamba sa Kaharohalangkaweng Kapangyarihan, an Soberanong Kagurangnan na Jehova. Kun siring, gurano kalangkaw an mga kapangyarihan na ini? Mapadapit sana sa ibang tawo asin sa laog kan sakop kan saindang aktibidad. Sinda may paninimbagan na mamahala asin magprotehir sa mga komunidad nin tawo, asin para digdi sinda nagbubugtak nin mga regulasyon kun dapit sa paggibo kan pampublikong mga bagay.

“Nagtitindog sa Saindang Relatibong mga Kamugtakan na Itinogot nin Dios”

10. (a) An sinabi ni Pablo manongod sa ‘pagbugtak’ sa haralangkaw na kapangyarihan nagpapatunay nin ano manongod sa sadiring kapangyarihan ni Jehova? (b) Ano an itinogot ni Jehova manongod sa ‘pagbugtak’ sa nagkapirang namomoon, asin paano nababalo an saiyang mga lingkod?

¹⁰ An pagigin kaharohalangkawe ni Jehova Dios pati sa sekular na mga kapangyarihan maheheling sa bagay na an mga kapangyarihan na ini “nagtitindog sa saindang relatibong mga kamugtakan na itinogot nin Dios.” Minsan siring, an mga tataramon na ini nagpapalataw nin hapot. Mga pirang taon pakasuratan kaini ni Pablo, pinonan kan emperador na si Nero an kampanya nin maringis na paglamag tumang sa mga Kristiano. Personal daw na ibinugtak nin Dios si Nero sa saiyang katongdan? Dai nanggad! Bako na an kada indibiduwal na namomoon pinipili nin Dios asin ibinubugtak sa katongdan ‘sa grasya nin Dios.’ Imbes, kun beses minamaniobra ni Satanas an daing herak na mga tawo na mamugtak sa katongdan bilang namomoon, asin itinotogot ini ni Jehova, kaiba an mga pagbalo na itinatao kan mga namomoon na iyan sa saiyang mga lingkod na nagdadanay sa integridad.—Ikomparar an Job 2:2-10.

11, 12. Ano an mga kaso na nasa rekord na dian personal na minaniobra ni Jehova an sekular na mga kapangyarihan na mamugtak o mahale sa katongdan?

¹¹ Minsan siring, si Jehova personal nanggad na nakilabot sa kaso nin nagkapirang namomoon o gobyerno tanganing maotob an saiyang mamuraway na katuyohan. Halimbawa, kan panahon ni Abraham an mga Cananeo tinogotan na magdanay sa daga nin Canaan. Alagad, kan huri, ginabot sinda ni Jehova asin itinao an daga sa banhi ni Abraham. Kaidtong pagbaklay kan mga Israelitas sa kapatagan, dai itinogot sa sainda ni Jehova na daogon an Amon, Moab, asin Bukid nin Seir. Pero pinagbotan nia sinda na laglagon an mga kahadean nin Sihon asin Og.—Genesis 15:18-21; 24:37; Exodo 34:11; Deuteronomio 2:4, 5, 9, 19, 24; 3:1, 2.

¹² Pagkamugtak kan Israel sa Canaan, si Jehova nagpadagos na magpaheling nin direktang interes sa mga kapangyarihan na nakakaapektar sa saiyang banwaan. Kun beses, kun nagkakasala an Israel, itinotogot ni Jehova na sinda mapairarom sa paganong kapangyarihan. Kun sinda nagsosolsol, hinahale nia an kapangyarihan na iyan sa daga. (Hokom 2:11-23) Sa katapustapusi, itinogot nia na an Juda, kaiba an dakol pang ibang nasyon, mapairarom sa Babilonya. (Isaias 14:28–19:17; 23:1-12; 39:5-7) Pakatapos na an Israel madistiyero sa Babilonya, ihinula ni Jehova an paglataw asin pagbagsak nin mga kapangyarihan pankinaban na makakaapektar sa saiyang banwaan poon kan panahon nin Babilonya sagkod sa satong aldaw.—Daniel kapitulo 2, 7, 8, asin 11.

