Libro kan Biblia Numero 40—Mateo

Kagsurat: Mateo

Kun Saen Isinurat: Palestina

Natapos an Pagsurat: Mga 41 C.E.

Sakop na Panahon: 2 B.C.E.–33 C.E.

POON kan panahon kan pagrebelde sa Eden, itinao ni Jehova sa katawohan an nakakarangang panuga na kakaldahon nia an gabos na namomoot sa katanosan paagi sa Banhi kan saiyang simbolikong “babae.” Katuyohan nia na an Banhing ini, o Mesiyas, mamundag sa nasyon nin Israel. Sa pag-agi nin mga siglo, ipinasurat nia paagi sa pinasabngan na Hebreong mga parasurat an dakol na hula na nagpapaheling na an Banhi magigin Namamahala sa Kahadean nin Dios asin na ini mahiro para sa pagpakangbanal kan ngaran ni Jehova, na hahalean iyan sagkod lamang nin mga katuyawan na ginibo dian. Dakol na detalye an itinao paagi sa mga propetang ini mapadapit sa sarong ini na mabindikar ki Jehova asin matao nin pagkakalda sa takot, pang-aapi, kasalan, asin kagadanan. Kan matapos an Hebreong Kasuratan, an mga Judio igwa na nin marigon na paglaom sa Mesiyas.

² Mientras tanto, an situwasyon sa kinaban padagos na nagbabago. Minaniobra nin Dios an mga nasyon bilang preparasyon sa paglataw kan Mesiyas, asin an mga kamugtakan tamang-tama para sa pagpalakop sa gabos na lugar kan bareta dapit sa pangyayaring iyan. An ikalimang kapangyarihan pangkinaban, an Grecia, nagtao nin pangkagabsan na lenguahe, sarong lakop na paagi nin pagkomunikar sa tahaw kan mga nasyon. Pinagsararo kan Roma, an ikaanom na kapangyarihan pangkinaban, an mga sakop kaiyan na nasyon na magin sarong pambilog na kinaban na imperyo asin naggibo nin mga tinampo tanganing maabot an gabos na parte kan imperyo. Dakol na Judio an nagkawararak sa bilog na imperyong ini, kaya nabaretaan kan iba an dapit sa paghalat kan mga Judio sa maabot na Mesiyas. Asin ngonyan, labing 4,000 na taon pakalihis kan panuga sa Eden, naglataw an Mesiyas! Nag-abot na an haloy nang hinahalat na ipinanugang Banhi! An pinakamahalagang mga pangyayari sa kasaysayan nin katawohan sagkod sa oras na idto nahayag mantang an Mesiyas maimbod na ginigibo digdi sa daga an kabotan kan saiyang Ama.

³ Panahon na giraray na gibohon an ipinasabong na mga kasuratan tanganing isurat an importanteng mga pangyayaring ini. Pinasabngan kan espiritu ni Jehova an apat na maimbod na lalaki na isurat an suway na mga pagkasaysay, na sa siring nagtatao nin apat na patotoo na si Jesus iyo an Mesiyas, an ipinanugang Banhi asin Hade, saka nagtao kan mga detalye kan saiyang buhay, kan saiyang ministeryo, kan saiyang kagadanan, patin kan saiyang pagkabuhay liwat. An mga pagkasaysay na ini inaapod na mga Ebanghelyo, na an terminong “ebanghelyo” nangangahulogan na “maogmang bareta.” Minsan ngani magkaagid an apat asin sa parate nagsasaysay nin pararehong pangyayari, iyan bako nanggad na mga kopya sana kan lambang saro. An enot na tolong Ebanghelyo sa parate inaapod na sinoptiko, na nangangahulogan na “magkaparehong pagmansay,” huling parareho an pamamaagi ninda sa pagsaysay kan buhay ni Jesus digdi sa daga. Alagad an lambang saro sa apat na kagsurat​—⁠si Mateo, Marcos, Lucas, asin Juan​—⁠kanya-kanyang nag-estorya manongod sa Cristo. An lambang saro may sadiring partikular na tema asin katuyohan, ipinapabanaag an saiyang sadiring personalidad, asin ginigirumdom an mismong mga nagbabasa kan saiyang isinurat. Mientras na orog niatong sinisiyasat an saindang mga isinurat, orog man niatong nasasabotan an napapalaen na mga kabtang kan lambang saro asin na an apat na ipinasabong na librong ini sa Biblia independiente, magkakomplemento, asin oroyon na mga pagkasaysay kan buhay ni Jesu-Cristo.

