Ugos si Bebe sa saiyang ama. Tinaram iyan kan sarong haraning amigo kan pamilya ninda, pero imbes na maranga mas nakulgan pa si Bebe. “Mayong marahay sa pagkagadan ni Papa,” an pauruutro niyang sinasabi sa sadiri. Kan isurat ni Bebe an insidenteng iyan sa sarong libro, pakalihis nin pirang taon, malinaw na nagmumundo pa man giraray siya sa nangyari.

Arog kan narealisar ni Bebe, bako talagang madali na mahali an kamunduan, lalo na kun ugos ka sa nagadan. Sa Bibliya, an kagadanan angay na inaapod na “huring kaiwal.” (1 Corinto 15:26) Dai ta iyan mapupugulan, sa parati dai ta inaasahan an pag-abot kaiyan, asin inaagaw kaiyan an satong mga mahal sa buhay. Mayo sa sato an makakaligtas sa epekto kaiyan. Kaya, normal sana na madipisilan kitang makayanan an pagkagadan nin mahal sa buhay asin an epekto kaiyan.

Tibaad isipon mo: ‘Gurano daw kahaloy bago mahali an kamunduan? Paano daw iyan makakayanan? Paano ko rarangahon an mga nagadanan? May paglaom pa daw an mga mahal ta sa buhay na nagadan?’

Nagkahilang ka na daw nin grabe pero narahay man sana? Tapos kan rahay ka na, nalingawan mo tulos an nangyari. Buweno, bakong arog kaiyan an pagmundo huli sa kagadanan. “Dai talaga mahahali an pagmundo,” an sinurat ni Dr. Alan Wolfelt sa libro niyang Healing a Spouse’s Grieving Heart. Pero, sinabi man niya: “Sa paglihis nin panahon asin sa tabang nin iba, puwedeng mabawasan an pagmundo.”

Halimbawa kaiyan an nagin reaksiyon kan patriyarkang si Abraham kan magadan an saiyang agom. Sinabi kan Bibliya na si Abraham nagpuon na ‘magmundo asin magtangis ki Sara.’ An buot sabihon, haloy na panahon siyang nagmundo sa pagkagadan kaini.a An saro pa iyo si Jacob, na napatubod na ginadan nin sarong mabangis na hayop an aki niyang si Jose. ‘Haloy na aldaw’ siyang nagmundo asin dai siya naranga kan mga kapamilya niya. Pakalihis nin pirang taon, grabe pa man giraray an kamunduan niya sa pagkagadan ni Jose.—Genesis 23:2; 37:34, 35; 42:36; 45:28.

Totoo man iyan ngunyan sa dakul na nagmumundo huli sa pagkagadan nin mahal sa buhay. Hilingon an duwang halimbawa.

• “Nagadan an agom kong si Robert kan Hulyo 9, 2008. Garo sarong ordinaryong aldaw sana samo an agang idto bago siya maaksidente. Pakapamahaw mi, arog kan pirmi ming ginigibo bago siya magtrabaho, nag-kiss kami, nagkugusan, asin nag-i love you kami. Anom na taon na an nag-agi pero makulog pa man giraray iyan. Sa hiling ko dai na mahahali an kamunduan ko huli sa pagkagadan ni Rob.”—Gail, 60 anyos.

• “Maski ngani labing 18 taon nang gadan an sakong namumutan na agom, pungaw pa man giraray ako saiya asin namumundo sa pagkagadan niya. Pag nakakahiling ako nin magayon na bagay sa kapalibutan, narurumduman ko siya, asin iniisip ko na siguradong mauugma siya kun mahihiling man niya ini.”—Etienne, 84 anyos.

Malinaw na natural sanang makamati nin kulog asin haloy na pagmundo sa pagkagadan nin mahal sa buhay. Iba-iba an paagi nin mga tawo sa pagmundo, kaya bakong tama na husgaran ta an reaksiyon nin saro sa nangyari. Asin dai ta man dapat isipon na sala kun garo baga grabe an satong pagmundo. Paano ta makakayanan an kamunduan na iyan?

Dakulon kitang makukuang sadol dapit diyan. Pero, bako gabos nakakatabang. Halimbawa, an iba puwedeng sabihan ka na dai maghibi o dai ipahiling an namamatian mo. Mantang an iba sasabihan ka na mas marahay na iluwas mo iyan. Mas timbang an sadol diyan kan Bibliya, na sinusuportaran kan modernong mga pagsiyasat.

