An Bibliya ibang-iba nanggad kumpara sa ibang banal na libro. Mayo nin ibang libro na nakaimpluwensiya sa paniniwala kan kadakul na tawo sa arog kaiyan kahaloy na panahon. Pero, mayo man nin ibang libro na nagin puntirya nin grabeng pagkuwestiyon asin kritisismo.

Halimbawa, may mga iskolar na nagdududa kun baga an mga Bibliya sa ngunyan masasarigan na mga kopya kan orihinal na mga surat. “Dai ta lang talaga masisigurado na nakopya ta nin eksakto an orihinal,” an sabi kan sarong propesor sa pag-adal sa relihiyon. “An igwa kita mga kopya sana na pano nin sala, saka an kadaklan kaini ginibo pirang siglo na an nag-agi pagkatapos na maisurat an orihinal saka sa dakul na paagi, ibang-iba talaga an mga ini sa orihinal.”

An iba man kinukuwestiyon an pagigin totoo kan Bibliya huli sa dinakulaan nindang relihiyon. Halimbawa, itinukdo ki Faizal kan saiyang bakong Kristiyanong pamilya na an Bibliya sarong banal na libro pero binarago na iyan. “Kaya, medyo nag-aalangan ako pag may nakikipag-ulay sako manungod sa Bibliya,” an sabi niya. “Ta mayo man talaga sinda kan orihinal na Bibliya. Binarago na iyan!”

Importante daw talaga kun baga nabago an Bibliya o dai? Buweno, pag-isipan an mga hapot na ini: Makakapagtiwala ka daw sa nakakarangang mga panuga kan Bibliya sa maabot na panahon kun dai ka man sigurado na nakasurat an mga panugang iyan sa orihinal na kopya? (Roma 15:4) Gagamiton mo daw na giya an mga prinsipyo sa Bibliya sa paggibo nin mahalagang mga desisyon dapit sa trabaho, pamilya, o pagsamba kun an mga Bibliya sa ngunyan salang mga kopya sana na gibo nin tawo?

Dawa ngani mayo na ngunyan an orihinal na mga libro kan Bibliya, puwede ta man konsultahon an suanoy na mga kopya—kaiba na an rinibong mga manuskrito kan Bibliya. Paano naingatan an mga manuskritong ini sa pagkalapa, sa pagkontra, asin sa pagpurbar na liwaton an mensahe kaiyan? Paano iyan puwedeng magpakusog sa pagtitiwala mo na an Bibliya sa ngunyan masasarigan na kopya? Aramon an simbag sa mga hapot na iyan sa masurunod na artikulo manungod sa kun paano iyan naingatan.

AN PELIGRO: Papiro asin pergamino an panginot na sinusuratan kaidto kan mga parasurat asin parakopya nin Bibliya.a (2 Timoteo 4:13) Taano ta nagin peligro iyan sa Bibliya?

An papiro madaling mapakit, mag-iba an kulor, asin maraot. “Sa kahaluyan an sarong pidaso kaini nagkakararakdag, sagkod na mapulbos,” an sabi kan Egyptologist na si Richard Parkinson asin Stephen Quirke. “Pag nakasaray, an rolyo puwedeng amagon o mag-alumaad asin maraot, saka puwedeng kinuon o kakanon nin mga insekto, partikular na nin mga puting tanga, pag iyan nakatalbong.” May mga papiro na kan madiskubre, nabantad sa sobrang liwanag o sa maarasahas na temperatura kaya mas nagrikas an pagkaraot.

An pergamino mas matibay kisa sa papiro, pero nararaot man iyan pag dai naingatan o kaya nabantad sa grabeng init o lipot, maarasahas na temperatura, o sobrang liwanag.b Paborito man iyan nin mga insekto. Kaya sinabi kan librong Everyday Writing in the Graeco-Roman East na kadaklan sa suanoy na mga rekord dai talaga naingatan. Kaya kun nalapa an Bibliya, posibleng iyan man an nangyari sa mensahe kaiyan.

