Makakatabang daw sa Saindo an Biblia sa Pagsanay sa Saindong mga Aki?
AN ORKID sarong nakakaakit na marhay na burak, alagad depisil mag-ataman kaiyan. Tanganing mapangganang mapatubo iyan, kaipuhan na kontrolon nindo an temperatura, an liwanag, asin an pagkadakula kan masetera. An orkid madaling maapektaran kan salang klase nin daga asin abono patin madaling madanyaran nin helang asin mga insekto. Sa siring, parateng marhay na dai magin mapanggana an saro sa enot na pagprobar na mag-ataman nin orkid.
An pagpadakula nin mga aki mas depisil na marhay asin komplikado, asin nangangaipo man iyan nin maingat na pagtao nin atension. Kaya parate na an mga magurang nakakamateng dai aram an gigibohon kun manongod sa pagpadakula nin aki. Dakol an nagsasaboot na kaipuhan ninda an tabang, arog nin sarong nag-aataman nin orkid na nangangaipo nin sadol hale sa sarong eksperto. Siempre pa, gusto kan lambang magurang na makua an pinakamarahay na giya. Saen puedeng makua an siring na giya?
Minsan ngani an Biblia bako man na libro sa pagpadakula nin aki, pinasabngan kan Kaglalang an mga kagsurat na iiba dian an dakol na praktikal na sadol dapit sa temang iyan. Idinodoon kan Biblia an pagpatalubo nin kawiliwiling mga kualidad, na sa heling nin dakol parateng napapalimanlimanan. (Efeso 4:22-24) Sa bagay na ini, an hatol kan Kasuratan nagtatao nin importanteng marhay na aspekto sa timbang na edukasyon. Nakinabang na sa siring na hatol an dakol na tawo na nag-aplikar kaiyan, ano man an peryodo nin panahon na kinabuhayan ninda o ano man an saindang kultura. Huli kaini, an pagsunod sa hatol kan Kasuratan makakatabang sa saindo na magin mapanggana sa pagsasanay sa mga aki nindo.
An Halimbawa kan mga Magurang—An Pinakamarahay na Edukasyon
“Minsan siring, ika daw na nagtotokdo sa iba, dai nagtotokdo sa saimong sadiri? Ika, na naghuhulit na ‘Dai maghabon,’ naghahabon ka? Ika, na nagsasabing ‘Dai magsambay,’ nananambay ka?”—Roma 2:21, 22.
An tsirman kan Konseho sa Edukasyon sa Seoul nagsabi: “An pagtao nin halimbawa sa tataramon asin sa gibo iyo an pinakamarahay na edukasyon nin aki.” Kun an mga magurang dai nagtatao nin marahay na halimbawa sa pagtaram asin gawe-gawe dangan matao nin espesipikong instruksion sa saindang aki, tolos na iisipon kan aki na sinda mapagsaginsagin. Mawawaran nin puersa an mga tataramon kan mga magurang. Halimbawa, kun gustong tokdoan kan mga magurang an saindang aki nin pagkaonesto, kaipuhan na sinda mismo onesto. Parateng marhay na an nagkapirang magurang, kun habo nindang simbagon an telepono, sasabihan an saindang aki na magsabing, “Pasensia na po, mayo po digdi si tatay (o si nanay).” An aki na ininstruksionan nin siring kaiyan mapapasupog asin mariribaraw. Pag-abot nin panahon, tibaad magpoon na man siang magputik na dai nakakamate nin sala kun sia mamugtak sa sarong masakit na situwasyon. Kun siring, kun an mga magurang sinserong nagmamawot na an saindang mga aki magin onesto, sinda mismo kaipuhan na magtaram na may pagkaonesto asin gumawe oyon dian.
