Si Jehova Nasa Kaibanan Ko
ISINAYSAY NI MAX HENNING
Kaidto 1933, asin nakamtan pa sana ni Adolf Hitler an kapangyarihan sa Alemania. Minsan siring, an mga 500 na Saksi ni Jehova sa Berlin dai nanluya an boot. Dakol na hoben an nagpayunir, o nagin pambilog na panahon na mga ministro, asin an nagkapira nag-ako pa ngani nin mga asignasyon sa ibang nasyon sa Europa. An katood kong si Werner Flatten asin ako perming naghahapot sa kada saro: “Taano ta nag-aalangan kita na sinasayang an satong panahon? Taano ta dai kita magduman asin magpayunir?”
WALONG aldaw pagkamundag ko kan 1909, inataman ako nin mamomoton na kag-ampon na mga magurang. Kan 1918 labi-labi an kamondoan kan samong pamilya kan biglang magadan an sadit pang aking babae kan kag-ampon sa sako. Dai nahaloy pakalihis kaiyan an Mga Estudyante sa Biblia, na apod kaidto sa Mga Saksi ni Jehova, nagdalaw sa samo, asin an puso kan sakong kag-ampon na mga magurang bukas na marhay sa pag-ako sa katotoohan kan Biblia. Tinokdoan man ninda ako na apresyaron an espirituwal na mga bagay.
Nagkonsentrar ako sa sakong sekular na pag-eskuela asin nagin tubero. Alagad orog na mahalaga, nanindogan ako sa espirituwal. Nagpoon kami ni Werner na magpayunir kan Mayo 5, 1933. Nagbibisikleta kami pasiring sa sarong banwaan na mga 100 kilometros sa luwas kan Berlin, kun saen kami nagdadanay asin naghuhulit sa laog nin duwang semana. Dangan minabalik kami sa Berlin tanganing asikasohon an mga kinakaipuhan. Pakatapos kaiyan minabalik kami sa samong hinuhulitan na teritoryo para sa duwa pang semana.
Nag-aplay kaming maglingkod sa ibang nasyon, asin kan Disyembre 1933 nakaresibi kami nin asignasyon sa kaidto Yugoslavia. Minsan siring, bago kami nakahale, ibinalyo kami nin destino sa Utrecht sa Netherlands. Dai nahaloy pakalihis kaiyan nabautismohan ako. Kan mga aldaw na idto kadikit pa sana an pagdodoon sa bautismo; an ministeryo an mahalaga. An pagsarig ki Jehova ngonyan nagin danay na kabtang kan sakong buhay. Dakol na karangahan an nakua ko sa mga tataramon kan salmista sa Biblia: “Uya! An Dios iyo an sakong paratabang; si Jehova kabilang sa mga nagsosorog sa sakuyang kalag.”—Salmo 54:4.
Pagpayunir sa Netherlands
Dai nahaloy pag-abot sa Netherlands, ibinalyo kami nin destino sa siudad nin Rotterdam. An ama asin sarong aking lalaki sa pamilya na dinagusan mi mga payunir man. Pakalihis nin nagkapirang bulan, an sarong dakulang harong sa Leersum, sarong banwaan na bakong harayo sa Utrecht, binakal bilang erokan para sa mga payunir, asin buminalyo kami duman ni Werner.
Mantang nag-iistar sa harong na idto para sa mga payunir, nagbibisikleta kami pasiring sa kataed na mga teritoryo asin nalunad sa sarong kotse na pitong pasahero an nagkakaigo pasiring sa mga teritoryo na mas hararayo. Kan panahon na idto, sanggatos pa sana an Saksi sa bilog na Netherlands. Ngonyan, pakalihis nin 60 taon, an teritoryo na hinulitan mi hale sa harong na idto para sa mga payunir igwa na nin labing 4,000 na parahayag sa mga 50 kongregasyon!