KUN PAANO NAINGATAN AN BIBLIYA: Sa ley nin mga Judio, ipinagbuot sa lambang hadi na kopyahon para sa saindang sadiri an Ley—an inot na limang libro kan Bibliya. (Deuteronomio 17:18) Saro pa, an ekspertong mga parakopya nakagibo nin kadakul na manuskrito, kaya kan inot na siglo C.E., may makukuang mga Kasuratan sa mga sinagoga sa bilog na Israel asin dawa sa harayong lugar arog kan Macedonia! (Lucas 4:16, 17; Guibo 17:11) Paano naingatan sagkod sa ngunyan an nagkapirang haluyon nang mga manuskrito?

“Midbid an mga Judio sa pagsaray nin mga rolyo kan Kasuratan sa mga pitsel o dulay para mapreserbar iyan,” an sabi kan iskolar nin Bagong Tipan na si Philip W. Comfort. Malinaw na ipinadagos kan mga Kristiyano an siring na tradisyon huling an nagkapira sa inot na mga manuskrito kan Bibliya nadiskubre sa mga dulay, sa mga madiklom na sarayan, mga kuweba, saka sa sobrang alang na mga lugar.

AN RESULTA: Rinibong porsiyon nin mga manuskrito kan Bibliya—an iba labing 2,000 na taon na—an naingatan sagkod ngunyan. Mayo nin ibang suanoy na libro an may arog kaiyan kadakul na manuskrito na lumaon nang marhay.

AN PELIGRO: Dakul na lider nin pulitika asin relihiyon an naggibo nin mga pakana tanganing mapuho an mensahe kan Bibliya. Sa parati, ginagamit ninda an saindang awtoridad tanganing an mga tawo dai magkaigwa, magprodusir, o magtradusir kan Bibliya sa ibang lengguwahe. Pag-isipan an duwang halimbawa:

• Mga 167 B.C.E.: Ipinagbuot ni Hading Antiochus Epiphanes kan imperyo nin Seleucides na rauton an gabos na kopya kan Hebreong Kasuratan. Siya man an naghinguwang ipirit sa mga Judio an relihiyon kan mga Griego. “Pag nakakahiling [an mga opisyal niya] nin mga rolyo kan Katugunan, pinaparakit asin sinusulo ninda iyan, saka ginagadan an mga nagbabasa kaiyan,” an isinurat kan istoryador na si Heinrich Graetz.

• Edad Medya: May mga lider nin Katoliko na naanggot huling an sinasabi kan Bibliya an itinutukdo kan mga laity imbes na an Katolikong doktrina. Ibinilang nindang erehe an siisay man na miyembro ninda na igwang kopya kan mga libro sa Bibliya apuwera sa Latin na Salmo. Sarong konseho nin simbahan an nagsugo nin mga miyembro ninda na “maigot, lubos, asin parating maghanap nin mga erehe . . . paagi sa pag-inspeksiyon sa gabos na kaduda-dudang harong asin kuwarto sa irarom nin daga. . . . Dapat gabaon an harong na may manumpungan na erehe.”

Kun an Bibliya napara kan mga kaiwal kaiyan, napara man kutana an mensahe kaiyan.

KUN PAANO NAINGATAN AN BIBLIYA: Isinentro ni Hading Antiochus an saiyang kampanya sa Israel, pero igwa na kaidto nin komunidad an mga Judio sa iba-ibang lugar. Sa katunayan, kinakarkulo kan mga iskolar na kan inot na siglo C.E. bako na sa Israel nakaistar an labing 60 porsiyento kan mga Judio. Sa saindang mga sinagoga, an mga Judio may nakasaray na mga kopya kan Kasuratan—an parehong Kasuratan na ginamit kan sunod na mga henerasyon, pati na kan mga Kristiyano.—Guibo 15:21.

Kan Edad Medya, daing takot na inatubang kan mga nagsusuportar sa Bibliya an persekusyon asin padagos nindang itrinadusir asin kinopya an Kasuratan. Posibleng nababasa na kaidto sa haros 33 na lengguwahe an mga porsiyon kan Bibliya bago pa man maimbento an movable type na makinang pang-imprenta kan kabangaan kan ika-15 siglo. Puon kaidto, mas ruminikas pa an pagtradusir asin pagprodusir nin Bibliya.