Gusto daw nindong sanayon an aki nindo na magin magalang magtaram? Kun siring, kaipuhan nindong magpaheling nin marahay na halimbawa. Tolos na aarogon kamo kan aki nindo. Si Sung-sik, sarong ama nin apat na aki, nagsasabi: “Nagdesisyon kaming mag-agom na dai maggamit nin pananaram na daing modo. Ipinapaheling mi an paggalang sa lambang saro asin dai kami naglalangkaw nin boses dawa kun kami aburido o anggot. An marahay na halimbawa mas epektibo nanggad kisa mga tataramon sana. Naoogma kami na an samong mga aki magalang asin may marahay na ugale kun sinda nakikipag-olay sa iba.” An Biblia nagsasabi sa Galacia 6:7: “Ano man an itinatanom nin tawo, ini man an saiyang aanihon.” An mga magurang na gustong magkaigwa nin halangkaw na mga pamantayan sa moral an saindang mga aki kaipuhan na ipaheling nguna ninda na sinda mismo namumuhay segun sa siring na mga pamantayan.
Papagdanayon na Bukas an Linya nin Komunikasyon
“Dapat na itadom mo an mga [togon nin Dios] sa saimong aki asin magtaram ka manongod dian kun ika nagtutukaw sa saimong harong asin kun ika naglalakaw sa dalan asin kun ika naghihigda asin kun ika minabangon.”—Deuteronomio 6:7.
Nagdadakol an mga gustong magtrabaho nin obertaim. Kun parehong may trabaho an mag-agom, iyan may grabeng epekto. Naiinaan an panahon na ginagamit kan dakol na magurang kaiba an saindang mga aki. Mantang yaon sa harong, kaipuhan na gibohon kan mga magurang an mga trabaho sa harong asin iba pang mga aatupagon, kaya tibaad pagal-pagal na sinda. Sa siring na mga kamugtakan, paano nindo mapapagdanay an marahay na komunikasyon sa saindong mga aki? Puedeng magkaigwa nin oportunidad na mag-olay-olay kun magkaibanan kamo kan saindong mga aki sa paggibo kan mga gibohon sa harong. Hinale ngani nin sarong payo nin pamilya an TV, sa pangenot tanganing magkaigwa nin mas dakol na panahon para sa pakikipag-olay sa saiyang mga aki. Sia nagkomento: “Sa primero an mga aki nalalangkag, alagad kan nakikawat ako sa sainda nin mga kawat na puzzle asin ipinakipag-olay sainda an manongod sa interesanteng mga libro, inako na ninda an pagbabago.”
Mahalaga na poon sa amay na edad kan mga aki sinda matuod sa pakikikomunikar sa saindang mga magurang. Ta kun dai, kun an mga aki magin mga tinedyer na asin tibaad mapaatubang sa mga problema, dai ninda ibibilang an saindang mga magurang na mga katood na puede nindang kaolayon. Paano nindo sinda matatabangan na isabi an mga nasa boot ninda? An Talinhaga 20:5 nagsasabi: “An planong gibohon sa puso nin tawo siring sa hararom na katubigan, alagad an tawong may pakamansay iyo an masakdo kaiyan.” Paagi sa paggamit nin mga hapot sa punto de vista, siring kan “Ano sa paghona mo?” maeenkaminar kan mga magurang an saindang mga aki na ipahayag an saindang mga iniisip asin saboot.
Ano an gigibohon nindo kun an aki nindo makagibo nin magabat na sala? Iyan an panahon na kaipuhan nia an maboot na konsiderasyon. Kontrolon an saindong emosyon mantang hinihinanyog nindo an saindong aki. Ini an sabi nin sarong ama manongod sa paagi nin pag-atubang nia sa siring na situwasyon: “Kun nakakagibo nin sala an mga aki, pinagmamaigotan kong dai magsobra sa reaksion. Minatukaw ako asin hinihinanyog kun ano an sasabihon ninda. Pinagmamaigotan kong masabotan an situwasyon. Kun medyo nasasakitan akong kontrolon an sakong kaanggotan, kinakalma ko nguna an sakong sadiri.” Kun kinokontrol nindo an saindong emosyon asin naghihinanyog, an pagtatanos na itinatao nindo mas pasil na aakoon.
