Nanodan Ko an Katotoohan sa Biblia sa Romania

ISINAYSAY NI GOLDIE ROMOCEAN

Kan 1970, dinalaw ko an mga paryente mi sa Romania sa kaenot-enote sa haros 50 taon. Namumuhay an mga tawo sa irarom nin maringis na Komunistang rehimen, asin padagos akong pinatatanidan na mag-ingat sa itinataram ko. Dangan, mantang nagtitindog ako sa opisina kan gobyerno sa samong baryo, sinadol ako kan opisyal na humale tolos-tolos sa nasyon. Bago ko ipaliwanag kun taano, togotan nindo akong isaysay kun paano ko nanodan an katotoohan sa Biblia sa Romania.

NAMUNDAG ako kan Marso 3, 1903, sa baryo nin Ortelec sa amihanan-solnopan kan Romania harani sa banwaan nin Zalău. Nag-iistar kami sa magagayon na palibot. Malinig an tubig asin aire. Kami mismo an nagtatanom kan samong pagkakan asin dai kami nagkukulang nin ano man sa materyal. Kan mga taon na ako aki pa, matoninong an nasyon.

Relihiosong marhay an mga tawo. An totoo, an samong pamilya kabilang sa tolong laen-laen na relihion. An saro sa sakong mga lola Katoliko Ortodokso, an saro pa Adventista, asin an sakong mga magurang Baptista. Huling dai ako minaoyon sa arin man na relihion ninda, nagsabi an pamilya ko na magigin akong ateista. ‘Kun sasaro an Dios,’ an pag-isip-isip ko, ‘maninigo na saro sana an relihion​—bakong tolo sa sarong pamilya.’

Napurisaw ako kan mga bagay na naheling ko sa relihion. Halimbawa, dinadalaw kan padi an mga harong tangani na mangolekta kan bayadan sa iglesia. Kun mayong ikinakataong kuarta an mga tawo, kinukua nia bilang kasalihid an saindang pinakamarahay na klaseng mga tamong na de lana. Sa simbahan na Katoliko, pinagheling ko si lola na nagluluhod sa pagpamibi sa atubangan nin sarong retrato ni Maria. ‘Taano ta mamimibi sa sarong retrato?’ an inisip-isip ko.

Maribok na mga Panahon

Nagduman si Tatay sa Estados Unidos kan 1912 tangani na magganar nin kuarta na pambayad sa utang. Dai nahaloy pakalihis kaiyan puminutok an guerra, asin huminale an mga lalaki sa samong baryo tangani na makilaban​—mga babae, aki asin gurang na lalaki sana an nawalat. An samong baryo napasairarom kan pamamahala nin Hungaria sa halipot na panahon, alagad ta buminuelta an mga soldados na Romaniano asin nabawi liwat an baryo. Pinagbotan ninda kaming humale tolos-tolos. Minsan siring, huli sa paghidale asin pagkaribaraw sa pag-impake kan mga rogaring asin mga aki sa kareta, nabayaan ako. Aram nindo, ako an pinakamatua sa limang aki.

Duminalagan ako sa sarong kataed, sarong gurang na lalaki na nagpawalat, asin sia nagsabi: “Pumuli ka. Baratan mo an saindong mga pinto, asin dai mo pagpalaogon an siisay man.” Kuminuyog tolos ako. Pakakakan ko nin sopas na manok asin repolyong may napapatos na nawalat huli sa paghidale na makahale, luminuhod ako sa kataed kan sakong katre asin namibi. Dai nahaloy nakatorog ako nin nanok.

Kan mapagmata ako, maliwanag na, asin an sabi ko: “Ay, salamat po saimo, Dios ko! Buhay ako!” An mga lanob pano nin mga nalabot nin bala, huling nagkaigwa nin baradilan sa magdamlag. Kan marisa ni Nanay na dai ninda ako kaiba sa sunod na baryo, sinugo nia an hoben na si George Romocean, na nakakua sako asin iiniba ako. Dai nahaloy nakapuli na kami sa samong baryo asin ipinagpadagos an pamumuhay duman.