⁴ An enot na nagsurat kan maogmang bareta manongod sa Cristo iyo si Mateo. An saiyang ngaran posible na pinalipot na porma kan Hebreong “Matitias,” na nangangahulogan na “Regalo ni Jehova.” Saro sia sa 12 apostol na pinili ni Jesus. Durante kan panahon na an Kagurangnan nagbabaklay sa bilog na daga nin Palestina na naghuhulit asin nagtotokdo manongod sa Kahadean nin Dios, si Mateo igwa nin dayupot asin haraning marhay na relasyon sa saiya. Bago nagin disipulo ni Jesus, si Mateo sarong parasingil nin buhis, sarong trabaho na ikinakasurang nin makuri kan mga Judio, huling dayaday idtong nagpapagirumdom sa sainda na sinda bakong talingkas kundi dominado kan imperyo nin Roma. Si Mateo inapod man na Levi asin aki ni Alfeo. Tolos-tolos siang naghimate sa pag-agda ni Jesus na sumunod sa saiya.​—⁠Mat. 9:9; Mar. 2:14; Luc. 5:​27-32.

⁵ Minsan ngani an Ebanghelyo na inginaran ki Mateo dai sia sinambit bilang kagsurat, bastante an patotoo kan enot na mga istoryador nin iglesia na sia an kagsurat kaiyan. Mayo gayod nin suanoy na libro na mas malinaw asin mas pinagkaoroyonan an katunayan dapit sa kagsurat kaiyan kisa sa libro nin Mateo. Poon pa ki Papias nin Hierapolis (kapinonan kan ikaduwang siglo C.E.), dakol kitang naenot na saksi na magpapatunay na si Mateo an nagsurat kan Ebanghelyong ini asin na iyan totoong kabtang kan Tataramon nin Dios. An Cyclopedia ni McClintock asin Strong nagsasabi: “An haralipot na kabtang sa Mateo kinotar ni Justin Martyr, kan autor kan surat ki Diognetus (helingon sa Justin Martyr, vol. ii, na isinurat ni Otto), ni Hegesipo, Ireneo, Taciano, Atenagoras, Teofilo, Clemente, Tertuliano, asin Origen. Bako sanang huli sa pagkotar, kundi sa paagi kan pagkotar, huli sa kalmadong pakiolay sa sarong midbid na autoridad, huli sa kadaihan nin gabos na mapagdududahan, na ibinibilang niatong katunayan na an libro na yaon sa sato dai nagkaigwa nin ano man na biglang pagbabago.”a An katunayan na si Mateo sarong apostol asin, huli kaiyan, yaon sa saiya an espiritu nin Dios nagtatao nin kasiertohan na an saiyang isinurat sarong eksaktong rekord.