Kaipuhan an Disiplina na Basado sa Pagkamoot
“Kamo, mga ama, dai nindo pagpaanggoton an saindong mga aki, kundi padagos na padakulaon sinda sa disiplina asin pagtatanos nin isip ni Jehova.”—Efeso 6:4.
Tanganing makamit an marahay na mga resulta, importante an paagi nindo sa pagtao nin mamomoton na disiplina. Paano puedeng mangyari na ‘mapaanggot kan mga magurang an saindang mga aki’? Kun an disiplina bakong angay sa gabat kan sala o kun itinatao iyan sa labi-labi kamapagtatsar na paagi, kokontrahon iyan kan mga aki. An disiplina maninigo na pirmeng itinatao na may pagkamoot. (Talinhaga 13:24) Kun nakikipangatanosan kamo sa mga aki nindo, maaaraman ninda na dinidisiplina nindo sinda huli ta namomotan nindo sinda.—Talinhaga 22:15; 29:19.
Sa ibong na lado, marahay na mamatean kan mga aki an bakong marahay na mga resulta kan salang gawe-gawe. Halimbawa, kun may ginibong sala an aki sa ibang tawo, puedeng iinsistir nindo na maghagad sia nin dispensasyon. Kun binalga nia an mga reglamento sa pamilya, puede nindong haleon sa saiya an nagkapirang pribilehio tanganing idoon an kahalagahan kan pagsunod sa mga reglamento.
Marahay na itao an disiplina sa tamang panahon. An Eclesiastes 8:11 nagsasabi: “Huli ta an silot sa maraot na gibo dai tolos ginibo, kaya an puso kan mga aki nin tawo nagin nang biyong matagas sa paggibo nin maraot.” Kaagid kaiyan, poprobaran nin dakol na aki kun baga puede nindang madulagan an padusa pagkatapos na dai sinda magtoltol. Kaya sa oras na magpatanid kamo na matao kamo nin padusa kun gumibo sinda nin sarong espesipikong sala, siertohon na gibohon an sinabi nindo.
May Halaga an Nakakarahay na Pag-aling-aling
“Igwa nin . . . panahon nin pagngisi . . . asin panahon nin pagtaroktarok.”—Eclesiastes 3:1, 4.
An panahon para sa paglibang asin an nakakarahay, timbang na pag-aling-aling kaipuhan sa pagtalubo kan isip asin hawak nin sarong aki. Kun iniibanan kan mga magurang sa pag-aling-aling an saindang mga aki, an bogkos kan pamilya napapakosog asin an mga aki nakakamate nin seguridad. Sa anong klaseng pag-aling-aling puedeng mag-iribahan an mga miembro nin pamilya? Kun tatawan nindo nin panahon na pag-isipan iyan, makakaisip kamo nin dakol na nakakaogmang bagay na gigibohon. Igwa nin mga isport sa luwas, arog nin pagbisikleta, asin mga karawat nin bola, arog nin tenis, badminton, asin volleyball. Asin imahinara an puedeng magin magayagayang mga panahon kun an pamilya iribang nagtutugtog nin mga instrumento sa musika. May magagayon kamong marurumdoman sa pamamasyar sa kaharaning mga lugar tanganing ikaogma an naturalesa.
Sa arog kaiyan na mga situwasyon, ikakatadom kan mga magurang sa saindang mga aki an timbang na pagmansay sa pag-aling-aling. An sarong Kristianong lalaki na may tolong aking lalaki nagsabi: “Nakikikabtang ako sa pag-aling-aling kan sakong mga aki kun posible. Halimbawa, kun nagkakawat sinda nin kawat sa komputer, naghahapot ako kun paano iyan kinakawat. Kun entusiastikong ipinapaliwanag ninda iyan, ginagamit ko an oportunidad na magtaram manongod sa peligro nin nakakaraot na pag-aling-aling. Narisa ko na habo na ninda kan pag-aling-aling na bakong tama.” Iyo, an mga aki na naoogma sa pag-aling-aling kan pamilya mas harayo an tendensiang magdalan na sana nin mga programa sa telebisyon, video, pelikula, asin mga kawat sa Internet na nagtatampok nin kadahasan, inmoralidad, asin pagdodroga.