An Pagmawot Ko sa Katotoohan sa Biblia

Boot kan sakong ina na ako mabautismohan bilang Baptista, alagad habo kong gibohon iyan huli ta dai ako makapaniwala na an sarong mamomoton na Dios sosoloon an mga tawo sa impierno sagkod lamang. Sa pagmamaigot na magpaliwanag, nagsabi si Nanay: “Bueno, kun sinda maraot.” Alagad nagsimbag ako: “Kun maraot po sinda, gadanon sinda, alagad dai sinda pagpasakitan. Dai ko po ngani pasasakitan an sarong ayam o ikos.”

Nagigirumdoman ko na sa sarong magayon na aldaw nin tigsoli, kan ako 14 anyos, sinugo ako ni Nanay na pasabsabon an mga baka. Mantang nakahigda ako sa kadootan sa gilid nin sarong salog, na may kadlagan sa likod, nagtingag ako sa langit asin nagsabi: “Dios ko, aram ko po na yaon kamo dian; alagad habo ko kan arin man sa mga relihion na ini. Siertong igwa po kamo nin saro na marahay.”

Talagang naniniwala ako na dinangog nin Dios an sakong pamibi huli ta kan mismong tig-init na idto kan 1917, duwang Estudyante sa Biblia (na apod kaidto sa Mga Saksi ni Jehova) an duminuman sa samong baryo. Mga colporteur sinda, o bilog na panahon na mga ministro, asin duminuman sinda sa simbahan na Baptista mientras na may serbisyo relihioso.

Naglakop an Katotoohan sa Biblia sa Romania

Mga pirang taon bago kaini, kan 1911, sinda Carol Szabo asin Josif Kiss, na nagin mga Estudyante sa Biblia sa Estados Unidos, puminuli sa Romania tangani na iintrodusir duman an katotoohan sa Biblia. Nag-istar sinda sa Tirgu-Mureş, mayo pang 160 kilometros sa timog-sirangan kan samong baryo. Sa laog nin pirang taon, literal na ginatos katawo an naghimate sa mensahe kan Kahadean asin luminaog sa Kristianong ministeryo.​—Mateo 24:14.

Bueno, kan dumatong an duwang hoben na Estudyante sa Biblia sa simbahan na Baptista sa samong baryo nin Ortelec, si George Romocean, dawa ngani 18 anyos pa sana, an nagkokondukta kan serbisyo relihioso asin pinoprobaran na ipaliwanag an kahulogan kan Roma 12:1. Sa katapustapusi, an saro sa hoben na mga colporteur nagtindog asin nagsabi: “Mga tugang, mga katood, ano an hinihingoang sabihon digdi sa sato ni apostol Pablo?”

Kan madangog ko iyan, naogma akong marhay! Naisip-isip ko, ‘An mga lalaking ini siertong tatao kun paano ipaliliwanag an Biblia.’ Alagad an kadaklan sa mga presente nagkurahaw: “Falsong mga propeta! Midbid mi kamo!” Suminunod an kariribokan. Alagad ta tuminindog an ama ni George asin nagsabi: “Toninong kamo gabos! Anong klaseng espiritu ini​—an klase na minagikan sa bote nin arak? Kun may sasabihon sa sato an mga lalaking ini asin habo nindong maghinanyog, iniimbitaran ko sinda sa sakong harong. Aakoon an siisay man na boot umiba.”

Maogmang marhay, duminalagan ako papuli asin sinabi ko ki Nanay an nangyari. Saro ako sa mga nag-ako kan imbitasyon sa harong kan mga Romocean. Kanigoan an kaogmahan ko kan bangging idto na manodan hale sa Biblia na mayong nagkakalayong impierno asin na maheling sa sakong sadiring Biblia na Romaniano an ngaran nin Dios na Jehova! Iinareglo kan mga colporteur na dumalaw an sarong Estudyante sa Biblia sa harong kan mga Romocean kada Domingo tangani na tokdoan kami. Kan suminunod na tig-init, sa edad na 15, nabautismohan ako bilang simbolo kan sakong pagdusay ki Jehova.

