An Berbal na Ley—Taano ta Isinurat Iyan?

TAANO an dakol na Judio kan enot na siglo ta dai inako si Jesus bilang Mesiyas? An sarong nakaheling mismo nagbabareta: “Paglaog [ni Jesus] sa templo, an poon na mga saserdote asin an kamagurangan na lalaki kan banwaan nagdorolok sa saiya kan sia nagtotokdo asin nagsarabi: ‘Sa anong autoridad mo ginigibo an mga bagay na ini? Asin siisay an nagtao sa saimo kan autoridad na ini?’” (Mateo 21:23) Sa pagheling ninda, an Makakamhan sa gabos itinao sa Judiong nasyon an Tora (Ley), asin nagtao iyan sa nagkapirang lalaki nin autoridad na tao nin Dios. Igwa daw si Jesus kan siring na autoridad?

Ipinaheling ni Jesus an pinakahalangkaw na paggalang sa Tora asin duman sa mga tinawan kaiyan nin tunay na autoridad. (Mateo 5:17-20; Lucas 5:14; 17:14) Alagad parate niang idinenunsiar an mga naglapas sa mga togon nin Dios. (Mateo 15:3-9; 23:2-28) Sinunod kan mga lalaking idto an mga tradisyon na inapod na berbal na ley. Sinayumahan ni Jesus an autoridad kaiyan. An dakol sinayumahan man sia bilang Mesiyas. An paniwala ninda solamente an saro na nagsusuportar sa mga tradisyon kaidtong mga may autoridad sa tahaw ninda an suportado nin Dios.

Saen hale an berbal na ley na ini? Paano nangyari na ibinilang kan mga Judio na iyan igwa nin autoridad na kapantay kan nasusurat na Ley na nakasurat sa Kasuratan? Asin kun iyan gigibohon man sanang berbal na tradisyon, taano ta pag-abot nin panahon ibinugtak iyan sa pormang nasusurat?

Saen Hale an mga Tradisyon

An mga Israelita nakipagtipan ki Jehova Dios sa Bukid nin Sinai kaidtong 1513 B.C.E. Paagi ki Moises, inako ninda an mga reglamento kan tipan na iyan. (Exodo 24:3) An pagsunod sa mga susundon na ini matogot sa sainda na ‘magpakabanal ta si Jehova na saindang Dios banal.’ (Levitico 11:44) Sa irarom kan tipan nin Ley, kalabot sa pagsamba ki Jehova an mga atang na idinodolot nin nombradong mga saserdote. Igwa dapat nin sentrong lugar para sa pagsamba—na pag-abot nin panahon an templo sa Jerusalem.—Deuteronomio 12:5-7; 2 Cronica 6:4-6.

Itinao kan Ley ni Moises an pankagabsan na pagkaorganisar kan pagsamba kan Israel ki Jehova bilang sarong nasyon. Minsan siring, an nagkapirang detalye bakong malinaw an pagkasabi. Halimbawa, ipinangalad kan Ley an pagtrabaho kun Sabbath, alagad dai iyan naggibo nin depinidong pagkakalaen sa pag-oltanan nin trabaho asin iba pang mga aktibidad.—Exodo 20:10.

Kun sa pagheling ni Jehova angay na gibohon iyan, puede kutana siang magtao nin detalyadong mga susundon para sa lambang maiimahinar na hapot. Alagad linalang nia an mga tawo na igwa nin konsensia, asin itinogot nia sa sainda na magsadiring boot na maglingkod sa saiya na may sokol nin pag-adaptar oyon sa itinotogot kan saiyang mga reglamento. Nasa probisyon kan Ley na an mga saserdote, Levita, asin hokom an makapot sa mga kasong hudisyal. (Deuteronomio 17:8-11) Mantang nagdadakol an mga kaso, may ginibong mga susundan, asin daing duwa-duwa na an nagkapira kaini ipinasa sa nagsurunod na henerasyon. An mga paagi nin pag-asikaso sa mga obligasyon nin saserdote sa templo ni Jehova ikinomunikar man nin mga ama sa mga aki. Mantang nagdadakol an iribang naeeksperyensiahan kan nasyon, nagdakol man an mga tradisyon kaiyan.