Sa nagkapirang kultura, nakakabawas daa sa pagkalalaki an paghibi. Pero dapat daw talagang ikasupog an paghibi, lalo na kun nasa publiko? Uyon sa mga eksperto normal sanang maghibi pag nagmumundo. Asin pag-abot nin panahon, puwedeng makatabang iyan na malingawan mo an nangyari dawa pa makulugon iyan. Pero, puwedeng mas makaraot ngani imbes na makatabang kun pupugulan ta an pagmundo. Dai sinusuportaran kan Bibliya an sinasabi kan iba na sala o nakakabawas sa pagkalalaki an paghibi huli sa kamunduan. Halimbawa kaiyan si Jesus. Kan magadan an padangat niyang amigong si Lazaro, naghibi siya sa atubangan kan mga tawo, dawa ngani may kapangyarihan siya na bumuhay nin gadan!—Juan 11:33-35.

Sa parati, normal sana na makamati nin anggot an tawong nagmumundo, lalo na kun an pagkagadan biglaan asin dai inaasahan. Dakul an dahilan na puwedeng maanggot an sarong nagadanan, halimbawa huli sa dai pinag-isipan asin mayong basehan na mga sinasabi nin sarong respetadong tawo. “Katorse anyos pa sana ako kan magadan si Papa,” an sabi ni Mike na taga South Africa. “Sa lubong, sinabi kan sarong ministrong Anglicano na kaipuhan nin Diyos an mabubuot na tawo, kaya kinukua niya sinda nin mas amay.a Naanggot ako ta kaipuhan ming maray si Papa. Ngunyan, 63 na taon na an nakaagi pero makulog pa man giraray.”

Paano kun nakokonsiyensiya ka sa nangyari? Lalo na kun biglaan an pagkagadan, tibaad pauruutro mong isipon, ‘Dai kutana siya nagadan kun arog kaini o arog kaiyan an ginibo ko.’ O tibaad nagkaargumento kamo bago siya nagadan. Puwedeng mas lalo ining makapakonsiyensiya saimo.

Kun parati kang nakokonsiyensiya o naaanggot huli sa nangyari, dai mo iyan pagsadirihon. Mas marahay kun isasabi mo iyan sa amigo mo na madangog asin mapakusog kan buot mo na natural sana an namamatian mo. Ipinapagirumdom kan Bibliya: ‘Sa gabos na panahon namumuot an katuod, asin an tugang namundag [sa panahon nin] kahaditan.’—Talinhaga 17:17.

An pinakamarahay na puwedeng magin Katuod nin nagadanan iyo an satong Kaglalang, an Diyos na Jehova. Sabihon mo saiya an nasa buot mo paagi sa pamibi huli ta ‘siya may pagmakulog saimo.’ (1 Pedro 5:7) Saro pa, nanunuga siya na an gabos na minagibo kaiyan magiginhawahan an isip asin puso kan “katuninungan nin Diyos na nakakalabi sa gabos na pakasabot.” (Filipos 4:6, 7, NW) Tugutan mo man an Diyos na tabangan kang maka-recover paagi sa saiyang nakakarangang Tataramon, an Bibliya. Magkaigwa nin lista nin nakakarangang mga teksto. (Hilingon an kahon.) Puwede mo pa nganing tuumon an pira sa mga iyan. Makakatabang sa saimo an paghurop-hurop sa mga iyan lalo na kun nagsosolo ka asin dai napapaturog sa banggi.—Isaias 57:15.

Dai pa sana nahahaloy, nagadan sa kanser an agom kan 40 anyos na si Jack. Sinabi niya na kun minsan nakakamati siya nin grabeng kapungawan. Pero nakatabang saiya an pamibi. “Pag namimibi ako ki Jehova,” an sabi niya, “namamati kong dai ako nagsosolo. Minsan napapagmata ako nin matanga asin dai na napapaturog giraray. Pagkatapos kong mabasa asin mahurop-hurop an nakakarangang mga teksto sa Bibliya saka maipamibi an nasa buot ko, nakakamati ako nin katrangkiluhan saka katuninungan nin isip asin puso, dai na ako napupurisaw kaya napapaturog na ako.”

Nagadan sa hilang an ina kan hoben na si Vanessa. Nakatabang man saiya an pamibi. “Sa panahon na nasasakitan akong marhay,” an sabi niya, “aapudon ko sana an pangaran nin Diyos tapos maparahibi ako. Dinadangog ni Jehova an mga pamibi ko asin pirmi niyang itinatao an kusog na kaipuhan ko.”