13. (a) Sono sa awit ni Moises, taano ta ipinagboot ni Jehova an mga kasagkodan kan mga banwaan? (b) Taano ta kan huri ibinalik nin Dios an Israel sa daga kaiyan?

¹³ Si Moises nag-awit manongod ki Jehova: “Kan an Kaharohalangkawe magtao sa mga nasyon nin pamana, kan pagsuruwayon nia an mga aki ni Adan, saiyang ibinugtak an kasagkodan kan mga banwaan na ginigirumdom an kabilangan kan mga aki ni Israel. Huli ta an kahirasan ni Jehova iyo an saiyang banwaan; si Jacob an kabtang na saiyang minana.” (Deuteronomio 32:8, 9; ikomparar an Gibo 17:26.) Iyo, tanganing maotob an saiyang mga katuyohan, ipinagboot duman nin Dios kun arin na mga kapangyarihan an magdadanay asin kun arin an malalaglag. Sa paaging ini, tinawan nia nin dagang mamanahon an gikan ni Abraham asin kan huri ibinalik sinda sa dagang iyan, tanganing sa katapustapusi lumuwas dian an ipinanugang Banhi, siring sa ihinula.—Daniel 9:25, 26; Miqueas 5:2.

14. Sa kadaklan, sa anong sentido na ibinubugtak ni Jehova an mga kapangyarihan nin tawo sa saindang relatibong mga kamugtakan?

¹⁴ Alagad, sa kadaklan na kaso, ibinubugtak ni Jehova an mga namomoon sa saindang relatibong mga kamugtakan sa sentido na tinotogotan nia an mga tawo na magkapot nin mga katongdan na may kapangyarihan may koneksion sa lambang saro alagad perming hababa sa saiya. Kun siring, kan si Jesus tumindog sa atubangan ni Poncio Pilato, sinabihan nia an namomoon na idto: “Dai ka kutana nin kapangyarihan tumang sa sako kun dai iyan itinao sa saimo hale sa itaas.” (Juan 19:11) Ini dai nangangahulogan na si Pilato personal na ibinugtak nin Dios sa katongdan, kundi idto nangahulogan na an saiyang kapangyarihan ki Jesus sa buhay asin kagadanan huli sana sa pagtogot nin Dios.

“An Dios kan Palakaw na Ini nin mga Bagay”

15. Sa anong paagi na si Satanas nagkakapot nin kapangyarihan sa kinaban na ini?

¹⁵ Alagad, ano man an sinasabi kan Biblia na si Satanas an dios, o poon, kan kinaban na ini? (Juan 12:31; 2 Corinto 4:4) Sa katotoohan, ano man an paghambog ni Satanas ki Jesus kan ipaheling nia ki Jesus an gabos na kahadean sa kinaban asin nagsabi: “An gabos na autoridad na ini . . . itinao sako, asin kun siisay an boot kong tawan itinatao ko iyan.” (Lucas 4:6) Dai kinontra ni Jesus an paghambog ni Satanas. Asin an mga tataramon ni Satanas kaoyon kan isinurat sa huri ni Pablo sa mga taga-Efeso: “Kita nakikipaglaban, bakong tumang sa dugo asin laman, kundi tumang sa mga gobyerno, tumang sa mga autoridad, tumang sa mga poon kan kinaban sa kadikloman na ini, tumang sa maraot na espiritung mga puwersa sa langitnon na mga lugar.” (Efeso 6:12) Dugang pa, si Satanas ilinaladawan kan libro nin Kapahayagan bilang sarong dakulang dragon na nagtatao sa sarong garo hayop na simbolo kan politikal na palakaw kan kinaban “kan kapangyarihan kaiyan asin kan trono kaiyan patin dakulang autoridad.”—Kapahayagan 13:2.

16. (a) Paano maheheling na limitado an kapangyarihan ni Satanas? (b) Taano ta itinotogot ni Jehova na si Satanas magkaigwa nin kapangyarihan sa katawohan?