Pag-abot nin panahon, haros an enterong pamilyang Prodan asin an pamilyang Romocean nag-ako kan katotoohan sa Biblia asin nagdusay kan saindang buhay ki Jehova. Dakol pang iba sa samong baryo an guminibo man kaiyan, kabale an hoben na mag-agom na an harong dating ginagamit na simbahan na Baptista. Pagkatapos liniwat ninda iyan na magin tiriponan kan Mga Estudyante sa Biblia para sa pag-adal. Marikas na naglakop an katotoohan sa Kasuratan sa kataed na mga baryo, asin pag-abot nin 1920 igwa nang mga 1,800 na parahayag kan Kahadean sa Romania!

Pasiring sa Estados Unidos

Galaga kaming ihiras sa sakong ama, si Peter Prodan, an samong nanodan. Alagad, makangangalas, bago kami nakasurat, nakaresibi kami nin sarong surat hale sa saiya na nagsasabi sa samo na sia bautisado nang lingkod ni Jehova. Nakipag-adal sia sa mga Estudyante sa Biblia sa Akron, Ohio, asin boot nia na kami gabos umiba sa saiya sa Estados Unidos. Minsan siring, nagsayuma si Nanay na humale sa Romania. Kaya, kan 1921, ginagamit an kuarta na ipinadara sa sako ni Tatay, uminiba ako sa saiya sa Akron. Si George Romocean asin an saiyang tugang na lalaki buminalyo na sa Estados Unidos kan sinusundan na taon.

Kan umabot ako sakay sa barko sa Ellis Island, Nueva York, dai aram kan opisyal kan imigrasyon kun paano itatradusir sa Ingles an sakong ngaran na Aurelia, kaya nagsabi sia: “An ngaran mo Goldie.” Iyan na an ngaran ko poon kaidto. Dai nahaloy pakalihis kaiyan, kan Mayo 1, 1921, nagpakasal kami ni George Romocean. Pakalihis nin mga sarong taon, puminuli si Tatay sa Romania asin kan 1925 dinara nia pabalik sa Akron an sakong mas ngohod na tugang, si Mary. Dangan buminuelta si Tatay sa Romania tangani na makaibanan si Nanay asin an ibang miembro kan pamilya.

An Samong Pagpopoon sa Ministeryo sa Estados Unidos

Si George maimbod na marhay, dusay na lingkod ni Jehova. Sa pag-oltanan kan 1922 asin 1932, binendisyonan kami nin apat na magagayon na aking babae​—sinda Esther, Anne, Goldie Elizabeth, asin Irene. Pinonan an sarong kongregasyon na Romaniano sa Akron, asin sa kapinonan ginigibo an mga pagtiripon sa samong harong. Pag-abot nin panahon, kada anom na bulan an sarong representante hale sa pankinaban na opisina prinsipal kan Mga Estudyante sa Biblia sa Brooklyn, Nueva York, dinadalaw an samong kongregasyon asin nag-iistar sia sa samuya.

Sa dakol na Domingo idinusay niamo an bilog na aldaw sa paghuhulit. Iniimpake niamo an samong mga bag asin balon, ilinulunad an samong mga aki sa samong Model T Ford, asin ginagamit an aldaw sa paghuhulit sa puerang teritoryo. Dangan sa banggi, nag-aatender kami sa Pag-adal sa Torrengbantayan. Namotan kan samong mga aki an paghuhulit. Kan 1931, presente ako sa Columbus, Ohio, kan akoon kan Mga Estudyante sa Biblia an saindang nagpapamidbid na ngaran na Mga Saksi ni Jehova.

Pagtatanos na Kaipuhan Ko

Pakalihis nin pirang taon, naanggot ako ki Joseph F. Rutherford, an presidente kaidto kan Watch Tower Bible and Tract Society. An sarong bagohan na Saksi naghona na bakong marahay an pagkatrato sa saiya ni Tugang na Rutherford, na dai sia hininanyog nin marhay. Sa pagmate ko sala si Tugang na Rutherford. Bueno, sarong Domingo an tugang kong si Mary asin an saiyang agom, si Dan Pestrui, dinalaw kami. Pakapamanggi nagsabi si Dan: “Mag-andam na kita pasiring sa pagtiripon.”

“Dai na kami nagduduman sa mga pagtiripon,” an sabi ko. “Anggot kami ki Tugang na Rutherford.”

Kinumkom ni Dan an saiyang mga kamot sa likod nia asin paburubueltang naglakaw, dangan nagsabi sia: “Midbid mo si Tugang na Rutherford kan magpabautismo ka?”