⁶ Isinurat ni Mateo an saiyang pagkasaysay sa Palestina. Dai aram an eksaktong taon, alagad an dagdag na mga nota sa poro kan nagkapirang manuskrito (gabos pakalihis kan ikasampulong siglo C.E.) nagsasabi na isinurat iyan kan 41 C.E. Igwang ebidensia na nagpaparisa na enot na isinurat ni Mateo an saiyang Ebanghelyo sa popular na Hebreo kan panahon na idto asin kan huri trinadusir iyan sa Griego. Sa saiyang libro na De viris inlustribus (Mapadapit sa Bantog na mga Lalaki), kapitulo III, si Jeronimo nagsabi: “Si Mateo, na iyo man sana si Levi, asin dating parasingil nin buhis na nagin apostol, enot sa gabos isinurat an Ebanghelyo ni Cristo sa Judea sa Hebreong lenguahe asin mga letra para sa kapakinabangan kan mga apabor sa pagpaturi na nagturubod.”b Idinugang ni Jeronimo na an Hebreong teksto kan Ebanghelyong ini iningatan kaidtong panahon nia (ikaapat asin ikalimang siglo C.E.) sa libreriya ni Pamfilo sa Cesarea.

⁷ Sa kapinonan kan ikatolong siglo, sa pagtokar kan mga Ebanghelyo, si Origen kinotar ni Eusebio na nagsasabi na an “enot isinurat . . . sono ki Mateo, . . . na nagpublikar kaiyan sa Hebreong lenguahe para sa mga hale sa Judaismo na nagturubod.”c An bagay na iyan isinurat na sa pangenot nasa isip an mga Judio ipinaparisa kan kasaysayan nin linahe kaiyan, na nagpapaheling kan legal na ginikanan ni Jesus poon ki Abraham, asin kan dakol na pagsambit kaiyan sa Hebreong Kasuratan, na nagpapaheling na iyan nagtotokdo sa maabot na Mesiyas. Makatanosan na maniwala na ginamit ni Mateo an ngaran nin Dios na Jehova sa porma kan Tetragrammaton kan sia magkotar sa mga kabtang kan Hebreong Kasuratan na yaon an ngaran na iyan. Iyan an dahelan na sa libro nin Mateo sa New World Translation yaon an ngaran na Jehova nin 18 beses, kapareho kan Hebreong bersion kan Mateo na enot na ginibo ni F. Delitzsch kan ika-19 siglo. Si Mateo igwang saboot na kapareho kan ki Jesus manongod sa ngaran nin Dios asin dai napugolan kan lakop na Judiong superstisyon manongod sa dai paggamit kan ngaran na iyan.​—⁠Mat. 6:9; Juan 17:​6, 26.

⁸ Huling dating parasingil nin buhis si Mateo, natural sanang magin malinaw sia sa pagsambit nia sa kuarta, mga numero, asin kantidad. (Mat. 17:27; 26:15; 27:⁠3) Odok niang pinahalagahan an pagkaherak nin Dios sa pagtogot sa saiya, na sarong ikinakaongis na parasingil nin buhis, na magin ministro kan maogmang bareta asin dayupot na kaibaiba ni Jesus. Kun siring, sa gabos na kagsurat kan Ebanghelyo, si Mateo sana an nagsasambit kan paorootrong pagdodoon ni Jesus na kaipuhan an pagkaherak apuera sa atang. (9:​9-13; 12:7; 18:​21-35) Naparigon na marhay an boot ni Mateo huli sa dai na kutana maninigong kabootan ni Jehova asin tamang-tamang isinurat nia an nagkapira sa pinakanakakarangang mga tataramon ni Jesus: “Madia kamo sa sako, kamo gabos na nagpapagal asin nagagabatan, asin papaginhawahon ko kamo. Pasana nindo an sakong sakal asin makanood kamo sa sako, huli ta ako mahoyo asin may kababaan an puso, asin makakakua kamo nin kaginhawahan para sa saindong kalag. Huli ta an sakong sakal maboot asin an sakong pasan magian.” (11:​28-30) Nakakaginhawa nanggad an maboot na mga tataramon na ini para sa dating parasingil nin buhis na ini, na daing duda na mayong ibang inako sa saiyang mga kahimanwa kundi mga pang-iinsulto!