¹⁶ Alagad, mangnoha na an sinabi ni Satanas ki Jesus na, “An gabos na autoridad na ini . . . itinao sako,” nagpapaheling na sia man nagkakapot sana nin kapangyarihan huli sa pagtogot. Taano ta itinao nin Dios an pagtogot na ini? An karera ni Satanas bilang poon kan kinaban nagpoon kaidto sa Eden kan an Dios pagsahotan nia sa publiko na nagpuputik asin daing katanosan na nagkakapot kan Saiyang soberaniya. (Genesis 3:1-6) Si Adan asin Eva nagsunod ki Satanas asin nagmasumbikal ki Jehova Dios. Kaidto puwede kutanang ginadan ni Jehova, na may sangkap na hustisya, si Satanas asin an saiyang duwang bagong parasunod. (Genesis 2:16, 17) Alagad ta an mga tataramon ni Satanas sa katunayan personal na angat ki Jehova. Kaya itinogot nin Dios sa saiyang kadonongan na si Satanas mabuhay pa nin kadikit na panahon, asin si Adan asin Eva tinogotan na mangaki nin dakol bago sinda magadan. Sa paaging ini, an Dios nagtao nin panahon asin oportunidad na ikapaheling na falso an angat ni Satanas.—Genesis 3:15-19.

17, 18. (a) Taano ta masasabi niato na si Satanas iyo an dios kan kinaban na ini? (b) Sa anong paagi na “mayo nin kapangyarihan” sa kinaban na ini “na dai itinogot nin Dios”?

¹⁷ An mga pangyayari poon kan sa Eden nagpaheling na an mga sahot ni Satanas talagang kaputikan. An mga gikan ni Adan dai nakanompong nin kaogmahan magsalang sa irarom kan pagsakop ni Satanas o pagsakop nin tawo. (Eclesiastes 8:9) Sa ibong na lado, an mga ginibo nin Dios sa saiyang banwaan nagpaheling kan pagigin superyor kan pagsakop nin Dios. (Isaias 33:22) Alagad mantang an kadaklan sa gikan ni Adan dai nag-aako kan soberaniya ni Jehova, tinutuyo man o dai tinutuyo sinda naglilingkod ki Satanas bilang saindang dios.—Salmo 14:1; 1 Juan 5:19.

¹⁸ Sa dai na mahahaloy, an mga isyung pinalataw sa Eden mareresolberan. An Kahadean nin Dios lubos na masalida sa pag-administrar sa mga gibo-gibo nin tawo, asin si Satanas ihoholog sa bungaw. (Isaias 11:1-5; Kapahayagan 20:1-6) Alagad, mientras tanto, kinaipuhan an sarong klase nin areglo, o estruktura, sa tahaw nin katawohan tanganing magin posible an aregladong buhay. Si Jehova “sarong Dios, bakong nin karibarawan, kundi nin katoninongan.” (1 Corinto 14:33) Kaya, itinogot nia na magkaigwa nin mga estruktura nin kapangyarihan sa mga komunidad na nabilog sa luwas kan Eden, asin tinogotan nia an mga tawo na magkapot nin kapangyarihan sa areglong ini. Sa paaging ini “mayo nin kapangyarihan na dai itinogot nin Dios.”

Mga May Kapangyarihan na Makatanosan

19. An lambang namomoon daw na tawo nasa irarom kan direktang pamomogol ni Satanas?

¹⁹ Magpoon kaidto sa Eden, si Satanas nagkaigwa nin mahiwas na libertad sa tahaw nin katawohan, asin ginamit nia an katalingkasan na ini tanganing maniobrahon an mga pangyayari sa ibabaw nin daga, kaoyon sa paghahambog nia ki Jesus. (Job 1:7; Mateo 4:1-10) Alagad, ini dai nangangahulogan na an kada namomoon sa kinaban na ini direktang nagpapasakop sa pamomogol ni Satanas. An nagkapira—arog ni Nero kan enot na siglo asin ni Adolf Hitler sa siglo niato—nagpaheling nin tunay na satanikong espiritu. Alagad an iba dai man. Si Sergio Paulo, an proconsul sa Chipre, “sarong tawong madonong” na “nagmawot nin odok na madangog an tataramon nin Dios.” (Gibo 13:7) Si Galion, an proconsul sa Acaya, nagsayumang paimpluwensia sa mga Judiong nagsasahot ki Pablo. (Gibo 18:12-17) An dakol na iba pang namomoon may kaimbodan na kinapotan sa kagalang-galang na paagi an saindang kapangyarihan.—Ikomparar an Roma 2:15.

