Pakihiras sa Karangahan na Itinatao ni Jehova

“An samong paglaom sa saindo dai nagliliwatliwat, huling aram mi na, kun paanong kamo mga kahiras sa mga kasakitan, sa siring man na paagi kamo makihihiras man sa karangahan.”​—2 CORINTO 1:7.

1, 2. Ano an naeksperyensiahan nin dakol na nagin Kristiano ngonyan?

AN DAKOL na nagbabasa ngonyan kan An Torrengbantayan nagdakula na mayo nin kaaraman sa katotoohan nin Dios. Tibaad totoo iyan sa saindo. Kun iyo, girumdoma kun ano an namatean nindo mantang nagpopoon na mabukasan an saindong mga mata nin pakasabot. Halimbawa, kan enot nindong masabotan na an mga gadan dai nagsasakit kundi daing pag-aram, dai daw kamo nakaginhawa? Asin kan maaraman nindo an paglaom para sa mga gadan, na binilyon an bubuhayon liwat sa bagong kinaban nin Dios, dai daw kamo naranga?​—Eclesiastes 9:​5, 10; Juan 5:​28, 29.

² Kumusta man an panuga nin Dios na taposon an karatan asin gibohon na paraiso an dagang ini? Kan ini maaraman nindo, dai daw iyan nakaranga sa saindo asin nakapano sa saindo nin galagang pag-antisipar? Ano an namatean nindo kan enot nindong maaraman an posibilidad na dai na noarin man magadan kundi makaligtas na buhay pasiring sa nagdadangadang na daganon na Paraisong iyan? Daing duwa-duwa na naogma kamong marhay. Iyo, nag-ako kamo kan nakararangang mensahe nin Dios na ihinuhulit ngonyan sa bilog na kinaban kan Mga Saksi ni Jehova.​—Salmo 37:​9-​11, 29; Juan 11:​26; Kapahayagan 21:​3-5.

3. Taano an mga ihinihiras sa iba an nakararangang mensahe nin Dios ta nag-aagi man sa kahorasaan?

³ Minsan siring, kan probaran nindo na ihiras sa iba an mensahe kan Biblia, narealisar man nindo na “an pagtubod bakong sadiri nin gabos na tawo.” (2 Tesalonica 3:2) Tibaad an iba nindong dating katood pinagtuyatuya kamo huli sa pagpahayag nin pagtubod sa mga panuga kan Biblia. Tibaad nagtios pa ngani kamo nin paglamag huli sa pagpadagos na adalan an Biblia kaiba kan Mga Saksi ni Jehova. Tibaad nag-orog an pagtumang kan ponan nindong magbago tanganing ioyon an saindong buhay sa mga prinsipyo kan Biblia. Pinonan nindong maeksperyensiahan an kahorasaan na itinatao ni Satanas asin kan saiyang kinaban sa gabos na nag-aako kan karangahan na tao nin Dios.

4. Ano an puedeng magin laen-laen na reaksion nin bagong mga interesado sa kahorasaan?

⁴ Makamomondo, arog kan ihinula ni Jesus, an kahorasaan nagpapangyari sa iba na masingkog asin pumondo sa pakiaasosyar ninda sa Kristianong kongregasyon. (Mateo 13:​5, 6, 20, 21) An iba tinatagalan an kahorasaan paagi sa pagtorohok kan saindang isip sa nakararangang mga panuga na saindang nanonodan. Sa katapustapusi idinudusay ninda an saindang buhay ki Jehova asin nagpapabautismo bilang mga disipulo kan saiyang Aki, si Jesu-Cristo. (Mateo 28:​19, 20; Marcos 8:34) Siempre, dai minapondo an kahorasaan oras na mabautismohan an sarong Kristiano. Halimbawa, an pagdadanay na mabini puedeng magin depisil na pakikilaban para sa saro na inmoral an pamumuhay kaidto. An iba kaipuhan na makilaban sa daing ontok na pagtumang nin mga kapamilyang dai nin pagtubod. Ano man an kahorasaan, an gabos na fiel na namumuhay bilang dusay sa Dios makaseseguro sa sarong bagay. Sa personal na marhay na paagi, maeeksperyensiahan ninda an karangahan asin tabang na tao nin Dios.