AN RESULTA: Sa ibong kan paghihinguwa kan makapangyarihan na mga hadi asin mga klerigo na paraon an Bibliya, iyan pa man giraray an librong may pinakamahiwas na distribusyon asin pinakadakul na traduksiyon sa kasaysayan. Dakula an impluwensiya kaiyan sa ley asin sa lengguwahe kan nagkapirang nasyon, pati na sa buhay kan minilyon.

AN PELIGRO: Dai napara an Bibliya dawa nameligro iyan na malapa asin dawa may pagkontra. Alagad, may mga parakopya asin paratradusir kan Bibliya na nagpurbar na baguhon an mensahe kaiyan. Hininguwa nindang iuyon an Bibliya sa mga doktrina ninda imbes na iuyon an saindang mga doktrina sa Bibliya. Pag-isipan an nagkapirang halimbawa:

• Lugar nin pagsamba: Sa pag-ultanan kan ika-4 asin ika-2 siglo B.C.E., an mga kagsurat kan Samaritan Pentateuch, nagdagdag sa Exodo 20:17 nin mga tataramon na “sa Aargaareezem. Asin diyan mapatindog ka nin altar.” Gusto kaya kan mga Samaritano na magin kauyon sa Kasuratan an pagpatugdok ninda nin templo sa “Aargaareezem,” o Bukid nin Gerizim.

• Doktrina nin Trinidad: Mayo pang 300 na taon pakatapos na makumpleto an Bibliya, sarong Trinitaryong parasurat an nagdagdag sa 1 Juan 5:7 kan mga tataramon na “sa langit, an Ama, an Tataramon, asin an Espiritu Santo: asin an tulong ini saro.” Mayo an mga tataramon na iyan sa orihinal na surat. “Puon kan ikaanom na siglo asin padagos,” an sabi kan iskolar sa Bibliya na si Bruce Metzger, an mga tataramon na iyan “mas parati nang nahihiling sa mga manuskrito kan Old Latin asin kan [Latin] Vulgate.”

• Pangaran nin Diyos: Hinali sa Bibliya kan dakul na paratradusir an pangaran nin Diyos. An superstisyon kan mga Judio an ginagamit nindang basehan kaiyan. Rinibayan ninda an pangaran nin Diyos nin mga titulo arog kan “Diyos” o “Kagurangnan,” mga tataramon na ginamit sa Bibliya bako lang para sa Kaglalang kundi pati sa mga tawo, mga bagay na ginagamit sa palsong pagsamba, asin dawa sa Diyablo.—Juan 10:34, 35; 1 Corinto 8:5, 6; 2 Corinto 4:4.a

KUN PAANO NAINGATAN AN BIBLIYA: Inot, dawa bakong maingat o bako pa nganing onesto an nagkapirang parakopya kan Bibliya, dakul man na parakopya an talagang matibay asin metikuloso. Halimbawa, sa pag-ultanan kan ika-6 asin ika-10 siglo C.E., kinopya kan mga Masorete an Hebreong Kasuratan asin ginibo an inaapod ngunyan na tekstong Masoretiko. Sigun sa report, binibilang ninda an mga tataramon asin mga letra tanganing masigurado na mayong sala sa pigkopya ninda. Pag may mahiling sindang garo sala sa pigkokopyahan ninda, minamarkahan ninda iyan. Habo kan mga Masorete na may maliwat sinda sa mga teksto sa Bibliya. “An tuyong pagliwat kaiyan ibinibilang ninda na pinakamaraot na krimen,” an isinurat ni Propesor Moshe Goshen-Gottstein.

Ikaduwa, an dakul na mga manuskrito ngunyan talagang nakatabang sa mga iskolar kan Bibliya na mahiling an mga sala. Halimbawa, haloy na itinukdo kan mga lider nin relihiyon na an Latin nindang bersiyon an totoong Bibliya. Pero may idinagdag sindang salang mga tataramon sa 1 Juan 5:7, arog kan nasambit sa inutan. An salang iyan nakalaog pa ngani sa maimpluwensiyang bersiyon nin Bibliya sa Ingles na King James Version! Pero kan madiskubre an iba pang mga manuskrito, ano an napatunayan kaiyan? Nagsurat si Bruce Metzger na an idinagdag na mga tataramon sa 1 Juan 5:7 “mayo sa manuskrito kan gabos na suanoy na mga bersiyon (Syriac, Coptic, Armenian, Ethiopic, Arabic, Slavonic), apuwera sa Latin.” Huli kaiyan, hinali an idinagdag na mga tataramon na iyan sa rebisadong mga edisyon kan King James Version asin sa iba pang mga bersiyon kan Bibliya.

