Si Jehova Dios nin mga Tipan
“Magibo ako nin bagong tipan sa harong ni Israel asin sa harong ni Juda.”—JEREMIAS 31:31.
1, 2. (a) Anong selebrasyon an pinonan ni Jesus kan banggi nin Nisan 14, 33 C.E.? (b) Anong tipan an nasambitan ni Jesus may koneksion sa saiyang kagadanan?
KAN banggi nin Nisan 14, 33 C.E., sinelebrar ni Jesus an Paskua kaiba an saiyang 12 apostol. Mantang aram nia na ini magigin an huri niang pagkakan sa kaibahan ninda asin na sia madali nang magadan sa kamot kan saiyang mga kaiwal, inaprobetsaran ni Jesus an okasyon na ipaliwanag an dakol na mahalagang bagay sa saiyang pinakadayupot na mga disipulo.—Juan 13:1–17:26.
2 Kan panahon na ini na, pakatapos pahaleon si Judas Iscariote, pinonan ni Jesus an solamenteng taonan na relihiosong selebrasyon na ipinagboot sa mga Kristiano—an Memorial kan saiyang kagadanan. An rekord nagsasabi: “Mantang sinda nagkakakan, si Jesus nagkua nin tinapay asin, pakapamibi, binaraak nia iyan asin, sa pagtao kaiyan sa mga disipulo, sia nagsabi: ‘Kua, kakan kamo. Ini nangangahulogan kan sakong hawak.’ Siring man, nagkua sia nin sarong kopa asin, pakapagpasalamat, itinao nia iyan sa sainda, na an sabi: ‘Inom kamo kaiyan, kamo gabos; huli ta ini nangangahulogan kan sakong “dugo kan tipan,” na papaboloson manongod sa dakol para sa kapatawadan nin mga kasalan.’” (Mateo 26:26-28) An mga parasunod ni Jesus kaipuhan na girumdomon an saiyang kagadanan sa simple, may dignidad na paagi. Asin si Jesus nagtaram dapit sa sarong tipan may koneksion sa saiyang kagadanan. Sa pagkasaysay sa Lucas, iyan inaapod na “bagong tipan.”—Lucas 22:20.
3. Ano an mga hapot manongod sa bagong tipan?
3 Ano an bagong tipan? Kun iyan an bagong tipan, nangangahulogan daw iyan na igwa nin daan na tipan? Igwa daw nin iba pang tipan na konektado dian? Ini mahalagang mga hapot huli ta si Jesus nagsabi na an dugo kan tipan papaboloson “para sa kapatawadan nin mga kasalan.” Kaipuhan na marhay niato gabos an siring na kapatawadan.—Roma 3:23.
Sarong Tipan ki Abraham
4. Anong suanoy na panuga an nakatatabang sa sato na masabotan an bagong tipan?
4 Tanganing masabotan an bagong tipan, kaipuhan niatong bumalik nin haros 2,000 na taon bago an ministeryo ni Jesus sa daga kan panahon na si Tare asin an saiyang pamilya—kabale si Abram (kan huri, Abraham) asin an agom ni Abram, si Sarai (kan huri, Sara)—nagbaklay hale sa asensadong Ur nin mga Caldeo pasiring sa Haran sa amihanan na Mesopotamia. Sinda nag-erok duman sagkod kan magadan si Tare. Dangan, sa pagboot ni Jehova, an 75 anyos na si Abraham buminalyo sa Salog nin Eufrates asin nagbaklay patimog-solnopan sa daga kan Canaan tanganing mamuhay sa mga tolda na nagbabaklay. (Genesis 11:31–12:1, 4, 5; Gibo 7:2-5) Nangyari iyan kaidtong 1943 B.C.E. Mantang si Abraham nasa Haran pa, sinabihan sia ni Jehova: “Magibo ako nin dakulang nasyon hale saimo asin ika bebendisyonan ko asin padadakulaon ko an saimong ngaran; asin magigin kang bendisyon. Asin bebendisyonan ko an mga nagbebendisyon saimo, asin sia na nagsusumpa saimo susumpaon ko, asin an gabos na pamilya kan daga magbebendisyon nanggad kan saindang sadiri paagi sa saimo.” Kan huri, pakabalyo ni Abraham sa Canaan, idinugang ni Jehova: “Itatao ko sa saimong banhi an dagang ini.”—Genesis 12:2, 3, 7.