“An Dios nin Gabos na Karangahan”

5. Kaiba kan dakol na pagbalo na tinios ni Pablo, ano an naeksperyensiahan man nia?

⁵ An saro na hararom an pag-apresyar sa karangahan na itinatao nin Dios iyo si apostol Pablo. Pakalihis nin pano nin pagbalong panahon sa Asia asin Macedonia, nakaeksperyensia sia nin dakulang kaginhawahan kan mabaretaan na an kongregasyon sa Corinto marahay an nagin reaksion sa saiyang surat nin pagsagwe. Ini nagpahiro sa saiya na sumurat sa sainda nin ikaduwang surat, na igwa kan minasunod na kapahayagan nin pag-omaw: “Omawon logod an Dios asin Ama kan satong Kagurangnan na si Jesu-Cristo, an Ama nin maboot na mga pagkaherak asin an Dios nin gabos na karangahan, na minaranga sa sato sa gabos niatong kahorasaan.”​—2 Corinto 1:​3, 4.

6. Ano an nanonodan niato sa mga tataramon ni Pablo na yaon sa 2 Corinto 1:​3, 4?

⁶ Kadakol kan sinasabi kan ipinasabong na mga tataramon na ini. Analisaron niato iyan. Kun si Pablo nagpapahayag nin pag-omaw o pagpasalamat sa Dios o may hinahagad sa saiya sa saiyang mga surat, sa parate maheheling niato na iiniiba man nia an hararom na pag-apresyar ki Jesus, an Payo kan Kristianong kongregasyon. (Roma 1:​8; 7:​25; Efeso 1:​3; Hebreo 13:​20, 21) Huli kaini, ipinaabot ni Pablo an kapahayagan na ini nin pag-omaw sa “Dios asin Ama kan satong Kagurangnan na si Jesu-Cristo.” Dangan, sa kaenot-enote sa saiyang mga isinurat, ginagamit nia an Griegong nombre na trinadusir na “maboot na mga pagkaherak.” An nombreng ini gikan sa sarong termino na ginamit sa pagpahayag nin kamondoan sa pagsakit nin iba. Sa siring ilinaladawan ni Pablo an maboot na mga saboot nin Dios para sa siisay man sa Saiyang maimbod na mga lingkod na nagtitios nin kahorasaan​—maboot na mga saboot na nagpapahiro sa Dios na humirong may pagkaherak para sa sainda. Ultimo, si Pablo naglaom ki Jehova bilang an burabod kan kawiliwiling kualidad na ini paagi sa pag-apod sa saiya na “an Ama nin maboot na mga pagkaherak.”

7. Taano ta masasabi na si Jehova “an Dios nin gabos na karangahan”?

⁷ An “maboot na mga pagkaherak” nin Dios nagbubunga nin kaginhawahan sa saro na nagtitios nin kahorasaan. Kaya nagpadagos si Pablo sa pagladawan ki Jehova bilang “an Dios nin gabos na karangahan.” Sa siring, ano man na karangahan na maeksperyensiahan niato gikan sa kabootan nin mga kapagtubod, ki Jehova kita makalalaom bilang an burabod. Mayo nin tunay, nagdadanay na karangahan na bakong gikan sa Dios. Apuera kaini, sia an naglalang sa tawo sa saiyang ladawan, sa siring pinapangyayari kita na magin mga pararanga. Asin an banal na espiritu nin Dios an nagmomotibar sa saiyang mga lingkod na magpaheling nin maboot na pagkaherak sa mga nangangaipo nin karangahan.

Sinanay na Magin mga Pararanga

8. Minsan ngani bakong an Dios an ginigikanan kan mga pagbalo sa sato, ano an puedeng magin kapakipakinabang na epekto sa sato kan pagtagal niato sa kahorasaan?

⁸ Mantang itinotogot ni Jehova Dios an laen-laen na pagbalo na minadatong sa saiyang fiel na mga lingkod, nungka na sia an ginigikanan nin siring na mga pagbalo. (Santiago 1:13) Minsan siring, an karangahan na itinatao nia kun tinatagalan niato an kahorasaan makasasanay sa sato na magin mas sensitibo sa mga pangangaipo nin iba. Na may anong resulta? “Tanganing maranga niato an mga nasa ano man na klase nin kahorasaan paagi sa karangahan na irinaranga mismo sa sato nin Dios.” (2 Corinto 1:4) Sa siring sinasanay kita ni Jehova na magin epektibong mga parahiras kan karangahan na tao nia sa mga kapagtubod asin sa mga nanonompongan niato sa satong ministeryo mantang inaarog niato si Cristo asin ‘rinaranga an gabos na nagtatangis.’​—Isaias 61:2; Mateo 5:4.