Nagmaigot kami, sagkod sa 14 oras sa ministeryo kada aldaw, asin pinapagdanay kami kaiyan na maogma. An sarong pangenot na katuyohan makapasakamot nin pinakadakol na babasahon sagkod na mapupuede. Sa parate nakawawalat kami nin labing sanggatos na pulyeto kada aldaw sa mga interesado. An mga pagdalaw liwat asin pagkondukta nin mga pag-adal sa Biblia bako pang kabtang kan samong regular na aktibidad.
Sarong aldaw kami kan sakong kaiba naghuhulit sa banwaan nin Vreeswijk. Mantang sia nagpapatotoo sa sarong lalaki sa tata nin sarong kuta nin mga militar, ginamit ko an panahon na basahon an sakong Biblia. Iyan gulping gurit na pula asin asul. Kan huri, an sarong panday na nagtatrabaho sa sarong haraning atop pinatanidan an lalaki sa may tata na ako posibleng sarong espiya. Bilang resulta, kan aldaw man sanang idto ako inaresto mantang nagpapatotoo sa sarong kagsadiri nin tindahan, asin kinompiskar an sakong Biblia.
Dinara ako sa korte. Duman isinahot na an mga marka sa sakong Biblia sarong paghihingoa na idrowing an kuta. Ipinahayag akong nagkasala, asin an huwes sinentensiahan ako na mabilanggo nin duwang taon. Minsan siring, inapelar an kaso, asin ipinahayag akong daing sala. Kanigoan an kaogmahan ko na magin libre, alagad orog pa ngani akong maogma kan iuli an sakong Biblia kaiba an gabos na nota kaiyan!
Durante kan tig-init nin 1936, si Richard Brauning, saro sa mga payunir sa erokan, asin ako naghulit sa amihanan kan nasyon. Sa enot na bulan, naka-240 oras kami sa ministeryo asin nakapasakamot nin kadakol na babasahon. Nag-istar kami sa sarong tolda asin kami an nag-asikaso sa gabos ming pangangaipo, naglalaba, nagluluto, asin iba pa.
Kan huri ibinalyo ako sa lantsa na an ngaran Lightbearer, na napabantog sa amihanan kan Netherlands. Limang payunir an nag-istar sa lantsa, asin hale dian naabot mi an kadakol na puerang teritoryo.
Dugang Pang Pribilehio
Kan 1938, naasignaran akong magin lingkod sa sona, na apod kaidto sa mga paraataman sa sirkito kan Mga Saksi ni Jehova. Kaya binayaan ko an Lightbearer asin pinonan na songkoon an mga kongregasyon asin hararayong Saksi sa tolong probinsia sa timog.
Bisikleta an solamenteng lunadan mi. Sa parate sarong aldaw an biahe sa pagbalyo sa kada kongregasyon o grupo nin mga interesado. Kabale sa mga siudad na sinongko ko an Breda, na ineerokan ko ngonyan. Kan panahon na idto, mayo nin kongregasyon sa Breda asin may sarong gurang nang mag-agom na Saksi.
Mantang naglilingkod sa mga tugang sa Limburg, inimbitaran ako na simbagon an dakol na hapot na pinalataw nin sarong minero na an ngaran Johan Pieper. Marigon niang pinanindogan an katotoohan sa Biblia asin nagin mapusong parahulit. Pakalihis nin apat na taon nabilanggo sia sa sarong kampo de konsentrasyon, kun saen nagtolo may kabangang taon sia duman. Pakaluwas nia sia naghulit liwat na may kaigotan, asin ngonyan sia saro pa man giraray na fiel na magurang sa kongregasyon. An sadit na kongregasyon na idto na igwa nin 12 Saksi sa Limburg duminakol na ngonyan sa 17 kongregasyon na may mga 1,550 parahayag!
