Siisay an Dapat Basolon—Ika o an Saimong mga “Gene”?

AN MGA sientista mahigos na nagsisiyasat sa pagprobar na aramon an henetikong mga dahelan nin alkoholismo, homoseksuwalidad, pakikidorog minsan kiisay, kadahasan, iba pang bakong normal na gawe-gawe, asin dawa nin kagadanan mismo. Bako daw na nakagiginhawa na maaraman na bako kitang responsable sa satong mga hiro-hiro kundi mga biktima sana kan biolohiya? Natural sa tawo na ibasol sa ibang tawo o sa ibang bagay an satong mga sala.

Kun an mga gene an babasolon, an mga sientista nag-oopresir kan posibilidad na mabago an mga iyan, na hinahale an bakong marahay na mga karakteristiko paagi sa inhenyeriya henetika. An dai pa sana nahahaloy na kapangganahan sa pag-adal sa areglo nin mga gene sa bilog na genome nin tawo nagtao nin bagong pan-engganyar sa siring na mga kamawotan.

Minsan siring, an posibilidad na ini nakabasar sa pagpamugtak na an satong henetikong abilidad, sa katunayan, iyo an responsable sa gabos niatong kasalan asin sala. Nakakua daw nin igong ebidensia an sientipikong mga detektib tanganing magsangat nin kaso tumang sa satong mga gene? Malinaw, an simbag makakaapektar nin biyo kun paano niato hineheling an satong sadiri asin an satong ngapit. Pero, bago siyasaton an ebidensia, an pagsiyasat sa ginikanan nin katawohan makatatao nin kaliwanagan.

Kun Paano Iyan Gabos Nagpoon

An kadaklan na tawo pamilyar sa, o minsan paano nakadangog na kan, estorya manongod sa pagkaholog sa kasalan kan enot na tawong mag-agom, si Adan asin Eva, sa tatamnan nin Eden. Sinda daw linalang na may kanaturalan nang kakundian sa mga gene poon sa kapoonpooni, sarong klase nin depekto sa pagkadisenyo na ginibo sindang madaling magkasala asin makisuway?

An saindang Kaglalang, si Jehova Dios, na an mga gibo gabos sangkap, nagdeklarar na an saiyang pinakamagayon na daganon na linalang “marahayon.” (Genesis 1:​31; Deuteronomio 32:4) Bilang dugang na ebidensia kan pagkakontento nia sa saiyang trabaho, binendisyonan nia an enot na mag-agom asin pinagbotan sinda na magpangagbunga, panoon an daga nin mga linalang na tawo, asin pamahalaan an saiyang daganon na mga linalang​​—na dai nanggad gigibohon nin saro na dai segurado sa saiyang ginibo.​​—Genesis 1:28.

Mapadapit sa paglalang kan enot na tawong mag-agom, sinasabi sa sato kan Biblia: “Linalang nin Dios an tawo sa saiyang ladawan, sa ladawan nin Dios linalang nia sia; linalang nia sindang lalaki asin babae.” (Genesis 1:27) Dai ini nangangahulogan na an mga tawo ginibo na kapareho nin Dios sa pisikal na itsura, huling “an Dios Espiritu.” (Juan 4:24) Imbes, nangangahulogan iyan na an mga linalang na tawo tinawan nin diosnon na mga kualidad asin sentido nin moralidad, an konsensia. (Roma 2:​14, 15) Sinda man mga libre ahente moral, na may kakayahan na turotimbangon an sarong bagay asin magdesisyon sa dapat na gibohon.

Minsan siring, an satong enot na mga magurang dai pinabayaan na mayong giya. Imbes, pinatanidan sinda kan mga resulta kan paggibo nin sala. (Genesis 2:17) Kaya an ebidensia nagpaparisa na kan si Adan napaatubang sa masakit na pagdesisyon sa moral, pinili niang gibohon an sa paghona nia kombenyente o may bentaha kan oras na idto. Nagsunod sia sa saiyang agom sa salang ginibo kaini imbes na isipon an saiyang relasyon sa saiyang Kaglalang o an panhaloyan na mga epekto kan saiyang ginibo. Sa huri prinobaran man nia na si Jehova an basolon, na nagsasabing an agom na itinao Nia dinaya sia.​​—Genesis 3:​6, 12; 1 Timoteo 2:14.