Napatunayan daw talaga kan mas haloy nang mga manuskrito na naingatan an mensahe kan Bibliya? Kan madiskubre an Dead Sea Scrolls kan 1947, nagkaigwa man giraray an mga iskolar nin puwedeng pagkumparahan kan Masoretikong tekstong Hebreo. An mga rolyong iyan nin Bibliya mas nainot sa tekstong iyan nin mga labing sangribong taon. Saro sa editorial team kan Dead Sea Scrolls an nagkongklusyon na an sarong rolyo kaiyan “nagtatao nin dai maninigaran na patotoo na sa laog nin labing sangribong taon naipaabot kan mga parakopyang Judio an teksto kan Bibliya sa onesto asin maingat na marhay na paagi.”

An Chester Beatty Library sa Dublin, Ireland, may mga koleksiyon nin papiro para sa haros kada libro kan Kristiyanong Griegong Kasuratan, pati na kan mga manuskrito na kaidto pang ika-2 siglo C.E.—mga 100 na taon sana an nakalihis pakatapos na makumpleto an Bibliya. “An Papiro nakatao nin dakul na bagong impormasyon dapit sa mga detalye kan teksto,” an komento kan The Anchor Bible Dictionary, “pero pambihirang patunay man iyan na dai naliwat an mensahe kan Bibliya dawa nag-agi an panahon.”

AN RESULTA: Imbes na makaraot sa teksto kan Bibliya an suanoy asin dakulon na mga manuskrito, nakatabang pa ngani iyan. “Mayo nin ibang suanoy na libro an may arog kaiyan kasuanoy asin kadakul na patotoo sa mga teksto kaiyan,” an isinurat ni Sir Frederic Kenyon manungod sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, “asin mayo nin patas na iskolar na manigar na an teksto na nakaabot sa sato talagang masasarigan sa kabilugan.” Mapadapit man sa Hebreong Kasuratan, an iskolar na si William Henry Green nagsabi: “Tama sanang sabihon na dai nin ibang suanoy na libro an naipaabot sa sato nin arog kaiyan kaeksakto.”

Naingatan an Bibliya. Kaya ngunyan puwede kang magkaigwa asin magbasa kaiyan. Asin kun marahay na bersiyon nin Bibliya an napili mo, makakasigurado ka na an binabasa mo sarong masasarigan na kopya kan orihinal na mga isinurat.a Makangangalas an mga istorya kun paano naingatan an Bibliya na dai malapa, dawa grabe an pagkontra, asin may nagpurbar na liwaton an mensahe kaiyan. Pero ano talaga an dahilan sa likod kaiyan? Ano an igwa sa librong iyan?

Dakul na mga nag-aadal nin Bibliya an makakapagsabi man kan arog ki apostol Pablo, na nagsurat: ‘An gabos na Kasuratan ipinasabong nin Diyos.’ (2 Timoteo 3:16) Naniniwala sinda na dai napara an Bibliya huling Tataramon iyan nin Diyos asin huling an Diyos an nag-ingat kaiyan sagkod ngunyan. Si Faizal na sinambit sa inot na artikulo, nagdesisyon na aramon kun baga totoo an mga sinasabi kan iba dapit sa Bibliya. Nabigla siya sa naaraman niya. Mayo man palan sa Bibliya an dakul sa mga katukduan na lakop ngunyan sa Kakristiyanuhan. Napahiro man an buot niya sa sinasabi kan Bibliya dapit sa katuyuhan nin Diyos para sa daga.

“Kumbinsido na ako ngunyan na an Bibliyang yaon sako sarong regalo hali sa Diyos,” an sabi niya. “Ta kun nakagibo an Diyos nin uniberso, dai niya daw kayang tawan kita nin libro asin ingatan iyan para sa sato? Kun sasabihon kong dai, garo ko man sana linilimitaran an kapangyarihan kan Diyos—an Diyos na Makakamhan sa Gabos. Siisay man ako para gibuhon iyan?”—Isaias 40:8.