5. Sa anong makasaysayan na hula ikinokonektar an panuga ni Jehova ki Abraham?
5 An panuga ki Abraham konektado sa saro pa kan mga panuga ni Jehova. Tunay nanggad, ginibo kaiyan na prominenteng persona si Abraham sa kasaysayan nin tawo, sarong pankonektar sa kaotoban kan enot na hula na irinekord kasuarin pa man. Pakatapos na magkasala si Adan asin Eva sa tatamnan nin Eden, ipinahayag ni Jehova an paghokom sa saindang duwa, asin sa panahon man sanang idto, nagtaram sia ki Satanas, an nandaya ki Eva, na nagsasabi: “Bubugtakan ko nin pakikienemigo sa pag-oltanan mo asin kan babae saka sa pag-oltanan kan saimong banhi asin kan saiyang banhi. Lulugadon ka nia sa payo asin lulugadon mo sia sa bool.” (Genesis 3:15) An tipan ni Jehova ki Abraham nagpaparisa na an Banhi na paagi kaiyan lalaglagon an mga gibo ni Satanas matunga sa linahe kan patriarkang iyan.
6. (a) Paagi kiisay maootob an panuga ni Jehova ki Abraham? (b) Ano an tipan ki Abraham?
6 Mantang an panuga ni Jehova konektado sa sarong banhi, kaipuhan ni Abraham an sarong aking lalaki na paagi kaiyan an Banhi malataw. Alagad sia asin si Sara gurang na asin mayo pa nin aki. Pero sa katapustapusi binendisyonan sinda ni Jehova, na milagrosong ibinabalik an saindang mga kakayahan na mangaki, asin si Sara nagkaaki ki Abraham nin sarong aking lalaki, si Isaac, sa siring napagdanay na buhay an panuga na sarong banhi. (Genesis 17:15-17; 21:1-7) Pakalihis nin dakol na taon, pakatapos na baloon an pagtubod ni Abraham—sagkod sa punto kan saiyang pagigin andam na idolot an saiyang namomotan na aking lalaki, si Isaac, bilang atang—inotro ni Jehova an saiyang panuga ki Abraham: “Ika bebendisyonan ko nanggad asin padadakolon ko nanggad an saimong banhi siring kan mga bitoon sa kalangitan asin siring kan mga baybay sa baybayon; asin an saimong banhi makasasadiri kan tata kan saiyang mga kaiwal. Asin paagi sa saimong banhi an gabos na nasyon sa daga magbebendisyon nanggad kan saindang sadiri huli sa bagay na ika naghinanyog sa sakong tingog.” (Genesis 22:15-18) An ekstendidong panuga na ini parateng inaapod na tipan ki Abraham, asin an nahuring bagong tipan magigin konektadong marhay dian.