“Siempre dai,” an simbag ko. “Aram mong nabautismohan ako sa Romania.”

“Taano ta nagpabautismo ka?” an hapot nia.

“Huli ta nanodan ko na si Jehova an tunay na Dios, asin boot kong idusay an sakong buhay sa paglilingkod sa saiya,” an simbag ko.

“Nungka na lingawan mo iyan!” an simbag nia. “Ano kun talikdan ni Tugang na Rutherford an katotoohan, tatalikdan mo man daw iyan?”

“Nungka, nungka!” an sabi ko. Ibinalik ako kaiyan sa tama kong pag-isip, asin nagsabi ako: “Mag-andam an gabos para sa pagtiripon.” Asin poon kaidto dai na kami nagpondo. Kanigoan an pasasalamat ko ki Jehova huli sa mamomoton na pagtatanos kan sakong bayaw!

Pakahimong Mabuhay Durante kan Grabeng Krisis

Durante kan Grabeng Krisis kan mga taon nin 1930, masakit an mga panahon. Sarong aldaw nagpuli si George hale sa trabaho na nanluluyang marhay an boot, na pinaiisi ako na sinisante sia sa saiyang trabaho sa pabrika nin goma. “Dai ka mahadit,” an sabi ko, “igwa kita nin mayaman na Ama sa langit, asin dai nia kita pababayaan.”

Kan aldaw man sanang idto natuparan ni George an sarong katood na may darang sarong dakulang basket nin kurakding. Kan maaraman ni George kun saen iyan ginutol kan saiyang katood, nagpuli sia na dara an 35 litros na kurakding. Dangan ibinakal nia nin saradit na basket an ultimo niamong tolong dolyar. “Taano ta ginibo mo iyan,” an hapot ko, “mantang may mga sadit kitang aki na nangangaipo nin gatas?”

“Dai ka mahadit,” an simbag nia, “giboha sana an sinasabi ko.” Kan sumunod na pirang semana, nagkaigwa kami nin sarong sadit na pabrika sa samong harong, na naglilimpia asin nagpapakete nin mga kurakding. Ipinapabakal mi iyan sa mas mapiling mga restawran asin nakagaganar kami nin 30 sagkod 40 dolyar sa sarong aldaw, na dakula nang kuarta para sa samo kan panahon na idto. An rantsero na nagtogot sa samo na maggutol nin mga kurakding sa saiyang sabsaban nagsabi na 25 taon na siang nag-iistar duman asin dai pa sia noarin man nakaheling nin kadakoldakol na kurakding. Dai nahaloy inapodan si George kan pabrika nin goma na magtrabaho giraray.

Pagpapadanay kan Samong Pagtubod

Kan 1943 buminalyo kami sa Los Angeles, California, asin pakalihis nin apat na taon nag-istar kami sa Elsinore. Nagbukas kami duman nin sarong groseriya, asin nagsasarosalida an samong bilog na pamilya sa pagtrabaho dian. Kaidto, an Elsinore saro sanang sadit na banwaan na mga 2,000 an habitante, asin kinaipuhan niamong magbiahe nin 30 kilometros pasiring sa saro pang banwaan para sa samong Kristianong mga pagtiripon. Kanigoan an sakong kaogmahan na maheling an sarong sadit na kongregasyon na naorganisar sa Elsinore kan 1950! Ngonyan igwa na nin 13 kongregasyon sa lugar man sanang iyan.

Kan 1950 an samong aking si Goldie Elizabeth (na ngonyan midbid kan kadaklan na Beth) naggradwar sa Paadalan sa Biblia kan Watchtower sa Gilead sa South Lansing, Nueva York, asin idinestino sa Venezuela bilang misyonera. Kan 1955 an samong ngohod na aki, si Irene, naogma ta an saiyang agom inimbitaran na maglingkod bilang nagbibiaheng ministro sa pansirkitong gibohon. Dangan kan 1961, pakaklase sa Pankahadean na Paadalan sa Pagmiministro sa South Lansing, Nueva York, isinugo sinda sa Thailand. Kun minsan napupungaw akong gayo sa sakong mga aki kaya naghihibi ako, alagad ta iniisip ko, ‘Iyan an gusto kong gibohon ninda.’ Kaya bigla kong kinukua an sakong bag asin minaluwas ako sa paghuhulit. Permi akong minapuli na maogma.