Minsan siring, sa pundamental na kabtang kan pagsamba sa Israel, nagdanay an nasusurat na Ley na itinao ki Moises. An Exodo 24:3, 4 nagsasabi: “Si Moises nagduman asin isinaysay sa banwaan an gabos na tataramon ni Jehova asin an gabos na hudisyal na desisyon, asin an bilog na banwaan nagsimbag sa sarong tingog asin nagsabi: ‘An gabos na tataramon na isinabi ni Jehova gigibohon niamo.’ Huli kaiyan isinurat ni Moises an gabos na tataramon ni Jehova.” Bilang pag-otob sa nasusurat na mga togon na ini kaya nakipagtipan an Dios sa mga Israelita. (Exodo 34:27) Sa katunayan, dai sinasabi sa arin man na kabtang kan Kasuratan na igwang berbal na ley.

“Siisay an Nagtao sa Saimo kan Autoridad na Ini?”

Malinaw na ipinagkatiwala kan Ley ni Moises sa kamot kan mga saserdote, na mga gikan ni Aaron, an pangenot na relihiosong autoridad asin pagtotokdo. (Levitico 10:8-11; Deuteronomio 24:8; 2 Cronica 26:16-20; Malaquias 2:7) Minsan siring, sa nag-aging mga siglo an nagkapirang saserdote nagin bakong fiel asin maraot. (1 Samuel 2:12-17, 22-29; Jeremias 5:31; Malaquias 2:8, 9) Durante kan panahon nin pagdominar kan Grecia, dakol na saserdote an nakikompromiso sa relihiosong mga isyu. Kan ikaduwang siglo B.C.E., an mga Fariseo—sarong bagong grupo sa laog kan Judaismo na nawaran nin tiwala sa mga saserdote—nagpoon na iintrodusir an mga tradisyon na paagi kaiyan puedeng ibilang kan ordinaryong tawo na sia banal kapareho kan saserdote. Dakol an nagusto sa mga tradisyon na ini, alagad an mga iyan dai puedeng idagdag sa Ley.—Deuteronomio 4:2; 12:32 (13:1 sa Judiong mga edisyon).

An mga Fariseo an nagin bagong intelektuwal sa Ley, na ginigibo an trabaho na sa pagmate ninda dai ginigibo kan mga saserdote. Huling mayo sa Ley ni Moises an saindang autoridad, naggibo sinda nin bagong mga metodo nin pag-interpretar sa Kasuratan paagi sa misteryosong mga pagsambit asin paagi sa iba pang metodo na garo baga nagsusuportar sa saindang mga opinyon.a Bilang pangenot na mga paraingat asin promotor kan mga tradisyon na ini, naggibo sinda nin bagong pasisikadan nin autoridad sa Israel. Pag-abot kan enot na siglo C.E., an mga Fariseo nagin nangingibabaw na puersa sa Judaismo.

Mantang saindang tinitipon an dati nang yaon na berbal na mga tradisyon asin hinahanap an kahulogan sa Kasuratan tanganing pakosogon nin orog pa an sainda, naheling kan mga Fariseo an pangangaipo na dugangan nin autoridad an saindang aktibidad. Namukna an sarong bagong ideya mapadapit sa pinaghalean kan mga tradisyon na ini. Pinonan kan mga rabi na itokdo: “Inako ni Moises an Tora sa Sinai asin itinao iyan ki Josue, ki Josue pasiring sa kamagurangan, asin sa kamagurangan pasiring sa mga propeta. Asin itinao iyan kan mga propeta sa mga tawo sa darakulang katiriponan.”—Avot 1:1, an Misna.

Sa pagsabing, “inako ni Moises an Tora,” an boot sabihon kan mga rabi bako sanang an nasusurat na mga ley kundi an gabos na berbal na tradisyon ninda. Hiningako ninda na an mga tradisyon na ini—na inimbento asin minukna nin mga tawo—itinao nin Dios ki Moises sa Sinai. Asin itinokdo ninda na dai tinogotan nin Dios an mga tawo na panoan an mga siwang kundi berbal na tinawan nin kahulogan an dai nasabi sa nasusurat na Ley. Segun sa sainda, ipinasa ni Moises an berbal na ley na ini sa nagsurunod na henerasyon, bakong sa mga saserdote, kundi sa ibang namomoon. Hiningako mismo kan mga Fariseo na sinda an natural na paramana kan “dai napatod” na kadenang ini nin autoridad.

Nameligro an Ley—Sarong Bagong Solusyon

Si Jesus, na an autoridad na tao nin Dios kinuestion kan Judiong mga namomoon sa relihion, ihinula an kalaglagan kan templo. (Mateo 23:37–24:2) Pakatapos na laglagon kan mga Romano an templo kan 70 C.E., an mga kahagadan sa Ley ni Moises may labot sa mga atang asin paglilingkod nin mga saserdote dai na naootob. An Dios nag-establisar nin sarong bagong tipan basado sa pantubos na atang ni Jesus. (Lucas 22:20) Tinapos na an tipan kan Ley ni Moises.—Hebreo 8:7-13.