Para sa mga nagadanan na nasasakitan na makayanan an kamunduan, sinasadol sinda kan mga counselor na magboluntaryo sa pagtabang sa iba asin sa komunidad. Makakapaugma iyan sa sainda asin makakabawas kan kamunduan ninda. (Guibo 20:35) Napatunayan na kan dakul na Kristiyanong nagadanan nin mahal sa buhay na an pagtabang sa iba nagtatao nin dakulang karangahan.—2 Corinto 1:3, 4.

Kun minsan daw garo baga dai mo aram kun paano rarangahon an sarong nagadanan nin mahal sa buhay? Huling dai mo aram kun ano an gigibuhon o sasabihon, dai ka na lang nagtataram o naggigibo nin ano man. Pero, may mga praktikal na paagi na magigibo kita para maranga sinda.

Sa parati, an kaipuhan man sana an presensiya mo asin an simpleng pagsabi nin “Namumundo ako sa nangyari.” Sa dakul na kultura, an pagkugos o pagkapot sa takyag sarong epektibong pagpahiling nin pagmakulog. Kun nag-iistorya an nagadanan, mabuot na magdangog. Urog sa gabos, tabangan an pamilya kan nagadan, puwede mo sindang tabangan na magibo an mga trabahong dai ninda magigibo, arog kan pagluto, pag-ataman sa mga aki, o pag-asikaso sa mga gibuhon sa lubong kun kaipuhan ninda. Puwedeng mas epektibo ini kisa sa ano man na magagayon na tataramon na sasabihon ta.

Pag-abot nin panahon, puwedeng iistorya mo an pira sa magagayon na kuwalidad kan nagadan o an mauugmang mga eksperyensiya kan nakaibanan mo siya. An pag-urulay na arog kaiyan puwede nganing makapaugma sa sarong nagadanan. Halimbawa, si Pam—na an agom na si Ian anom na taon nang gadan—nagsabi: “Kun minsan iniistorya sako kan iba an magagayon na nagibo ni Ian na dai ko aram. Nakakapagian iyan sa pagmati ko.”

Sigun sa report kan mga parasiyasat nakakaresibi sana nin dakul na tabang an mga nagadanan sa primero, pero paghaloy-haloy, nalilingaw na an mga amigo ninda huling nagigin sibot na an mga ini. Kaya, hinguwahon na regular pa man giraray sindang madalaw asin makaulay.a Naaapresyar ining marhay kan dakul sa mga nagadanan huling nakakabawas ini sa kamunduan ninda.

Halimbawa si Kaori, sarong hoben na babaying Japanese, na nagmundo nin grabe huli ta sa laog sana nin 15 bulan magkasunod na nagadan an saiyang ina asin an matua niyang tugang na babayi. Marahay na sana ta padagos siyang tinabangan kan maimbod na mga amigo niya. Saro sainda si Ritsuko na matua ki Kaori, na naghinguwang amigahon siya. “Sa totoo lang,” an sabi ni Kaori, “habo ko na may nagigin nanay-nanay sako ta mayo nin puwedeng magribay ki Mama. Pero, dahil sa pagtrato sako ni Mama Ritsuko, naparani an buot ko saiya. Sabay kaming nagse-service asin nag-aatender sa Kingdom Hall surusemana. Inaalok niya akong mag-tsaa, nagdadara nin kakanon, asin dakul na beses akong pinapadarahan nin surat saka kard. An pagigin positibo ni Mama Ritsuko nakatabang sa sako.”

Doseng taon na an nag-agi puon kan magadan an ina ni Kaori, asin ngunyan bilog na panahon na mga ministro na sinda kan agom niya. “Padagos na nagmalasakit si Mama Ritsuko,” an sabi ni Kaori. “Pag nagpupuli ako, binibisita ko siya pirmi asin nauugma ako sa nakakapakusog na pag-uulay mi.”

Saro man na natabangan kan mga amigo niya iyo si Poli, na sarong Saksi ni Jehova na taga Cyprus. Mabuot an agom ni Poli na si Sozos, na nagin marahay na halimbawa bilang Kristiyanong pastor. Parati kaining iniimbitaran an mga ilo asin balo sa harong ninda para sa maugmang iribanan asin karakanan. (Santiago 1:27) Kaya lang, kan 53 anyos na si Sozos nagadan ini sa tumor sa hutok. “Nawaran ako nin maimbod na agom na nakaibanan ko nin 33 na taon,” an sabi ni Poli.