Kan 1966 an sakong namomotan na agom, si George, inatake sa puso. Si Beth, na nagpuli hale sa Venezuela huli sa mga problema sa salud, nagtabang sa pag-asikaso sa saiya. Nagadan si George kan suminunod na taon, asin naranga ako kan bagay na nagdanay siang fiel ki Jehova asin nag-ako kan saiyang langitnon na balos. Pakalihis kaiyan nagduman si Beth sa España tangani na maglingkod kun saen mas dakula an pangangaipo para sa mga parahayag kan Kahadean. An sakong pinakamatuang aki, si Esther, nagkakanser asin nagadan kan 1977, asin kan 1984, si Anne nagadan sa leukemia. An kada saro nagin fiel na lingkod ni Jehova sa bilog niang buhay.

Kan magadan si Anne, puminuli na sinda Beth asin Irene hale sa saindang destinong paghuhulit sa ibang nasyon. Nagtabang sinda sa pag-ataman sa saindang mga tugang, asin kami gabos namondong gayo. Pakalihis nin kadikit na panahon sinabihan ko an sakong mga aki: “Tama na! Nanranga kita sa iba paagi sa mahal na marhay na mga panuga sa Biblia. Ngonyan togotan man niato an satong sadiri na maranga. Gusto ni Satanas na agawon sa sato an satong kagayagayahan sa paglilingkod ki Jehova, alagad dai ta sia totogotan.”

An Samong Fiel na Pamilya sa Romania

Ginibo mi kan sakong tugang na si Mary an dai malilingawan na biaheng idto sa pagdalaw sa samong pamilya sa Romania kan 1970. Gadan na an saro sa samong mga tugang na babae, alagad ta nadalaw mi an samong tugang na lalaking si John asin an samong tugang na babaeng si Lodovica, na nag-iistar pa sa baryo nin Ortelec. Kan dumalaw kami, gadan na si Tatay asin Nanay, na nagdanay na fiel ki Jehova. Dakol an nagsabi sa samo na nagin sarong harigi si Tatay sa kongregasyon. An nagkapira pa ngani sa saiyang mga makoapo sa tuhod sa Romania Saksi na ngonyan. Dinalaw man niamo an dakol na paryente kan sakong agom na nagdanay na marigon sa katotoohan sa Biblia.

Kan 1970, an Romania nasa irarom kan maringis na Komunistang rehimen ni Nicolae Ceauşescu, asin makuring linalamag an Mga Saksi ni Jehova. An aking lalaki kan sakong tugang na si John, si Flore, saka an iba pang mga paryente ko, dakol na taon na nasa kampo de konsentrasyon huli sa saindang Kristianong pagtubod, asin siring man an pinsan na lubos kan sakong agom, si Gabor Romocean. Bakong makangangalas na kan pagtiwalaan kami na magdara nin mga surat sa opisina prinsipal kan Mga Saksi ni Jehova sa Nueva York, an mga tugang niamong taga-Romania nagsabi na dai sinda matitiwasay sagkod na dai ninda madangog na ligtas kaming nakaluwas sa nasyon!

Kan marealisar mi na paso na an samong bisa, nagduman kami sa opisina kan gobyerno sa Ortelec. Biernes na hapon kaidto, asin sasaro sana an opisyal na nagtatrabaho. Kan maaraman kun siisay an dinadalaw niamo asin na an samong sobrino nabilanggo sa kampo de konsentrasyon, sia nagsabi: “Mga misis, humale na tolos kamo!”

“Alagad mayong tren na malarga ngonyan,” an simbag kan tugang ko.

“Dai bale,” an dali-dali niang simbag. “Lumunad kamo sa auto. Lumunad kamo sa tren. Lumunad kamo sa taksi. Magbaklay kamo. Basta humale na tolos kamo sa pinakamarikas na magigibo nindo!”