7. Paano nagpoon na magdakol an banhi ni Abraham, asin anong mga kamugtakan an naggiya sa sainda na mag-erok sa Egipto?
7 Pag-abot nin panahon, si Isaac nagkaigwa nin kambal na mga aking lalaki, si Esau asin si Jacob. Pinili ni Jehova si Jacob na magin apoon kan Ipinanugang Banhi. (Genesis 28:10-15; Roma 9:10-13) Si Jacob nagkaigwa nin 12 aking lalaki. Malinaw na panahon na kaidto na magpoon na dumakol an banhi ni Abraham. Kan an mga aking lalaki ni Jacob nasa edad na, na an dakol may sadiri nang pamilya, huli sa makuring kakulangan nin kakanon sinda gabos napiritan na magbalyo sa Egipto na duman, paagi sa tabang nin Dios, inandam kan aking lalaki ni Jacob na si Jose an dalan. (Genesis 45:5-13; 46:26, 27) Pakalihis nin pira pang taon, nainaan na an kakulangan nin kakanon sa Canaan. Alagad an pamilya ni Jacob nagdanay sa Egipto—kan primero bilang mga bisita alagad kan huri bilang mga oripon. Kaidto sanang 1513 B.C.E., 430 taon pakatapos na bumalyo si Abraham sa Eufrates, na pinangenotan ni Moises an mga gikan ni Jacob na makatalingkas sa Egipto. (Exodo 1:8-14; 12:40, 41; Galacia 3:16, 17) Matatawan na nin espesyal na atension ngonyan ni Jehova an saiyang tipan ki Abraham.—Exodo 2:24; 6:2-5.
“An Daan na Tipan”
8. Ano an ipinakipagtipan ni Jehova sa mga aki ni Jacob sa Sinai, asin ano an koneksion kaini sa tipan ki Abraham?
8 Kan si Jacob asin an saiyang mga aking lalaki magbalyo sa Egipto, sinda sarong ekstendidong pamilya, alagad an saindang mga gikan naghale sa Egipto bilang sarong dakulang grupo nin mga tribo na dakula an populasyon. (Exodo 1:5-7; 12:37, 38) Bago sinda darahon ni Jehova sa Canaan, giniyahan nia sinda patimog sa pamitisan nin sarong bukid na an ngaran Horeb (o, Sinai) sa Arabia. Duman, sia nakipagtipan sa sainda. Ini inapod na “daan na tipan” kun mapadapit sa “bagong tipan.” (2 Corinto 3:14) Paagi sa daan na tipan, ginibo ni Jehova sa makaladawan na paagi an kaotoban kan saiyang tipan ki Abraham.
9. (a) Ano an apat na ipinanuga ni Jehova paagi sa tipan ki Abraham? (b) Ano pang dugang na mga paglaom an binuksan kan tipan ni Jehova sa Israel, asin sa anong kondisyon?
9 Ipinaliwanag ni Jehova sa Israel an mga kondisyon kan tipan na ini: “Kun maingat nanggad nindong kukuyogon an sakong tingog asin ootobon nanggad an sakong tipan, dangan kamo sierto nanggad na magigin sakong espesyal na sadiri hale sa gabos na ibang banwaan, huli ta sadiri ko an bilog na daga. Asin kamo mismo magigin kahadean nin mga saserdote asin banal na nasyon para sa sako.” (Exodo 19:5, 6) Nanuga si Jehova na an banhi ni Abraham (1) magigin sarong dakulang nasyon, (2) tatawan nin kapangganahan laban sa saindang mga kaiwal, (3) magmamana kan daga kan Canaan, asin (4) magigin paagihan kan mga bendisyon sa mga nasyon. Ngonyan ihinayag nia na sinda mismo puedeng magmana kan mga bendisyon na ini bilang saiyang espesyal na banwaan, an Israel, sarong “kahadean nin mga saserdote asin banal na nasyon,” kun kukuyogon ninda an saiyang mga pagboot. Nag-oyon daw an mga Israelita na lumaog sa tipan na ini? Sinda sararong nagsimbag: “Andam kaming gibohon an gabos na itinaram ni Jehova.”—Exodo 19:8.
10. Paano inorganisar ni Jehova an mga Israelita na magin sarong nasyon, asin ano an saiyang linalaoman sa sainda?
10 Huli kaini, inorganisar ni Jehova an mga Israelita na magin sarong nasyon. Tinawan nia sinda nin mga ley na magiya sa pagsamba asin buhay sibil. Tinawan man nia sinda nin sarong tabernakulo (kan huri, sarong templo sa Jerusalem) asin mga saserdote tanganing magtao nin sagradong paglilingkod sa tabernakulo. An pag-otob kan tipan nangangahulogan nin pagkuyog sa mga ley ni Jehova asin, nangorogna, nin pagsamba solamente sa saiya. An enot sa Sampulong Togon na iyo an nukleo kan mga ley na idto iyo an: “Ako si Jehova na saimong Dios, na kuminua saimo hale sa daga nin Egipto, hale sa harong nin kaoripnan. Dai ka magkaigwa nin ibang mga dios tumang sa sakong lalauogon.”—Exodo 20:2, 3.