⁹ Partikularmenteng idinoon ni Mateo na an tema kan pagtotokdo ni Jesus iyo “an kahadean kan kalangitan.” (4:17) Para sa saiya, si Jesus iyo an Hadeng Parahulit. Parateng gayo (labing 50 beses) na ginamit nia an terminong “kahadean” kaya an saiyang Ebanghelyo puedeng apodon na Ebanghelyo nin Kahadean. Mas interesado si Mateo sa lohikong presentasyon kan pampublikong mga diskurso asin sermon ni Jesus kisa sa estriktong kronolohikong pagkasunodsunod. Sa enot na 18 kapitulo, itinampok ni Mateo an tema dapit sa Kahadean kaya dai nia sinunod an kronolohikong pagkasunodsunod. Minsan siring, an ultimong sampulong kapitulo (19 sagkod 28) sa pangkagabsan sinusunod an kronolohikong pagkasunodsunod saka padagos na idinodoon an Kahadean.

¹⁰ An 42 porsiento kan pagkasaysay sa Ebanghelyo ni Mateo dai manonompongan sa arin man sa tolo pang Ebanghelyo.d Kaiba digdi an kisuerra sampulong parabola, o ilustrasyon: An mga doot sa oma (13:​24-30), an natatagong kayamanan (13:44), an perlas na halangkaw an halaga (13:​45, 46), an hikot (13:​47-50), an daing pagkaherak na oripon (18:​23-35), an mga trabahador asin an denario (20:​1-16), an ama asin duwang aki (21:​28-32), an kasal kan aking lalaki kan hade (22:​1-14), an sampulong daraga (25:​1-13), asin an mga talento (25:​14-30). Gabos-gabos, itinatao kan libro an pagkasaysay poon sa pagkamundag ni Jesus, kan 2 B.C.E., sagkod sa pakipaghelingan nia sa saiyang mga disipulo bago sia sumakat sa langit, kan 33 C.E.

KUN TAANO TA KAPAKIPAKINABANG

²⁹ An libro nin Mateo, an enot sa apat na Ebanghelyo, tunay nanggad na sarong ekselenteng pangkonektar hale sa Hebreong Kasuratan pasiring sa Kristianong Griegong Kasuratan.Malinaw na ipinapamidbid kaiyan an Mesiyas asin Hade kan ipinanuga nin Dios na Kahadean, ipinapaaram an mga kahagadan tanganing magin mga parasunod nia, asin sinasabi an gigibohon kan mga ini sa ngapit digdi sa daga. Enot si Juan na Bautisador, dangan si Jesus, asin sa kahurihurihi an saiyang mga disipulo naghulit na “An kahadean kan kalangitan naghaharani na.” Dugang pa, an pagboot ni Jesus nakakaabot sagkod sa pagtatapos kan sistema nin mga bagay: “Asin an maogmang baretang ini kan kahadean ihuhulit sa bilog na ineerokan na daga para sa pagpatotoo sa gabos na nasyon; dangan madatong an katapusan.” Tunay nanggad na kaidto, asin sagkod ngonyan, sarong dakula asin makangangalas na pribilehio na makikabtang sa pang-Kahadean na gibohon na ini, kaiba an ‘paggibo nin mga disipulo sa mga tawo kan gabos na nasyon,’ na sinusunod an arogan na itinao kan Kagurangnan.​—⁠3:2; 4:17; 10:7; 24:14; 28:⁠19.

³⁰ An Ebanghelyo ni Mateo tunay nanggad na “maogmang bareta.” An ipinasabong na mensahe kaiyan “maogmang bareta” para sa mga naghimate kaiyan kan enot na siglo kan Komun na Kapanahonan, asin sinierto ni Jehova Dios na iyan napagdanay na “maogmang bareta” sagkod sa panahon na ini. Dawa an mga bakong Kristiano napiritan na midbidon an puersa kan Ebanghelyo na ini, bilang halimbawa, an lider na Hindu na si Mohandas (Mahatma) Gandhi, na nagsabi: “Uminom nanggad sa mga burabod na itinatao sa saindo sa Sermon sa Bukid . . . Huli ta an katokdoan kan Sermon para sa lambang saro sa sato.”e