Sa Irarom kan Kapangyarihan kan Nazi
Kan Mayo 1940 sinakop kan mga Nazi an Netherlands. Nakaresibi ako nin asignasyon na magduman sa sangang opisina kan Watch Tower Society sa Amsterdam. Kaipuhan kaming mag-ingat na marhay sa samong gibohon, na nagpangyari sa samo na maapresyar an talinhaga sa Biblia: “An tunay na katood . . . tugang na namundag manongod sa panahon nin kasakitan.” (Talinhaga 17:17) An kawiliwiling bogkos nin pagkasararo na uminoswag durante kan panahon na ini nin tension hararom an nagin epekto sa sakong espirituwal na pagtalubo, asin sinangkapan ako kaiyan para sa orog pang masakit na mga aldaw na maabot.
An sakong asignasyon mangataman sa pagpadara nin mga literatura sa mga kongregasyon, na parateng ginigibo nin mga parahatod. An Gestapo perming naghahanap nin hoben na mga lalaki tanganing magtrabaho bilang pinuersang mga trabahador sa Alemania, kaya an Kristianong mga tugang na babae an ginamit ming mga parahatod. Pag-abot nin panahon si Wilhelmina Bakker, na midbid sa ngaran na Nonnie, ipinadara sa samo hale sa The Hague, asin dinara ko sia sa pinagtatagoan kan samong paraataman sa sanga, si Arthur Winkler. Sa paghingoang dai marisa sagkod na mapupuede, ako naggubing nin sa paraomang Olandes, nakasulog nin kahoy na sapatos asin iba pa, asin sinabayan si Nonnie sa taksi. Kan huri naaraman ko na nasakitan siang pogolan an pagngisi, huli ta risangrisa nia ako.
Kan Oktubre 21, 1941, an bodega nin mga literatura asin papel sa Amsterdam ipinasaloib sa mga kaiwal. Durante nin pagsakyada kan mga Gestapo, inaresto si Winkler asin si Nonnie. Kan darahon sinda sa bilanggoan, nadangog ninda an duwang Gestapo na nag-oolay kun paano ninda linapag an “sarong sadit na lalaking itom an buhok” na dai ninda nasundan sa matawong mga tinampo. Malinaw na ako an pinag-oolayan ninda, kaya nahimo ni Winkler na makapadara nin mensahe sa mga tugang. Tolos-tolos, ibinalyo ako sa The Hague.
Mientras tanto nakaluwas na si Nonnie sa bilanggoan, asin nagbalik sia sa The Hague tanganing magpayunir. Duman nagkahelingan liwat kami. Alagad kan arestaron an lingkod kan kongregasyon sa Rotterdam, ako an isinalida sa saiya. Paghaloyhaloy an lingkod kan kongregasyon sa Kongregasyon nin Gouda inaresto, asin ibinalyo ako duman bilang kasalihid nia. Sa katapustapusi, kan Marso 29, 1943, nadakop ako. Mantang sinisiyasat ko an samong istak nin literatura sa Biblia, nabigla ako sa pagsakyada nin Gestapo.
Apuera sa literatura sa Biblia na yaon sa lamesa, yaon man an sarong lista nin Kristianong mga tugang na lalaki asin babae, minsan ngani iyan nakasurat paagi sa mga simbolo. Sa grabeng kamondoan, namibi ako na si Jehova magtao nin paagi na maprotehiran ko an mga libre pang maghulit. Dai naririsa, ikinabugtak ko an sakong nakabukang kamot sa ibabaw kan lista nin mga ngaran asin ginumos iyan sa laog kan palad ko. Dangan nakiolay akong makaduman sa kasilyasan, kun saen ginirisi ko an lista asin ipinaanod iyan.
Sa siring na makatatakot na mga kamugtakan, nanodan kong kumua nin kosog sa mga pagtratar ni Jehova sa saiyang banwaan kaidtong suanoy asin sa saiyang mga panuga nin pagliligtas. Ini sarong ipinasabong na garantiya na permi kong nagigirumdoman: “Kun bakong huli sa bagay na si Jehova nasa samong kampi kan an mga tawo magtirindog tumang sa samo, dangan nahalon kutana ninda kami minsan buhay pa.”—Salmo 124:2, 3.
