“Dai ka manarig sa mga prinsipe, ni sa aki kan daganon na tawo, na dian mayo nin kaligtasan.”—SALMO 146:3.

Nawawarang Panarig

3. Ano an ebidensia na an panarig nagadan na sa satong panahon?

³ Sa makatatakot na mga panahon na ini kaipuhan na gayo niato an iba na masasarigan niato, an mga magmamaimbod, tabang sa panahon nin pangangaipo. Alagad an dakol nabibigo sa saindang mga sinarigan. An sarong peryodiko sa sarong nasyon nagsabi: “An mga Tawo Dai Nananarig sa Kadaklan na Pampublikong Institusyon.” An pinakadai sinasarigan iyo an mga namomoon sa politika asin komersio. Nag-orog man an pagdiskompiar sa pamilya, siring sa ipinaheheling nin dakol na pagdidiborsio. Sa nagkapirang nasyon, may sarong diborsio sa kada tolong pag-agoman o saro pa ngani sa kada duwa. Sa sarong nasyon, 70 porsiento sa gabos na bagong kasalon an minasagkod sa diborsio sa laog nin sampulong taon! Kaya orog na nagagadan an panarig. Sinasalidahan iyan nin pagdiskompiar. Bako nang pambihira an komento nin sarong tawo na nagsabi: “Mayo na ako nin panarig sa siisay man.”

4. Paano naaapektaran nin takot an dakol na hobenes?

⁴ Grabe an pagdiskompiar ta ini an pinakamakatatakot na panahon sa bilog na kasaysayan nin tawo. An siglong ini nakaheling nin duwang guerra mundial asin dakol pang ibang guerra na kuminua nin labi sa sanggatos na milyon na buhay. Ngonyan, an mga armas nuklear nag-uuma na paraon an gabos na buhay sa ibabaw nin daga. Asin ini nakakaapektar sa panarig nin minsan mga akion pa. An sarong babasahon medikal nagbareta: “Padakol nang padakol na mga aki, pati mga saradit pang aki, an natatakot sa peligro nin nuklear na pagkatunaw.” An sarong peryodiko sa Canada nagsabi na ngonyan an dakol na hobenes igwa nin “pagkamapagtuya, kamondoan, kapaitan asin pakamate nin pagigin daing maginibo.” An sarong hoben nagsabi: “Dai kami nakakamate nin pagprotehir kan mga may edad na. Tibaad kami magdakula sa pagigin pinakamapagtuyang kapag-arakian.”

5. Kun makatataram sinda, ano daw an saboot kan pinakainosente asin pinakadaing maginibong grupo nin mga aki?

⁵ Asin ano daw an sasabihon nin saro pang grupo nin mga aki—kun makatataram sinda—manongod sa dai pakamate nin pagprotehir kan mga may edad na? An boot ming sabihon iyo an mga ginagadan nin aborsion bago sinda mamundag. An sarong pagkarkulo nagsasabi na an bilang nin mga aborsion sa bilog na kinaban mga 55 milyones kada taon. Kanigoan na katraydoran sa pinakainosente asin pinakadaing maginibong kabtang nin katawohan!

6. Paano nakadugang an krimen sa pagdiskompiar sa satong panahon?

⁶ An pagdiskompiar nagagrabe huli sa saro pang nag-oorog na pagkatakot sa satong aldaw: an takot na mabiktima nin krimen. An dakol ngonyan kapareho na an ginigibo kan babae na nagsabi na sia nagtotorog na may rebolber sa irarom kan saiyang ulunan. “Ipinagsesentir ko iyan. . . . An lola ko dai noarin man namamarat.” Kaya, an sarong editoryal sa peryodiko sa Puerto Rico nagsabi: “An mga nabibilanggo kita,” iyo, sa sadiri niatong harong na may rehas asin barat. May pasisikadan an mga pagkatakot na ini. Sa Estados Unidos, halimbawa, an sarong babae sa kada tolo posibleng salakayon sa panahon na sia nabubuhay. An siruhano heneral duman nagsabi na “mga apat na milyon na Amerikano an nabibiktima nin grabeng kadahasan kada taon—paggadan, panlulugos, pangongolog sa agom, pag-abuso sa aki, pambubugbog.” An siring na krimen uso sa dakol na nasyon, na orog pang dinadanyaran an panarig nin tawo sa iba.

7. Taano an maraot na mga kamugtakan sa ekonomiya ta nakakokontribuwir sa pagdiskompiar?

⁷ Sa mga nasyon na dai pa nagprogreso, an kadaklan nabubuhay na dukha. Pipira sana an may panarig sa siisay man na makalda sinda dian. An presidente kan saro sa mga nasyon na iyan nagsabi na sa sarong probinsia, sa kada 1,000 omboy na namumundag, 270 an nagagadan bago sinda mag-edad nin sarong taon. Saro sana sa kada 100 na harong an may tubig. An gobyerno nin saro pang nasyon nagsasabi na an 60 porsiento sa mga aki kaiyan nangangaipo, asin an siete milyones na inabandonong aki nagdadakula na dai nakababasa asin dai nakasusurat, harayo an boot asin dai makatatrabahong mga isinikwal.” Sa Estados Unidos, an kabilangan nin mga hobenes na daing harong kinakarkulong 500,000, pero may mga nagsasabi na mas halangkaw dian an tunay na kabilangan. Guranong panarig an mamamatean nin mga hobenes na iyan sa saindang magurang, sa sosyedad, sa ley asin orden, o sa mga panuga nin mga namomoon?