Mga Bendisyon Paagi sa Tipan nin Ley
11, 12. Sa anong mga paagi naotob sa Israel an mga panuga na yaon sa daan na tipan?
11 Naotob daw sa Israel an mga panuga na yaon sa tipan nin Ley? An Israel daw nagin sarong “banal na nasyon”? Bilang mga gikan ni Adan, an mga Israelita mga parakasala. (Roma 5:12) Sa ibong kaiyan, sa irarom kan Ley, idinodolot an mga atang tanganing tahoban an saindang mga kasalan. Manongod sa mga atang na idinodolot sa taonan na Aldaw nin Pagtubos, si Jehova nagsabi: “Sa aldaw na ini gigibohon an pagtubos para sa saindo tanganing kamo ipahayag na malinig. Kamo magigin malinig sa gabos nindong pagkakasala sa atubangan ni Jehova.” (Levitico 16:30) Kun siring, kun fiel, an Israel banal na nasyon, malinig para sa paglilingkod ki Jehova. Alagad an malinig na kamugtakan na ini depende sa saindang pagkuyog sa Ley asin padagos na pagdolot nin mga atang.
12 An Israel daw nagin “kahadean nin mga saserdote”? Poon sa kapinonan, iyan sarong kahadean, na si Jehova an langitnon na Hade. (Isaias 33:22) Dugang pa, kaiba sa tipan nin Ley an mga probisyon para sa paghade nin tawo, kaya kan huri si Jehova irinepresentar kan mga hade na namamahala sa Jerusalem. (Deuteronomio 17:14-18) Alagad an Israel daw sarong kahadean nin mga saserdote? Bueno, igwa iyan nin mga saserdote na nagtatao nin sagradong paglilingkod sa tabernakulo. An tabernakulo (kan huri, an templo) an sentro kan dalisay na pagsamba para sa mga Israelita saka sa mga bakong Israelita. Asin an nasyon an solamenteng paagihan kan ihinayag na katotoohan sa katawohan. (2 Cronica 6:32, 33; Roma 3:1, 2) An gabos na fiel na Israelita, bako sana an mga saserdoteng Levita, “mga saksi” ni Jehova. An Israel iyo an “lingkod” ni Jehova, na inorganisar tanganing ‘magsaysay kan saiyang kaomawan.’ (Isaias 43:10, 21) An dakol na mapakumbabang tagaibang daga nakaheling kan kapangyarihan ni Jehova para sa saiyang banwaan asin naakit sa dalisay na pagsamba. Sinda nagin mga proselito. (Josue 2:9-13) Alagad sarong tribo sana an aktuwal na naglilingkod bilang linahidan na mga saserdote.
Mga Proselito sa Israel
13, 14. (a) Taano ta masasabi na an mga proselito bakong partisipante sa tipan nin Ley? (b) Paano nagin sakop kan tipan nin Ley an mga proselito?
13 Ano an kamugtakan kan siring na mga proselito? Kan gibohon ni Jehova an saiyang tipan, iyan sa Israel sana; an mga kabilang sa “dakulang kadaklan na manlaenlaen,” minsan ngani presente, dai nasambitan bilang mga partisipante. (Exodo 12:38; 19:3, 7, 8) An saindang mga panganay dai ibinale kan kalkulohon an bayad na pantubos para sa mga panganay kan Israel. (Bilang 3:44-51) Pakalihis nin dakol na dekada kan an daga kan Canaan banga-bangaon para sa mga tribo nin Israel, dai nin itinagama para sa nagturubod na bakong Israelita. (Genesis 12:7; Josue 13:1-14) Taano? Huli ta an tipan nin Ley dai ginibo para sa mga proselito. Alagad an mga proselito tinuri bilang pagkuyog sa Ley. Inotob ninda an mga reglamento kaiyan, asin sinda nakinabang sa mga probisyon kaiyan. An mga proselito saka Israelita nagin sakop kan tipan nin Ley.—Exodo 12:48, 49; Bilang 15:14-16; Roma 3:19.