9. (a) Ano an makatatabang sa sato na matagalan an kasakitan? (b) Paano nararanga an iba kun kita fiel na nagtatagal sa kahorasaan?

⁹ Tinagalan ni Pablo an dakol niang kasakitan sa tabang kan abundang karangahan na inako nia gikan sa Dios paagi ki Cristo. (2 Corinto 1:5) Puede man kitang makaeksperyensia nin abundang karangahan paagi sa paghorophorop sa mahahalagang marhay na panuga nin Dios, sa pamimibi para sa pagsuportar kan saiyang banal na espiritu, asin sa pakaeksperyensia kan mga simbag nin Dios sa satong mga pamibi. Sa siring mapakokosog kita na padagos na suportaran an soberaniya ni Jehova asin patunayan na putikon an Diablo. (Job 2:​4; Talinhaga 27:11) Kun kita fiel na nakatagal sa ano man na klase nin kahorasaan, maninigo na, kapareho ni Pablo, itao niato an gabos na kredito ki Jehova, na an taong karangahan nagpapangyari sa mga Kristiano na magdanay na fiel sa irarom nin pagbalo. An pakatagal nin fiel na mga Kristiano may nakararangang epekto sa asosasyon nin magturugang, na ginigibo an iba na determinado na ‘tagalan an kaparehong mga kasakitan.’​—2 Corinto 1:6.

10, 11. (a) Ano an nagkapirang bagay na nagin causa nin kasakitan sa kongregasyon sa suanoy na Corinto? (b) Paano rinanga ni Pablo an kongregasyon sa Corinto, asin anong paglaom an ipinahayag nia?

¹⁰ An mga taga-Corinto nag-ako kan kahirasan ninda sa mga kasakitan na minadatong sa gabos na tunay na Kristiano. Dugang pa, kaipuhan ninda an hatol na itiwalag an sarong parapakisaro na habong magsolsol. (1 Corinto 5:​1, 2, 11, 13) An dai pakagibo kan aksion na ini asin pakahimong taposon an iriwal asin pagkabaranga nagdara nin kasopganan sa kongregasyon. Alagad ta sa huri iinaplikar ninda an hatol ni Pablo asin ipinaheling an tunay na pagsolsol. Huli kaini, mainit nia sindang tinawan nin komendasyon asin sinabi na an marahay nindang reaksion sa saiyang surat nakaranga sa saiya. (2 Corinto 7:​8, 10, 11, 13) Minalataw na nagsolsol naman an natiwalag. Kaya sinadol sinda ni Pablo na ‘patawadon asin rangahon sia, tanganing an siring na tawo dai madaog kan saiyang labi-labing kamondoan.’​—2 Corinto 2:7.

¹¹ An ikaduwang surat ni Pablo seguradong nakaranga sa kongregasyon sa Corinto. Asin saro ini sa mga intension nia. Ipinaliwanag nia: “An samong paglaom sa saindo dai nagliliwatliwat, huling aram mi na, kun paanong kamo mga kahiras sa mga kasakitan, sa siring man na paagi kamo makihihiras man sa karangahan.” (2 Corinto 1:7) Sa katapusan kan saiyang surat, isinadol ni Pablo: “Padagos kamong . . . maranga, . . . asin an Dios nin pagkamoot asin nin katoninongan mapapasaindo.”​—2 Corinto 13:11.

12. Ano an pangangaipo nin gabos na Kristiano?

¹² Abaa kahalagang leksion an manonodan niato digdi! An gabos na miembro kan Kristianong kongregasyon kaipuhan na ‘makihiras sa karangahan’ na itinatao nin Dios paagi sa saiyang Tataramon, sa saiyang banal na espiritu, asin sa saiyang daganon na organisasyon. Minsan an mga natiwalag tibaad nangangaipo nin karangahan kun sinda nagsolsol na asin itinanos na an saindang salang dalan. Sa siring, “an fiel asin madonong na oripon” may ibinugtak na maheherakon na probisyon sa pagtabang sa sainda. Sarong beses kada taon an duwang magurang sa kongregasyon puedeng sumongko sa nagkapirang natiwalag. An mga ini tibaad dai na nagpapaheling nin rebeldeng aktitud o naggigibo nin grabeng kasalan asin tibaad nangangaipo nin tabang na magibo an kaipuhan na mga aksion tanganing makabalik.​—Mateo 24:​45; Ezequiel 34:16.