³¹ Minsan siring, an bilog na kinaban, kaiba an mga lugar na naghihingakong Kristiano, padagos na nagkakaigwa nin mga problema. Ipinagkatiwala sa sarong sadit na minoriya nin tunay na mga Kristiano na pahalagahan, adalan, asin iaplikar an Sermon sa Bukid saka an gabos na iba pang marahay na hatol kan maogmang bareta sono ki Mateo patin sa siring magkamit nin dai mabilang na mga pakinabang. Kapakipakinabang na paorootrong pag-adalan an marahay na mga sadol ni Jesus dapit sa paghanap nin tunay na kaogmahan, saka dapit sa moralidad asin pag-agom, sa puersa nin pagkamoot, inaakong pamibi, espirituwal kontra sa materyal na mga pamantayan sa buhay, paghanap nguna kan Kahadean, paggalang sa mga bagay na banal, patin pagigin mapagpuka asin makinuyog. Itinatao kan Mateo kapitulo 10 an mga instruksion ni Jesus sa paglilingkod para sa mga naghuhulit kan maogmang bareta kan “kahadean kan kalangitan.” An dakol na parabola ni Jesus igwa nin mahalagang marhay na mga leksion para sa gabos na ‘igwa nin talinga sa pagdangog.’ Dugang pa, an mga hula ni Jesus, siring kan saiyang detalyadong hula manongod sa ‘tanda kan saiyang presensia,’ nagpaparigon nin makosog na paglaom asin kompiansa sa ngapit.​—⁠5:1–7:29; 10:​5-42; 13:​1-58; 18:1–20:16; 21:28–22:40; 24:3–25:⁠46.

³² An Ebanghelyo ni Mateo kadakol nin hulang naotob. An dakol sa saiyang mga kotasyon hale sa ipinasabong na Hebreong Kasuratan may katuyohan na ipaheling an mga kaotoban na ini. An mga iyan nagtatao nin dai nadidiskutir na ebidensia na si Jesus an Mesiyas, huli ta magigin grabe kaimposible na areglaron nin patienot an gabos na detalyeng ini. Halimbawa, ikomparar an Mateo 13:​14, 15 sa Isaias 6:​9, 10; Mateo 21:42 sa Salmo 118:​22, 23; asin Mateo 26:​31, 56 sa Zacarias 13:⁠7. An siring na mga kaotoban nagtatao man sa sato nin makosog na garantiya na an gabos na hula ni Jesus mismo, na isinurat ni Mateo, maootob sa itinalaan na panahon mantang nahahaman an mamuraway na mga katuyohan ni Jehova mapadapit sa “kahadean kan kalangitan.”

³³ Kanigoan kaeksakto nin Dios sa paghula kan buhay kan Hade kan Kahadean, dawa sa saradit na detalye! Kanigoan kaeksakto kan pinasabngan na si Mateo sa maimbod na pagsurat kan kaotoban kan mga hulang ini! Mantang hinohorophorop ninda an gabos na kaotoban kan hula asin mga panugang ihinula sa libro nin Mateo, an mga namomoot sa katanosan makakapag-ogma nanggad sa kaaraman asin paglaom sa “kahadean kan kalangitan” bilang instrumento ni Jehova sa pagpakangbanal kan saiyang ngaran. An Kahadean na ini ni Jesu-Cristo an madara nin dai mabilang na mga bendisyon nin buhay asin kaogmahan sa mga mahoyo asin nagugutom sa espirituwal sa panahon kan “paglalang liwat, kun an Aki nin tawo tumukaw na sa saiyang mamurawayon na trono.” (Mat. 19:28) An gabos na ini yaon sa nakakapukaw na maogmang bareta “oyon ki Mateo.”

[Mga Nota sa Ibaba]