Mga Bilanggoan Asin Kampo de Konsentrasyon
Dinara ako sa bilanggoan sa Rotterdam, kun saen nagpapasalamat ako na nasa sako an Biblia ko. Igwa man ako kan librong Salvation, mga kabtang kan librong Children, asin bastanteng panahon na basahon an gabos na literaturang ini. Pakalihis nin anom na bulan nagkahelang ako nin grabe asin kinaipuhan kong magpaospital. Bago ako naghale sa bilanggoan, itinago ko an mga literatura sa irarom kan sakong higdaan na kutson. Kan huri nabaretaan ko na an saro pang Saksi, si Piet Broertjes, ibinalyo sa sakong selda asin nadiskobre nia iyan. Sa siring an literatura nagagamit tanganing pakosogon an iba pa sa pagtubod.
Pagrahay ko ibinalyo ako sa bilanggoan sa The Hague. Mantang yaon duman nakamidbid ko si Leo C. van der Tas, sarong estudyante sa abogasiya na nabibilanggo huli sa pagtumang sa pananakop kan Nazi. Dai pa nia noarin man nadangog an dapit sa Mga Saksi ni Jehova, asin nagkaoportunidad ako na magpatotoo sa saiya. Kun beses pinupukaw nia ako sa kamatangaan kan banggi asin naghahapot. Dai nia ikatago an saiyang paghanga sa mga Saksi, nangorogna kan maaraman nia na puede kaming paluwason kun pipirmahan mi sana an sarong dokumento na nagsasabing tinatalikdan mi an samong pagtubod. Pakatapos kan guerra, si Leo nagin abogado asin dakol na legal na kaso an ipinakipaglaban apabor sa Watch Tower Society na may labot sa katalingkasan sa pagsamba.
Kan Abril 29, 1944, ilinunad ako sa sarong tren para sa makamomondong 18 oras na biahe pasiring sa Alemania. Kan Mayo 18 ibinilanggo ako sa kampo de konsentrasyon sa Buchenwald. Sagkod kan palibrehon kami kan mga hukbo kan Alyado pakalihis nin haros sarong taon, an buhay labi-labi kamakatatakot. Rinibo an nagadan, an dakol sa atubangan niamo mismo. Huling habo kong magtrabaho sa sarong haraning pabrika na naggigibo nin mga materyales sa guerra, pinapagtrabaho ako sa sarong imburnal.
Sarong aldaw an pabrika binomba. Dakol an duminalagan pasiring sa mga kuartel tanganing magpaipli, mantang an iba nagdurulag pasiring sa kadlagan. An lagalag na mga bomba tuminama sa mga kuartel, asin an mga bombang pansolo pinalaad an mga kadlagan. Makaturotristeng paghelingon idto! Dakol an nasolo na buhay! Nakakua ako nin ligtas na tagoan, asin kan magkulpa an kalayo, marikas akong naglakaw sa dai mabilang na bangkay pabalik sa kampo.
An kadaklan na tawo ngonyan nakaaaram sa makuring takot kan Holocaust kan Nazi. Nagpapasalamat ako ki Jehova na pinakosog nia an sakong kakayahan sa pag-isip, kaya an makuring takot na naeksperyensiahan ko dai nangibabaw sa sakong kaisipan sa bilog na nag-aging mga taon. Kun iniisip ko an panahon kan sakong pagkabilanggo, an pangenot na namamatean ko iyo an kagayagayahan sa pakapagpadanay nin integridad ki Jehova sa ikamumuraway kan saiyang ngaran.—Salmo 124:6-8.
Aktibidad Pakatapos kan Guerra
Pakatapos na ako makatalingkas asin makabalik sa Amsterdam, diretso na akong nagreport sa sangang opisina para sa sarong asignasyon. Gustong-gusto kong maimpormaran dapit sa mga nangyari kan mayo ako. Si Nonnie nagtatrabaho na duman. Durante kan ultimong taon kan guerra, naglingkod sia bilang parahatod nin mga literatura sa Biblia sa mga kongregasyon. Dai na sia naaresto otro, minsan ngani dakol na beses na siang diit pang madakop.