An Kahorasaan ni Pablo sa Asia

13, 14. (a) Paano ilinadawan ni Pablo an sarong panahon nin grabeng kahorasaan na naeksperyensiahan nia sa Asia? (b) Anong insidente an posibleng nasa isip ni Pablo?

¹³ An klase nin kasakitan na naeksperyensiahan kan kongregasyon sa Corinto sagkod sa puntong ini dai ikakokomparar sa dakol na kahorasaan na kaipuhan na tagalan ni Pablo. Sa siring, puede niang ipagirumdom sa sainda: “Habo mi na kamo magin ignorante, mga tugang, manongod sa kahorasaan na nangyari sa samo sa distrito nin Asia, na kami napasairarom nin grabeng pangigipit na dai na kaya kan samong kosog, kaya dai na talaga kami nin kasiertohan minsan manongod sa samong buhay. Sa katunayan, namatean niamo sa samong sadiri na nag-ako na kami kan silot nin kagadanan. Ini tanganing kami magtiwala, bakong sa samo man sana, kundi sa Dios na nagbabangon kan mga gadan. Sa siring kadakulang bagay na arog kan kagadanan ilinigtas nia kami asin ililigtas pa nia kami; asin an samuyang paglaom nasa saiya na ililigtas pa nia giraray kami.”​—2 Corinto 1:​8-10.

¹⁴ An nagkapirang iskolar sa Biblia naniniwala na si Pablo nagtataram manongod sa pagkariribok sa Efeso, na puede kutanang ikinawara kan buhay ni Pablo saka kan buhay kan duwa niang kairiba sa pagbiahe na taga-Macedonia, si Gayo asin Aristarco. An duwang Kristianong ini pirit na dinara sa sarong teatro na pano-pano nin pagsururog na “nagkukururahaw sa laog nin mga duwang oras: ‘Dakula si Artemis kan mga taga-Efeso!’” Sa katapustapusi, an kadaklan napatoninong nin sarong opisyal kan siudad. An peligrong ini sa buhay ni Gayo asin Aristarco seguradong ikinahadit na marhay ni Pablo. An totoo, gusto niang lumaog asin makipangatanosan sa panatikong pagsururog, alagad ta inolang sia na isapeligro an saiyang buhay sa paaging ini.​—Gibo 19:​26-41.

15. Anong grabeng situwasyon an posibleng iladawan sa 1 Corinto 15:32?

¹⁵ Minsan siring, posible na ilinaladawan ni Pablo an sarong situwasyon na mas grabe pa kisa sa nasambitan na insidente. Sa enot niang surat sa mga taga-Corinto, si Pablo naghapot: “Kun, arog nin mga tawo, nakipaglaban ako sa mababangis na hayop sa Efeso, ano an pakinabang ko dian?” (1 Corinto 15:32) Ini puedeng mangahulogan na an buhay ni Pablo nameligro bako sanang sa garo hayop na mga tawo kundi sa literal na mababangis na hayop sa istadyum nin Efeso. Kun beses pinadudusahan kaidto an mga kriminal paagi sa pagpirit sa sainda na makilaban sa mababangis na hayop mantang nagheheling an paha sa dugong mga kadaklan. Kun an boot sabihon ni Pablo sia napaatubang sa literal na mababangis na hayop, segurado na sa ultimong segundo sia milagrosong ilinigtas sa maringis na kagadanan, kun paanong si Daniel ilinigtas sa ngoso nin literal na mga leon.​—Daniel 6:22.

Mga Halimbawa sa Modernong Aldaw

16. (a) Taano an dakol na Saksi ni Jehova ta makakapakidamay sa mga kahorasaan na tinios ni Pablo? (b) Ano an masisierto niato manongod sa mga nagadan huli sa saindang pagtubod? (c) Ano an nagigin marahay na epekto kun an mga Kristiano nakaeeksperyensia nin mga dikit pang dai pakaligtas sa kagadanan?