Pagkatapos kan lubong, nagbalyo sa Canada si Poli kaiba an 15 anyos niyang nguhod na aking si Daniel. Nakahanap sinda duman nin sarong kongregasyon kan mga Saksi ni Jehova. “Mayong ideya an mga tugang sa bago ming kongregasyon manungod samo asin sa problemang inaagihan mi,” an sabi ni Poli. “Pero, inamigo pa man giraray ninda kami, pinakusog saka tinabangan. Ipinagpapasalamat ko nanggad an tabang na iyan lalo na kaidtong panahon na kaipuhan na marhay kan aki ko nin ama! Pinahilingan man na marhay nin personal na interes si Daniel kan mga nanginginot sa kongregasyon. Sinigurado kan saro sa sainda na iiba si Daniel kun may kaurugmahan o karawat.” Sa ngunyan, maugmahon sindang mag-ina.

Iyo nanggad, dakul an praktikal na paagi na magigibo ta tanganing matabangan asin maranga an mga nagmumundo. Rinaranga man kita kan Bibliya paagi sa nakakapukaw sa buot na paglaom sa maabot na panahon.

Kun natatandaan nindo, sinabi ni Gail sa nainot na artikulo na sa hiling niya dai na mahahali an kamunduan niya sa pagkagadan kan agom niyang si Rob. Pero, gustong-gusto niyang mahiling giraray ini sa bagong kinaban na ipinanuga nin Diyos. “An Kapahayagan 21:3, 4 an paborito kong teksto,” an sabi niya. An sabi diyan: ‘An Diyos man sana [magigin] kaibahan ninda. Asin papahidon niya an gabos na luha sa saindang mga mata, asin an kagadanan [mawawara] na, dai na sagkod magkakaigwa nin pagmundo, ni pagtangis, ni kulog. An mga [dating] bagay nakalihis na.’

“Yaon na digdi an solusyon sa problema nin tawo,” an sabi ni Gail. “Nahihirak ako duman sa mga nagadanan nin mahal sa buhay pero dai aram an panugang ini na puwede pa man giraray nindang mahiling sinda.” Huminiro siya kauyon kan tinutubod niya paagi sa pagboluntaryo bilang bilog na panahon na ministro, na ipinapaabot sa iba an panuga nin Diyos na maabot an panahon “an kagadanan [mawawara] na.”

Tibaad sabihon mo, ‘Imposible iyan!’ Pero pag-ulayan ta an nangyari ki Job. Nagkahilang siya nin grabe. (Job 2:7) Gusto na ngani niyang magadan, pero nagtutubod siya na may kapangyarihan an Diyos na buhayon siya liwat sa daga. May pagtitiwalang sinabi niya: ‘O marahay pang ako taguon mo sa Lulubngan. Maapod ka, asin ako masimbag sa saimo. Magmamawot ka kan gibo nin saimong kamot.’ (Job 14:13, 15) Nagtutubod siya na gigirumdumon siya nin Diyos asin nagmamawot an Diyos na buhayon siya.

Dai na mahahaloy, iyan talaga an gigibuhon nin Diyos—ki Job asin sa dakul na iba pa—pag nagin paraiso na an dagang ini. (Lucas 23:42, 43) ‘Magkakaigwa nin pagkabuhay liwat,’ an sinisigurado sa sato kan Bibliya sa Guibo 24:15. ‘Dai kamo magngalas kaini,’ an pag-asigurar ni Jesus sa sato, ‘huli ta an oras madatong na an gabos na nasa lulubngan makakadangog kan saiyang tingog asin maruluwas.’ (Juan 5:28, 29) Mahihiling ni Job an kautuban kan panugang iyan. May paglaom siya na magin ‘makusog’ asin ‘hoben giraray’ sagkod lamang. (Job 33:24, 25, An Marahay na Bareta Biblia) Iyan man an mangyayari sa gabos na magpapahalaga sa mahihirakon na probisyon nin Diyos na buhayon an mga gadan digdi sa daga.

Totoo, dai lubos na mahahali kan mga nasambitan na impormasyon digdi an kamunduan na namamatian mo kun nagadanan ka nin mahal sa buhay. Pero, paagi sa paghurop-hurop kan mga panuga nin Diyos sa Bibliya, magkakaigwa ka nin tunay na paglaom asin kusog na magpadagos.—1 Tesalonica 4:13.

Gusto mo daw nin dagdag na impormasyon kun paano makakayanan an kamunduan? O may naiisip ka daw na iba pang hapot, arog kan “Taano ta tinutugutan nin Diyos an karatan asin kasakitan?” Buksan an samong website na jw.org asin aramon an praktikal asin nakakarangang mga simbag kan Bibliya.