Imbes na mansayon an mga pangyayaring ini bilang ebidensia na si Jesus iyo an Mesiyas, an mga Fariseo nakahanap nin ibang solusyon. Inagaw na ninda an kadaklan na autoridad kan mga saserdote. Huling gaba na an templo, puede sindang gumibo nin saro pang bagay. An rabinikong akademya sa Yavne nagin sentro para sa sarong inorganisar liwat na Sanhedrin—an Judiong korte suprema. Sa pamomoon ni Yohanan ben Zakkai asin Gamaliel II sa Yavne, an Judaismo biyong liniwat an pagkaorganisar. An mga paglilingkod sa sinagoga, na pinangenotan kan mga rabi, an suminalida sa pagsamba sa templo, na dinirehiran kan mga saserdote. An mga pamibi, nangorogna idtong sa Aldaw nin Pagtubos, an suminalida sa mga atang. Nangatanosan an mga Fariseo na an berbal na ley na itinao ki Moises sa Sinai patienot nang naheling ini asin igwa nang probisyon para digdi.

An rabinikong mga akademya nagin orog na prominente. An pangenot nindang kurikulum iyo an seryosong marhay na orolay, pagtuom, asin pag-aplikar kan berbal na ley. Dati, an basehan kan berbal na ley konektado sa pag-interpretar kan Kasuratan—an Midras. Ngonyan, an padagos sa pagdakol na mga tradisyon na natitipon nagpoon na itokdo asin organisaron nin separado. An kada reglamento sa berbal na ley ginibong halipot, madaling tuomon na mga frase, na parateng ginigibong melodiya.

Taano ta Nagsurat nin Berbal na Ley?

An kadakolan nin rabinikong akademya asin nagdadakol na rabinikong mga reglamento nagbunga nin bagong problema. An intelektuwal na rabi na si Adin Steinsaltz nagpapaliwanag: “An kada paratokdo igwa nin sadiri niang paagi asin ipinaliliwanag an saiyang berbal na mga reglamento sa saiyang estilo na daing kapareho. . . . Bako nang igo na magin pamilyar sa mga itinotokdo kan sadiring paratokdo nin saro, asin an estudyante inobligar na magin pamilyar sa publikasyon nin ibang mga intelektuwal . . . Sa siring napiritan an mga estudyante na tuomon an kadakol na materyal huli sa ‘biglang pagdakol nin kaaraman.’” Sa tahaw nin bakong organisadong impormasyon, nasakitan na marhay an memorya nin estudyante.

Kan ikaduwang siglo C.E., an pagrebelde kan mga Judio tumang sa Roma, na pinangenotan ni Bar Kokba, nagbunga nin grabeng paglamag sa mga intelektuwal na rabi. Si Akiba—an pangenot na rabi, na nagsuportar ki Bar Kokba—siring man an dakol na midbid na intelektuwal ginaradan. Natakot an mga rabi na kun maotro an paglamag puedeng mameligro an mismong pag-eksister kan saindang berbal na ley. Naniwala sinda na an mga tradisyon pinakamarahay na ikakapasa sa berbal na paagi hale sa kagurangnan pasiring sa disipulo, alagad an pabarobagong mga kamugtakan na ini nagbunga nin orog na paghihingoa na gumibo nin sarong organisadong sistema tanganing maingatan an mga katokdoan kan mga may kabatidan, ta tibaad malingawan iyan sagkod lamang.

Durante nin suminunod na peryodo nin limitadong pakipagkatoninongan sa Roma, si Juda Ha-Nasi, an pangenot na rabi sa pagtatapos kan ikaduwa asin pagpopoon kan ikatolong siglo C.E., tinipon an dakol na intelektuwal asin rinebisar an kadakol na berbal na tradisyon na magin sarong organisadong sistema na kompuesto nin anom na Orden, na an kada saro binaranga sa mas saradit na seksion—na 63 gabos. An publikasyon na ini inapod na Misna. Si Efraim Urbak, sarong autoridad sa berbal na ley, nagkokomento: “An Misna . . . inaprobaran asin tinawan nin autoridad na dai pa noarin man itinao sa ano man na libro apuera sa Tora mismo.” Sinayumahan an Mesiyas, gaba na an templo, alagad kan maingatan na nasusurat an berbal na ley sa porma kan Misna, nagpoon an sarong bagong panahon sa Judaismo.

[Nota sa ibaba]

[Retrato sa pahina 26]

Taano an dakol na Judio ta sinayumahan an autoridad ni Jesus?