¹⁶ An dakol na Kristiano sa presenteng aldaw puedeng makamate na may kahulogan sa sainda an mga kahorasaan na tinios ni Pablo. (2 Corinto 11:​23-27) Ngonyan man an mga Kristiano “napasairarom nin grabeng pangigipit na dai na kaya kan [saindang] kosog,” asin dakol an napaatubang sa mga situwasyon na dian sinda ‘dai na talaga nin kasiertohan manongod sa saindang buhay.’ (2 Corinto 1:8) An iba nagadan sa kamot nin lagduan na mga paragadan asin maisog na mga paralamag. Makasisierto kita na an nakararangang kapangyarihan nin Dios nagpangyari sa sainda na makatagal asin na sinda nagadan na an puso saka isip marigon na nakatorohok sa kaotoban kan saindang paglaom, baga man iyan langitnon na paglaom o daganon. (1 Corinto 10:​13; Filipos 4:​13; Kapahayagan 2:10) Sa ibang kaso, minaniobra ni Jehova an mga bagay, asin an satong mga tugang ilinigtas sa kagadanan. Daing duwa-duwa na an nakaeksperyensia nin siring na pagliligtas nagkaigwa nin orog na pagtiwala “sa Dios na nagbabangon kan mga gadan.” (2 Corinto 1:9) Pakatapos, makatataram sinda na may orog pang kombiksion mantang ihinihiras ninda sa iba an nakararangang mensahe nin Dios.​—Mateo 24:14.

17-19. Anong mga eksperyensia an nagpapaheling na an mga tugang niato sa Rwanda nagin mga kahiras sa karangahan na tao nin Dios?

¹⁷ Kasuarin pa sana an namomotan niatong mga tugang sa Rwanda nag-agi sa eksperyensia na nakaaagid sa eksperyensia ni Pablo asin kan saiyang kairiba. Dakol an nawaran kan saindang buhay, alagad an mga paghihingoa ni Satanas dai nakalaglag sa saindang pagtubod. Imbes, an mga tugang niato sa dagang ini nakaeksperyensia kan karangahan na tao nin Dios sa dakol na personal na paagi. Durante kan pagpara sa bilog na rasa nin Tutsi asin Hutu na nag-iistar sa Rwanda, igwa nin mga Hutu na isinapeligro an saindang buhay sa pagprotehir sa mga Tutsi asin mga Tutsi na nagprotehir sa mga Hutu. An iba ginadan nin mga radikal huli sa pagprotehir sa saindang mga kapagtubod. Halimbawa, an sarong Saksing Hutu na an ngaran Gahizi ginadan pakatapos na itago an sarong Tutsi na tugang na babae na an ngaran Chantal. An Tutsi na agom ni Chantal, si Jean, itinago sa ibang lugar nin sarong Hutu na tugang na babae na an ngaran Charlotte. Sa laog nin 40 aldaw si Jean asin an saro pang Tutsi na tugang na lalaki nagdanay na nakatago sa sarong dakulang tsimenea, na minaluwas sana nin karukadikit na panahon kun banggi. Sa bilog na panahon na ini, tinawan sinda ni Charlotte nin pagkakan asin proteksion, minsan ngani nag-iistar na harani sa sarong kampo kan hukbong Hutu. Sa pahinang ini, maheheling nindo an retrato kan nagkaibanan giraray na si Jean asin Chantal, na nagpapasalamat na an saindang Hutu na mga kapwa parasamba “isinapeligro an saindang liog” para sa sainda, arog kan ginibo ni Prisca asin Aquila para ki apostol Pablo.​—Roma 16:​3, 4.

¹⁸ An saro pang Saksing Hutu, si Rwakabubu, inomaw kan diaryong Intaremara huli sa pagprotehir sa mga kapagtubod na Tutsi.a Iyan nagsabi: “Yaon man si Rwakabubu, saro sa Mga Saksi ni Jehova, na nagpadagos na itago sa laen-laen na lugar an mga tugang nia (iyan an pag-inapodan nin mga kapwa nagtutubod). Bilog na aldaw siang nagdadara nin pagkakan asin inomon para sa sainda minsan ngani sia hapoon. Alagad ta tinawan sia nin pambihirang kosog nin Dios.”