An reaksion nin Dios sa kasalan ni Adan asin Eva nagtatao nin kaliwanagan. Dai nia prinobaran na ikorehir an sarong ‘depekto sa disenyo’ sa saindang mga gene. Imbes, ginibo nia an sinabi nia sa sainda na magigin mga resulta kan saindang ginibo, na nagresulta sa saindang kagadanan sa huri. (Genesis 3:​17-​19) An enot na kasaysayan na ini nakatatabang na orog na masabotan an naturalesa nin paggawe nin tawo.a

An Ebidensia Kontra sa Biolohiya

Sa halawig na panahon, an mga sientista padagos na inaatubang an dakulaon na trabaho nin pag-aram sa henetikong mga dahelan asin bolong para sa patolohiya asin gawe-gawe nin tawo. Pakalihis nin sampulong taon na pagsiyasat kan anom na grupo nin mga parasiyasat, nadiskobre an gene na konektado sa Huntington’s disease, minsan ngani dai aram kan mga parasiyasat kun paano an gene nagigin dahelan kan helang na iyan. Minsan siring, sa pagbareta kan pagsiyasat na ini, kinotar kan Scientific American an biologo sa Harvard na si Evan Balaban, na nagsabi na magigin “haros mas masakit na marhay an paghanap sa mga gene na iyo an dahelan nin mga diperensia sa gawe-gawe.”

Sa katunayan, dai nagin mapanggana an pagsiyasat na nagpoprobar na ikonektar an espesipikong mga gene sa gawe-gawe nin tawo. Halimbawa, sa Psychology Today, sarong report manongod sa mga paghihingoa na aramon an henetikong mga dahelan nin depresyon an nagsasabi: “Linilinaw kan epidemiolohikong mga impormasyon dapit sa mayor na mga helang sa isip na bakong henetiko sana an dahelan kan mga iyan.” An report nagtatao nin halimbawa: “An mga Amerikanong namundag bago kan 1905 igwa nin proporsion na 1 porsiento nin depresyon pag-abot sa edad na 75. Sa mga Amerikanong namundag pakalihis nin kabangang siglo, 6 na porsiento an nagkakaigwa nin depresyon pag-abot sa edad na 24!” Sa siring, ikinokonklusyon kaiyan na panluwas o sosyal na mga dahelan sana an puedeng magpangyari kan siring na pambihirang mga pagbabago sa arog kaiyan kahalipot na panahon.

Ano daw an sinasabi sato kan mga ini asin kan balakid na iba pang pag-aadal? Minsan ngani an mga gene tibaad may kabtang sa pagporma sa satong personalidad, malinaw na igwa nin iba pang nakaiimpluwensia. An sarong mayor na nakakokontribwir iyo an satong palibot, na nag-agi na nin grabeng mga pagbabago sa presenteng mga panahon. May labot sa mga ipinaheheling sa mga hoben ngonyan sa popular na aling-alingan, an librong Boys Will Be Boys nagkokomento na harayo an posibilidad na an mga aki makapatatalubo nin marahay na mga prinsipyo sa moral kun sinda “minadakula na nagdadalan nin manampulong ribong oras nin mga pasale sa TV asin pelikula kun saen an mga tawo kinokologan, binabadil, sinasaksak, winawakwak, tinatadtad, inaanitan, o pinagpuputolputol, kun an mga aki minadakula na nagdadangog nin musika na nagpapamuraway sa panlulupig, paghugot, droga, alkohol, asin bakong makatanosan na pangangapot sa sadiring opinyon.”

Malinaw nanggad, minolde ni Satanas, “an namamahala sa kinaban na ini,” an sarong kamugtakan na nagpapanigo sa labi-labi karaot na mga pagmawot nin tawo. Asin siisay an makadedehar sa mapuersang impluwensia kan siring na kamugtakan sa sato gabos?​—Juan 12:31; Efeso 6:12; Kapahayagan 12:​9, 12.