Kan pahale na kami, inapod kami liwat asin pinaisi kami na pag-ala 6:​00 n.h. may maaging dai linalaoman na tren kan militar. Kanigoan na tabang idto hale sa Dios! Sa regular na tren, paorootrong sisiyasaton an samong papeles, alagad huling an lunad kan tren na ini mga militar asin duwa sana kaming sibilyan na nakalunad, mayo ni saro na nagsiyasat kan samong pasaporte. Tibaad ipinamugtak ninda na kami mga lola kan nagkapira sa mga opisyal.

Uminabot kami sa Timisoara pagkaaga, asin sa tabang kan sarong katood nin sarong paryente, nakua mi an samong bisa. Kan suminunod na aldaw nakaluwas na kami sa nasyon. Dara mi pagpuli an dakol na makawiliwili asin dai malilingawan na mga girumdoman kan satong maimbod na Kristianong mga tugang na lalaki asin babae sa Romania.

Kan mga taon pakatapos kan samong pagdalaw sa Romania, pipira sanang detalye an nadangog niamo manongod sa paghuhulit sa likod kan Lipod na Batbat. Alagad ta kompiado kami na an satong Kristianong mga tugang na lalaki asin babae magdadanay na maimbod sa satong Dios​—ano man an mangyari. Asin iyo man nanggad! Abaa kagayagayang maaraman na legal na minidbid an Mga Saksi ni Jehova bilang relihiosong organisasyon sa Romania kan Abril 1990! Kan suminunod na tig-init naogma kami kan mga bareta dapit sa mga kombension na ginibo sa Romania. Tara, labing 34,000 an nag-atender sa walong siudad, asin 2,260 an nabautismohan! Ngonyan igwa na nin labing 35,000 na nakikikabtang sa paghuhulit sa Romania, asin kan nakaaging taon 86,034 an nag-atender sa Memorial kan kagadanan ni Cristo.

Mahal Ko Pang Marhay an Katotoohan

Sa laog nin pirang taon, puminondo ako sa pagkakan kan mga emblema sa Memorial. Namasdan ko an kualipikadong marhay na mga tugang na dai nagkakakan, asin nangatanosan ako: ‘Taano ta itatao sa sako ni Jehova an pribilehio nin pagigin kaibang paramana kan saiyang Aki sa langit mantang an iba matibay nanggad na mga espiker?’ Alagad kun dai ako nagkakakan, napupurisaw akong marhay. Garo baga hinahaboan ko an sarong bagay. Pakalihis nin dakol na pag-adal asin mapagngayongayong pamibi, nagpoon giraray akong kumakan. Buminuelta an katoninongan asin kagayagayahan ko, asin nungkang binayaan ako kaiyan.

Dawa ngani dai na ako nakakabasa, naghihinanyog ako aroaldaw sa mga tape kan Biblia asin kan mga magasin na Torrengbantayan saka Awake! Nakikikabtang pa man ako sa paghuhulit. Sa parate nakakapasakamot ako nin mga 60 sagkod 100 na magasin kada bulan, alagad kan nagkaigwa kita nin espesyal na kampanya sa magasin na Awake! kan nakaaging Abril, nakapasakamot ako nin 323. Sa tabang kan sakong mga aki, nakapakikikabtang pa ako sa Teokratikong Paadalan sa Pagmiministro. Naoogma ako na padagos ko pang naparirigon an boot nin iba. Haros gabos sa Kingdom Hall inaapod akong Lola.

Sa pagsalingoy sa haros 79 taon nin dusay na paglilingkod ki Jehova, pinasasalamatan ko sia aroaldaw ta tinotogotan nia akong maaraman an saiyang mahal na marhay na katotoohan asin gamiton an sakong buhay sa paglilingkod sa saiya. Nagpapasalamat akong gayo na nabuhay ako tangani na maheling an kaotoban kan makangangalas na mga hula sa Biblia na naghula kan pagtipon sa mga arog-karnero nin Dios sa huring mga aldaw na ini.​—Isaias 60:​22; Zacarias 8:23.

[Retrato sa pahina 23]

An tugang kong si Mary asin si Tatay na nakatindog, saka ako, si George, patin an samong mga aki na sinda Esther asin Anne

[Retrato sa pahina 24]

Kaiba an sakong mga aking sinda Beth asin Irene patin an agom ni Irene saka an saindang duwang aking lalaki, na gabos fiel na naglilingkod ki Jehova