14 Halimbawa, kun an sarong proselito dai tuyong nakagadan, sia, kapareho nin sarong Israelita, puedeng magdulag pasiring sa sarong siudad nin pailihan. (Bilang 35:15, 22-25; Josue 20:9) Sa Aldaw nin Pagtubos idinodolot an sarong atang “para sa bilog na kongregasyon nin Israel.” Bilang kabtang kan kongregasyon, an mga proselito nakikabtang sa mga nangyayari asin sakop man kan atang. (Levitico 16:7-10, 15, 17, 29; Deuteronomio 23:7, 8) Dayupot na marhay an pakiasosyar kan mga proselito sa Israel sa irarom kan Ley kaya kan Pentecostes 33 C.E. kan an enot na “liabe kan kahadean” gamiton para sa mga Judio, an mga proselito nakinabang man. Bilang resulta, “si Nicolas, sarong proselito sa Antioquia,” nagin Kristiano asin nakaiba sa “pitong lalaki na marahay an dangog” na ninombrahan na mag-asikaso para sa mga pangangaipo kan kongregasyon sa Jerusalem.—Mateo 16:19; Gibo 2:5-10; 6:3-6; 8:26-39.
Binendisyonan ni Jehova an Banhi ni Abraham
15, 16. Paano naotob an tipan ni Jehova ki Abraham sa irarom kan tipan nin Ley?
15 Kan maorganisar na an mga gikan ni Abraham bilang sarong nasyon sa irarom kan Ley, binendisyonan sinda ni Jehova sono sa saiyang panuga sa patriarka. Kan 1473 B.C.E., an kasalihid ni Moises, si Josue, pinangenotan an Israel pasiring sa Canaan. An suminunod na pagbarabaranga kan daga sa mga tribo nagin kaotoban kan panuga ni Jehova na itatao an daga sa banhi ni Abraham. Kan an Israel fiel, inotob ni Jehova an saiyang panuga na tawan sinda nin kapangganahan laban sa saindang mga kaiwal. Ini nangorognang nagin totoo durante kan pamamahala ni Hadeng David. Kan panahon kan aking lalaki ni David na si Salomon, naotob an ikatolong aspekto kan tipan ki Abraham. “Kadakoldakol kan Juda asin Israel, siring kadakol kan mga baybay na yaon sa gilid nin dagat, na nagkakarakan asin nag-iirinom patin naggagayagaya.”—1 Hade 4:20.
16 Pero paano an mga nasyon magbebendisyon kan saindang sadiri paagi sa Israel, an banhi ni Abraham? Siring sa nasambitan na, an Israel iyo an espesyal na banwaan ni Jehova, an saiyang representante sa mga nasyon. Kan madali nang magmartsa an Israel pasiring sa Canaan, si Moises nagsabi: “Pangag-ogma, kamong mga nasyon, kaiba kan saiyang banwaan.” (Deuteronomio 32:43) Dakol na tagaibang daga an naghimate. “Sarong dakulang kadaklan na manlaenlaen” an nagsunod na sa Israel paluwas sa Egipto, nakaheling kan kapangyarihan ni Jehova sa kaawagan, asin nakadangog kan pangagda ni Moises na maggayagaya. (Exodo 12:37, 38) Paghaloyhaloy, an Moabitang si Rut naagom kan Israelitang si Booz asin nagin apoon kan Mesiyas. (Rut 4:13-22) An Quenitang si Jonadab asin an saiyang mga gikan patin an Etiopeng si Ebed-melec ilinaen an saindang sadiri paagi sa pagsuportar sa matanos na mga prinsipyo kan an dakol na Israelita sa laman bakong fiel. (2 Hade 10:15-17; Jeremias 35:1-19; 38:7-13) Sa pamamahala kan Imperyo nin Persia, dakol na tagaibang daga an nagin proselito asin nakilaban kaiba kan Israel tumang sa mga kaiwal kaiyan.—Ester 8:17, nota sa ibaba.