8. (a) Paano namemeligro an sarig nin mayayaman na nasyon asin an panglobong ekonomiya? (b) Gurano kamasasarigan an mga eksperto na resolberan an mga problema sa ekonomiya?

⁸ An mga problema sa ekonomiya damat pati sa mayayaman na nasyon. Kasuarin pa sana, an Estados Unidos nagkaigwa kan pinakadakol na pagbagsak nin bangko poon kan Great Depression kan mga taon 1930. An sarong ekonomista nagsurat: “An pinakaresulta sistema nin bangko na tunay na arog kaluya ngonyan kan mga taon nin 1920,” bago iyan bumagsak. An sarong nagmamasid nagtaram manongod sa “bagyong may potensial na manlaglag na nagdadangadang” sa ekonomiya kan kinaban. An saro pa nagsabi: “Minaabot an pakamate nin pag-apreta ta an mga tension na ini sa internasyonal na sistema bakong nagdadangadang sana; iyan nag-abot na.” Masasarigan daw an mga ekonomista na giyahan an mga nasyon paluwas sa problemang ini? An saro sa sainda nagsabi na an rekord ninda sa paghula “grabe kaluya na daing duwa-duwa na sa kadaklan nagpapalakop sinda nin karibarawan.”

Napasalang Paglaom sa Marahay na Ibubunga

9. (a) Ano an nangyari sa paglaom sa marahay na yaon sa kapinonan kan siglong ini? (b) Taano ta habo nin mga Saksi ni Jehova na pumirma sa sarong dokumento kan Naciones Unidas kan 1945?

⁹ Ini laen nanggad sa paglaom sa marahay na yaon kan an kinaban lumaog sa ika-20 siglo. Nagkaigwa nin mga dekada nin katrangkilohan, asin pinaghona na an katrangkilohan asin prosperidad mag-oorog. Alagad kan 1914 ginaba an paglaom na iyan kan Guerra Mundial I. Kan 1945, pakatapos nin mas grabeng ikaduwang guerra mundial, pinirmahan an Carta kan Naciones Unidas. Isinurat kan mga nasyon an saindang pananaw sa sarong kinaban na may katoninongan, prosperidad, asin hustisya pagkaguerra. An bago pa sanang bareta nagsabi: “An ultimong dokumento pinirmahan nin 51 nasyon, na ipinagrerepresentar an lambang kontinente, rasa asin relihiyon.” Pero may sarong relihiyon na dai representado, ni boot man na irepresentar, an mga Saksi ni Jehova. Aram ninda na an mga panugang ini nin katoninongan, prosperidad, asin hustisya dai maootob nin siisay man na nasyon sa kinaban na ini o nin ano man na asosasyon ninda, arog baga kan Naciones Unidas.

10. Ano an katunayan ngonyan kun ikokomparar sa pangarap kan Naciones Unidas kaidtong 1945?

¹⁰ An bareta man sanang iyan nagsasabi: ‘Pakalihis nin kuwarentang taon garo baga angay na repasohon an mga katunayan kun ikokomparar sa mga pasohan. Nakapagpapapensar an ebidensia. An mas bakong makatanosan, mas bakong tiwasay na kinaban, asin naggagrabeng kadahasan, iyo an mga katunayan. An populasyon na kulang nin kakanon, tubig, istaran, pag-ataman sa salud, asin edukasyon padagos na nagdadakula. Ini mayo sa pangarap kan 1945.’ Idinugang pa kaiyan: ‘Pakalihis nin kuwarentang taon poon kan an mga nasyon magsararo tanganing seguradohon na an gabos mabuhay na talingkas sa takot asin kakulangan, an tunay na kinaban sa mga taon nin 1980 saro na may nakapanluluyang kadukhaan para sa kisuerra un-kuwarto sa katawohan. An mga pagkagadan na konektado sa gutom may promedyong 50,000 kada aldaw.’ Pero, an mga nasyon naggagasto nin labing sanggatos na milyon na dolyar kada oras sa guerra!

11. Gurano kamasasarigan an mga panuga nin tawo sa mas marahay na kinaban?

¹¹ Huli sa makamomondong rekord na ini pakalihis nin mga siglo nin oportunidad, masasarigan daw niato an mga panuga nin tawo na resolberan an mga problemang ini? An mga panugang iyan kapareho kamasasarigan kan mga tataramon kan kapitan nin dakulang bapor na nagsabi: “Dai ako nin maimahinar na kamugtakan na magigin dahelan na an sarong [dakulang] bapor malunod. . . . Nalihisan na iyan nin modernong paggibo nin bapor.” An sarong tripulante kan bapor na idto nagsabi sa sarong pasahero: “An Dios mismo dai kayang lunudon an bapor na ini.” Pero, an bapor na idto, an Titanic, nalunod kan 1912 na may napierdeng 1,500 na buhay. Kan 1931 an National Education Association sa Estados Unidos nagsabi na paagi sa edukasyon “an krimen haros mawawara na bago an 1950.” Kan 1936 an sarong peryodistang Britano nagsurat na “an kakanon, gubing asin istaran magigin arog na kabarato nin aire pag-1960. Dai daw kamo minaoyon na an mga katunayan ngonyan nagpapahimutik sa mga panugang iyan?