Nagpayunir ako nin halipot na panahon sa Haarlem, alagad kan 1946, pinaduman ako sa sangang opisina sa Amsterdam tanganing magtrabaho sa Departamento sa Pagpaktura. Sa paghinanapos kan 1948, kinasal kami ni Nonnie, asin binayaan mi an sangang opisina tanganing magpayunir na magkaibanan. Sa Assen kami idinestinong magpayunir. Doseng taon bago kaini kami ni Richard Brauning yaon duman kan tig-init, na nag-iistar sa tolda asin naghuhulit. Nabaretaan ko na si Richard binadil asin nagadan mantang pasiring sa sarong kampo de konsentrasyon.
An sakong panahon nin pagkabilanggo malinaw na nakapaluya sa sakong salud. Anom na taon pakaluwas ko sa Buchenwald, apat na bulan akong nasa higdaan huli sa helang. Pakalihis nin dakol na taon, kan 1957, nagkatisis ako sa laog nin bilog na sarong taon. Naubosan nin kosog an sakong hawak, alagad makosog pa giraray an sakong espiritu nin pagpapayunir. Durante kan sakong paghelang, inaprobetsaran ko an gabos na oportunidad na makapatotoo. Namatean ko na an espiritung ini nin pagpapayunir sarong mahalagang dahelan na dai togotan an sakong paghelang na gibohon akong naghehelang na daing maginibo. Kami ni Nonnie desididong magdanay sa pambilog na panahon na paglilingkod sagkod na itinotogot kan samong salud.
Pagkarahay ko, idinestino kami sa siudad nin Breda. Ini 21 taon pakalihis kan enot kong pagsongko sa siudad bilang lingkod sa sona. Pag-abot mi kan 1959, igwa nin sarong sadit na kongregasyon na may 34 Saksi. Ngonyan, pakalihis nin 37 taon, iyan duminakol sa anom na kongregasyon na may labing 500 na Saksi, na nagtitiripon sa tolong Kingdom Hall! Sa samong lokal na mga pagtiripon asin asamblea, dakol an naheheling niamo na nagkaigwa nin kaaraman sa katotoohan kan Biblia bilang resulta kan mga paghihingoa niamo. Parate ming namamatean an namatean man ni apostol Juan kan sia sumurat: “Dai ako nin orog pa kadakulang dahelan nin pagpasalamat kisa mga bagay na ini, an pagdangog na an sakong mga aki padagos na naglalakaw sa katotoohan.”—3 Juan 4.
Gurang na kami ngonyan. Ako 86 na asin si Nonnie 78, alagad masasabi ko na an pagpapayunir sarong marahay sa salud na okupasyon. Poon kan yaon na ako sa Breda, nakaya ko an kadaklan na problema sa salud na nakua ko durante kan sakong pagkabilanggo. Nagkamit man ako nin dakol na mabungang taon sa paglilingkod ki Jehova.
An pagsalingoy sa dakol na taon nin mabungang paglilingkod sarong gikanan nin kagayagayahan para sa samong duwa. An samong pamibi aroaldaw iyo na kami tawan logod ni Jehova kan espiritu asin kosog na makapadagos sa paglilingkod sa saiya sagkod na kami naghahangos pa. May kompiansa, ipinahahayag mi an samong saboot paagi sa mga tataramon kan salmista: “Uya! An Dios iyo an sakong paratabang; si Jehova kabilang sa mga nagsosorog sa sakuyang kalag.”—Salmo 54:4.
[Retrato sa pahina 23]
Kataed kan tolda na ginamit mantang nagpapayunir kan mga taon nin 1930
[Retrato sa pahina 23]
An lantsa na ginamit tanganing maabot an puerang mga teritoryo
[Retrato sa pahina 23]
Iniinterbio sa programa sa kombension kan 1957
[Retrato sa pahina 24]
Kaiba kan sakong agom ngonyan