20, 21. Anong mga pangyayari sa ika-20 siglo an nagpapaheling na an mga tawong namomoon dai man perming nag-ootob sa kabotan ni Satanas?

²⁰ Ihinula kan libro nin Kapahayagan na sa “aldaw kan Kagurangnan,” poon kan 1914, mamaniobrahon ngani ni Jehova an mga kapangyarihan nin tawo tanganing olangon an mga katuyohan ni Satanas. Ilinaladawan kan Kapahayagan an sarong baha nin paglamag, na sinoltaran ni Satanas tumang sa linahidan na mga Kristiano, na hahalonon kan “daga.” (Kapahayagan 1:10; 12:16) An mga elemento sa “daga,” an sosyedad nin tawo na nag-eeksister ngonyan sa ibabaw kan daga, maprotehir sa banwaan ni Jehova tumang sa paglamag ni Satanas.

²¹ Ini daw aktuwal na nangyari? Iyo. Kan mga taon nin 1930 asin 1940, halimbawa, an mga Saksi ni Jehova sa Estados Unidos nasa irarom nin makuring pangigipit, na nagtitios nin pagsalakay nin magkasururog asin daing katanosan na mga pag-aresto sa parate. Nakaginhawa sinda kan an Korte Suprema nin E.U. magtao nin pirang desisyon na minimidbid an pagigin legal kan saindang gibohon. Sa iba man na lugar, an mga may kapangyarihan tuminabang sa banwaan nin Dios. Mga 40 taon na an nakaagi sa Irlandia, sinalakay nin magkasururog na Katoliko Romano an duwang Saksi sa siudad nin Cork. An sarong lokal na pulis tuminabang sa mga Saksi, asin dinisiplina nin sarong husgado an mga suminalakay. Kan saro pa sanang taon sa Fiji, an katiriponan nin haralangkaw na poon nakadangog nin suhestion na ipagbawal an aktibidad nin mga Saksi ni Jehova. An sarong poon mapusong nagtaram apabor sa mga Saksi, asin madaling nadaog an suhestion.

22. Anong mga hapot an pag-oolayan sa masunod?

²² Dai, an sekular na mga kapangyarihan dai man perming nag-ootob sa mga katuyohan ni Satanas. An mga Kristiano puwedeng pumasakop sa haralangkaw na kapangyarihan na dai nagigin sakop ni Satanas mismo. An totoo, sinda magigin sakop kan mga kapangyarihan na ini sagkod na itinotogot nin Dios na magdanay an mga kapangyarihan. Alagad, ano an kahulogan kan siring na pagpapasakop? Asin ano man an malalaoman nin mga Kristiano sa haralangkaw na kapangyarihan? An mga hapot na ini ipaliliwanag sa mga artikulong pag-aadalan poon sa pahina 14 asin 19 kan magasin na ini.

[Mga Nota sa Ibaba]

Ano an Isisimbag Nindo?

◻ Sairisay an haralangkaw na kapangyarihan?

◻ Paano niato masasabi na “mayo nin kapangyarihan na dai itinogot nin Dios”?

◻ Taano ta itinotogot ni Jehova na an kinaban masakop kan kapangyarihan ni Satanas?

◻ Sa anong paagi na ibinubugtak nin Dios an mga kapangyarihan nin tawo “sa saindang relatibong mga kamugtakan”?

[Ritrato sa pahina 1]

Pakatapos na masolo an Roma, si Nero nagpaheling nin talagang satanikong espiritu

[Ritrato sa pahina 13]

Si Sergio Paulo, an proconsul nin Chipre, nagmawot na madangog an tataramon nin Dios