Kaipuhan an Sarong Bagong Tipan
17. (a) Taano ta isinikwal ni Jehova an kahadean nin Israel sa amihanan asin sa timog? (b) Ano an dahelan kan pangultimong pagsikwal sa mga Judio?
17 Pero, tanganing kamtan an lubos na kaotoban kan panuga nin Dios, an espesyal na nasyon nin Dios kaipuhan kaidto na magin fiel. Iyan dai nagin fiel. Totoo, igwa nin mga Israelita na marahayon an pagtubod. (Hebreo 11:32–12:1) Minsan siring, sa dakol na okasyon an nasyon nagdolok sa paganong mga dios, na naglalaom nin materyal na mga kapakinabangan. (Jeremias 34:8-16; 44:15-18) May mga indibiduwal na sinala an aplikasyon kan Ley o dai sana iyan inintindi. (Nehemias 5:1-5; Isaias 59:2-8; Malaquias 1:12-14) Pagkagadan ni Salomon, an Israel nabanga sa amihanan asin timog na kahadean. Kan an kahadean sa amihanan nagin biyong rebelde, ipinaisi ni Jehova: “Huli ta an kaaraman an saimo mismong isinikwal, ika isisikwal ko man sa paglilingkod bilang saserdote sa sako.” (Oseas 4:6) An kahadean sa timog pinadusahan man nin grabe huli ta dai kaiyan naotob an tipan. (Jeremias 5:29-31) Kan isikwal kan mga Judio si Jesus bilang an Mesiyas, isinikwal man sinda ni Jehova. (Gibo 3:13-15; Roma 9:31–10:4) Sa katapustapusi, si Jehova naggibo nin bagong areglo tanganing pangyarihon an kompletong kaotoban kan tipan ki Abraham.—Roma 3:20.
18, 19. Anong bagong areglo an ginibo ni Jehova tanganing maotob an tipan ki Abraham sa lubos na paagi?
18 An bagong areglo na iyan iyo an bagong tipan. Ihinula ini ni Jehova kan sabihon nia: “‘Uya! May maabot na mga aldaw,’ an sabi ni Jehova, ‘asin magibo ako nin bagong tipan sa harong ni Israel asin sa harong ni Juda’ . . . ‘Ini an tipan na gigibohon ko sa harong ni Israel pakalihis kan mga aldaw na idto,’ an sabi ni Jehova. ‘Ibubugtak ko an sakong ley sa sainda, asin sa saindang puso iyan isusurat ko. Asin ako magigin saindang Dios, asin sinda magigin sakong banwaan.’”—Jeremias 31:31-33.
19 Ini an bagong tipan na nasambitan ni Jesus kan Nisan 14, 33 C.E. Kan okasyon na idto, ihinayag nia na an ipinanugang tipan gigibohon na sa pag-oltanan kan saiyang mga disipulo asin ni Jehova, na si Jesus an parapangoltanan. (1 Corinto 11:25; 1 Timoteo 2:5; Hebreo 12:24) Paagi sa bagong tipan na ini, an panuga ni Jehova ki Abraham magkakaigwa nin mas mamuraway asin nagdadanay na kaotoban, siring sa maheheling niato sa masunod na artikulo.
Ikapaliliwanag daw Nindo?
◻ Ano an ipinanuga ni Jehova sa tipan ki Abraham?
◻ Paano pinangyari ni Jehova na maotob sa Israel sa laman an tipan ki Abraham?
◻ Paano nakinabang an mga proselito sa daan na tipan?
◻ Taano ta kaipuhan an sarong bagong tipan?
[Retrato sa pahina 9]
Paagi sa tipan nin Ley, ginibo ni Jehova an makaladawan na kaotoban kan tipan ki Abraham