An Pinakadahelan kan Problema kan Katawohan

Arog kan naheling na niato, nagpoon an mga problema kan katawohan kan nagkasala an enot na tawong mag-agom. An resulta? Minsan ngani an mga kapag-arakian kan mga gikan ni Adan bakong responsable sa kasalan ni Adan, minsan siring sinda gabos namundag na may minanang kasalan, pagkabakong sangkap, asin kagadanan. An Biblia nagpapaliwanag: “Kaya ngani, kun paanong paagi sa sarong tawo an kasalan naglaog sa kinaban asin an kagadanan huli sa kasalan, asin sa siring an kagadanan nakalakop sa gabos na tawo huli ta sinda gabos nagkasala.”​—Roma 5:12.

Dahel sa pagkabakong sangkap nin tawo sia dai mapagdududahan na nasa disbentaha. Alagad dai sia kaiyan inaabsuelto sa gabos na paninimbagan sa moral. Ipinaheheling kan Biblia na an mga nagtutubod sa probisyon ni Jehova para sa buhay asin ikinokomporme an saindang buhay sa mga pamantayan nin Dios magkakamit kan saiyang pag-oyon. Huli sa saiyang mamomoton na kabootan, si Jehova naggibo nin sarong maheherakon na probisyon sa pagkalda sa katawohan, na garo man sana binabalukat an iwinara ni Adan. An probisyon na iyan iyo an atang na pantubos kan saiyang sangkap na Aki, si Jesu-Cristo, na nagsabi: “An Dios namoot na gayo sa kinaban na itinao nia an saiyang Aking bugtong, tanganing an lambang naggigibo nin pagtubod sa saiya dai mapahamak kundi magkaigwa nin buhay na daing katapusan.”​—Juan 3:16; 1 Corinto 15:​21, 22.

Ipinahayag ni apostol Pablo an saiyang hararom na pag-apresyar sa probisyon na ini. Sia nagkagsing: “Herak man sa sako! Siisay an maligtas sa sako hale sa hawak na napapairarom sa kagadanan na ini? Salamat sa Dios paagi ki Jesu-Cristo na satong Kagurangnan!” (Roma 7:​24, 25) Aram ni Pablo na kun sia madaog nin kasalan huli sa kaluyahan, puede siang humagad nin kapatawadan sa Dios basado sa atang na pantubos ni Jesu-Cristo.b

Arog kan enot na siglo, dakol ngonyan na dating maraot na marhay an pamumuhay o an situwasyon garo baga dai nang paglaom an nagkaigwa nin tamang kaaraman sa katotoohan sa Biblia, naggibo nin kaipuhan na mga pagbabago, asin nakaabot sa kamugtakan tanganing mag-ako nin bendisyon nin Dios. An mga pagbabagong kinaipuhan nindang gibohon bakong pasil, asin an dakol nangangaipo pang makipaglaban sa nakadadanyar na mga tendensia. Alagad sa tabang nin Dios, nakakaya nindang papagdanayon an integridad asin makanompong nin kagayagayahan sa paglilingkod sa saiya. (Filipos 4:13) Estudyare an saro sanang halimbawa nin saro na naggibo nin grabeng pagbabago tanganing paogmahon an Dios.

Sarong Nakaparirigon sa Boot na Eksperyensia

“Kan ako hoben pa sa sarong eskuelahan na may paistar saka pakakan, naimbuelto ako sa mga gibo-gibo nin homoseksuwal, maski ngani nungka kong hinona na ako sarong homoseksuwal. An sakong mga magurang nagdiborsio, asin hinimuyawot ko an pagpadangat nin magurang na nungka kong namatean. Pakatapos nin pag-eskuela, naglaog ako sa obligatoryong serbisyo militar. Igwa nin sarong grupo nin mga homoseksuwal sa kataed kan sakong kuartel. Naara ako sa saindang estilo nin pamumuhay, kaya nagpoon akong makiibaiba sa sainda. Pakalihis nin sarong taon na pakiibaiba sa sainda, nagpoon nang mamatean ko na ako sarong homoseksuwal. ‘Arog na talaga ako kaini,’ an sabi ko, ‘asin mayo na akong magigibo tanganing bagohon ini.’

“Pinonan ko nang manodan an paagi nin pagtaram nin mga homoseksuwal asin magduman sa mga klab nin mga binabae, kun saen an droga asin inomon na de alkohol madaling makukua. Maski ngani sa panluwas garo baga nakaoogmang marhay asin nakaaakit an gabos na iyan, an totoo nakababalde iyan. Sa kairairaromi kan boot ko napag-isip-isip ko na an arog kaining relasyon bakong natural asin mayo nin padudumanan.