Tabangan an Saindong mga Aki na Magkaigwa nin Marahay na mga Katood
“Sia na naglalakaw na kaiba nin mga madonong magigin madonong, alagad sia na nakikiiba sa mga lolong maraot an aabotan.”—Talinhaga 13:20.
An sarong Kristianong ama na mapangganang napadakula an apat na aki nagsabi: “Labi-labi kaimportante an pagpili ninda nin mga katood. Puedeng raoton nin sarong maraot na katood an gabos na pinagpagalan nindo.” Tanganing matabangan an saiyang mga aki na magkaigwa nin marahay na mga katood, may kadonongan na ihinahapot nia an mga hapot na siring kan: Siisay an pinakadayupot mong katood? Taano ta gusto mo sia? Ano an gusto mong arogon sa saiya? Iinaareglo kan saro pang magurang na imbitaran kan saiyang mga aki an dayupot na mga katood sa harong. Sa siring maoobserbaran nia sinda asin makakatao sa saiyang mga aki nin angay na paggiya.
Importante man na itokdo sa mga aki na puede sindang makikatood sa mga mas may edad sa sainda saka sa mga kaedad ninda. Si Bum-sun, sarong ama nin tolong aking lalaki, nagsasabi: “Tinatabangan kong masabotan kan sakong mga aki na an mga katood dai man kaipuhan na mga kaedad sana ninda, arog kan kamugtakan ni David asin Jonatan sa Biblia. Sa katunayan, iniimbitaran ko an mga Kristiano na laen-laen an edad tanganing makiasosyar sa sakong mga aki. Bilang resulta, an mga aki nakikiasosyar sa dakol na tawong bako nindang kaedad.” An pakikiasosyar sa arogan na mga may edad na nagtatao nin bentaha sa mga aki na makanood nin dakol na bagay.
Puede Kamong Magin Mapanggana sa Pagsasanay sa Aki
Oyon sa sarong surbey na ginibo sa Estados Unidos, daing gayo nagin mapanggana an dakol na magurang na nagmaigot na itadom sa saindang mga aki an mga kualidad na siring kan pagpopogol sa sadiri, disiplina sa sadiri, asin pagkaonesto. Taano ta depisil na marhay iyan? An sarong ina na nagsimbag sa surbey nagsabi: ‘An makamomondo iyo na an solamenteng paagi na maprotehiran an satong mga aki iyo an baratan sinda sa sarong kuarto asin nungkang paluwason sinda sa kinaban.’ An boot niang sabihon iyo na an mga kamugtakan nin palibot na dinadakulaan kan mga aki ngonyan mas maraot kisa kaidto. Sa situwasyon na ini, posible daw talaga na magin mapanggana an pagpadakula sa mga aki?
Kun gusto nindong mag-ataman nin orkid alagad nahahadit kamo na maluyos iyan, tibaad madesganar kamo. Kun umabot an sarong eksperto sa pag-ataman nin orkid asin itokdo sa saindo an nagkapirang marahay na impormasyon saka kompiadong magsabi, “Magigin mapanggana kamo kun arog kaini an gigibohon nindo,” makakaginhawa nanggad kamo! Si Jehova, an Kaharohalangkaweng Autoridad sa naturalesa nin tawo, nagtatao nin sadol manongod sa pinakamarahay na paagi nin pagpadakula sa mga aki. Sia nagsasabi: “Patuodon mo an aki oyon sa dalan para sa saiya; minsan kun sia maggurang dai sia masiko dian.” (Talinhaga 22:6) Kun sanayon nindo an mga aki oyon sa hatol kan Biblia, posibleng marhay na magkakaigwa kamo kan kagayagayahan na maheling an saindong mga aki na nagdadakula na responsableng mga nasa edad na, makonsiderasyon sa iba, igwa nin sentido nin moralidad. Sa siring mamomotan sinda kan mga tawo alagad orog sa gabos ni Jehova, an satong langitnon na Ama.