19 Horophoropa man an sarong interesadong mag-agom na Hutu na an ngaran Nicodeme asin Athanasie. Bago an pagpara sa bilog na rasa, an mag-agom na ini nag-aadal kan Biblia kaiba nin sarong Saksing Tutsi na an ngaran Alphonse. Isinapeligro an saindang buhay, itinago ninda si Alphonse sa saindang harong. Paghaloyhaloy narealisar ninda na an harong bakong ligtas na lugar huli ta aram kan kataraed nindang Hutu an manongod sa katood nindang Tutsi. Kaya, si Alphonse itinago ni Nicodeme asin Athanasie sa sarong bobon sa natad ninda. Ini marahay na aksion ta an pagtaraed nagpoon na magduman na hinahanap si Alphonse haros aroaldaw. Mantang nakahigda sa bobon na ini sa laog nin 28 aldaw, hinorophorop ni Alphonse an mga kasaysayan sa Biblia arog baga kan manongod ki Rahab, na itinago an duwang Israelita sa atop kan saiyang harong sa Jerico. (Josue 6:17) Ngonyan ipinagpapadagos ni Alphonse an saiyang paglilingkod sa Rwanda bilang parahulit kan maogmang bareta, na nagpapasalamat na an mga Hutu na inaadalan nia sa Biblia isinapeligro an saindang buhay para sa saiya. Asin kumusta man si Nicodeme asin Athanasie? Ngonyan sinda bautisado nang mga Saksi ni Jehova asin nagkokondukta nin labing 20 pag-adal sa Biblia sa mga interesado.

20. Sa anong paagi na rinanga ni Jehova an satong mga tugang sa Rwanda, alagad ano an padagos na pangangaipo kan dakol sa sainda?

²⁰ Kaidtong pumoon an pagpara sa bilog na rasa sa Rwanda, may 2,500 na parabalangibog kan maogmang bareta sa nasyon. Minsan ngani ginatos an nawaran nin buhay o napiritan na dumulag sa nasyon, an kabilangan nin mga Saksi nagin labing 3,000. Iyan prueba na talagang rinanga nin Dios an satong mga tugang. Kumusta man an dakol na ilo asin balo sa tahaw kan Mga Saksi ni Jehova? Naturalmente, an mga ini sagkod ngonyan nagtitios nin kahorasaan asin nagkakaipo nin padagos na karangahan. (Santiago 1:27) An saindang mga luha lubos sanang mapapara kun mangyari na an pagkabuhay liwat sa bagong kinaban nin Dios. Minsan siring, sa tabang kan mga paglilingkod kan saindang mga tugang asin huli ta sinda mga parasamba kan “Dios nin gabos na karangahan,” nahihimo nindang mabuhay.

21. (a) Saen pa na an satong mga tugang nangangaipong marhay kan karangahan na tao nin Dios, asin ano an sarong paagi na kita gabos makatatabang? (Helingon an kahon na “Karangahan Durante nin Apat na Taon nin Guerra.”) (b) Noarin lubos na mapaninigoan an pangangaipo niato nin karangahan?

²¹ Sa dakol pang ibang lugar, arog baga kan Eritrea, Singapore, asin an dating Yugoslavia, an satong mga tugang padagos na fiel na naglilingkod ki Jehova sa ibong nin kahorasaan. Tabangan logod niato an siring na mga tugang paagi sa regular na pagngayongayo na logod mag-ako sinda nin karangahan. (2 Corinto 1:11) Asin kita logod fiel na magtagal sagkod sa panahon na an Dios paagi ki Jesu-Cristo ‘pahidon na an gabos na luha sa satong mga mata’ sa pinakalubos na sentido. Dangan maeeksperyensiahan niato sa lubos na sokol an karangahan na itatao ni Jehova sa saiyang bagong kinaban nin katanosan.​—Kapahayagan 7:​17; 21:​4; 2 Pedro 3:13.

[Nota sa Ibaba]

Aram daw Nindo?

◻ Taano si Jehova ta inapod na “an Dios nin gabos na karangahan”?

◻ Ano an maninigong magin pagmansay niato sa mga kahorasaan?

◻ Kiisay niato ikahihiras an karangahan?

◻ Paano lubos na mapaninigoan an pangangaipo niato nin karangahan?

[Retrato sa pahina 17]

Si Jean asin Chantal, minsan ngani mga Saksing Tutsi, itinago sa magkalaen na lugar nin mga Saksing Hutu durante kan pagpara sa bilog na rasa sa Rwanda

[Retrato sa pahina 17]

An Mga Saksi ni Jehova padagos na ihinihiras an nakararangang mensahe nin Dios sa pagtaraed ninda sa Rwanda