“Sa sarong sadit na banwaan, naagihan ko an sarong Kingdom Hall nin Mga Saksi ni Jehova mantang may pagtiripon. Naglaog ako asin nagdangog sa pahayag, na tinotokar an mga kamugtakan sa Paraiso sa ngapit. Pagkatapos nakamidbid ko an nagkapirang Saksi asin inimbitaran ako sa sarong asamblea. Nagduman ako, asin iyan sarong kapahayagan sa sako​​—an maheling an maogmang mga pamilya na nagsasambang magkairiba. Nagpoon akong makipag-adal sa Biblia sa mga Saksi.

“Maski ngani masakit iyan para sa sako, pinonan kong iaplikar an nanonodan ko sa Biblia. Nahimo kong makabutas sa gabos na maati kong gibo. Pakalihis nin 14 bulan nin pag-adal, idinusay ko an sakong buhay ki Jehova asin nabautismohan. Sa kaenot-enote sa sakong buhay, nagkaigwa ako nin tunay na mga katood. Natabangan ko an iba na manodan an katotoohan sa Biblia, asin naglilingkod ako ngonyan bilang sarong ministeryal na lingkod sa Kristianong kongregasyon. Totoo nanggad na binendisyonan ako ni Jehova.”

Kita an Responsable

An pagprobar na enterong ibasol sa satong mga gene an satong salang gawe-gawe bako nanggad na solusyon. Imbes na tabangan kitang resolberan o pangganahan an satong mga problema, an sabi kan Psychology Today, an paggibo kaiyan “tibaad magtokdo sa sato na mayo nang magiginibo na iyo an pinakadahelan kan dakol niatong problema. Imbes na inaan an mga insidente kan mga problemang ini, minalataw na pinadadakula pa kaini an problema.”

Totoo na kaipuhan niatong labanan an mayor na maraot na mga puersa, kaiba an sato mismong makasalan na mga tendensia asin an mga paghihingoa ni Satanas na irayo an satong atension sa pagkuyog sa Dios. (1 Pedro 5:8) Totoo man na an satong mga gene tibaad makaimpluwensia sa sato sa manlaenlaen na paagi. Alagad daing duwa-duwa na kita bakong daing maginibo. An tunay na mga Kristiano igwa nin mapuersang mga kasurog​​—si Jehova, si Jesu-Cristo, an banal na espiritu nin Dios, an saiyang Tataramon na Biblia, asin an Kristianong kongregasyon.​—1 Timoteo 6:​11, 12; 1 Juan 2:1.

Bago lumaog an nasyon nin Israel sa Dagang Panuga, ipinagirumdom ni Moises sa banwaan an saindang responsibilidad sa Dios, na nagsasabi: “Ibinugtak ko an buhay asin kagadanan sa atubangan mo, an bendisyon asin an maldisyon; asin dapat na pilion mo an buhay tanganing makapagpadagos kang mabuhay, ika asin an saimong aki, paagi sa pagkamoot ki Jehova na saimong Dios, paagi sa paghinanyog sa saiyang tingog asin paagi sa pagdadanay sa saiya.” (Deuteronomio 30:​19, 20) Siring man ngonyan, an lambang responsableng indibiduwal obligadong gumibo nin personal na desisyon manongod sa paglilingkod sa Dios asin pag-abot sa saiyang mga kahagadan. An pagpili nasa saindo.​—Galacia 6:​7, 8.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Mga ritrato sa pahina 9]

Nagin daw madali na magkasala si Adan asin Eva huli sa sarong depekto sa saindang mga “gene”?

[Mga ritrato sa pahina 10]

Maninigo daw na akoon nin lambang tawo an responsibilidad sa saiyang mga desisyon?

[Credit Line]

Naggagamit nin droga: Godo-Foto

[Ritrato sa pahina 11]

Dai nagin mapanggana an mga paghihingoang aramon an henetikong mga dahelan nin gawe-gawe nin tawo

[Ritrato sa pahina 12]

An pag-aplikar sa sinasabi kan Biblia makatatabang sa mga tawong sinsero na magbago