Magmamaagahon na kan nigaran ni Pedro sa ikatulong beses na midbid niya si Jesus. Natapos na kan Sanhedrin an sagin man ngayang pagbista asin nagharali na sinda. Kinaagahan nin Biyernes, nagtiripon liwat sinda, posibleng para magin legal man ngaya an ilegal na pagbista kan banggi. Dinara liwat si Jesus sa atubangan kan Sanhedrin.

Nagbuot giraray an korteng ini: “Kun ika an Cristo, sabihon mo sa samo.” Nagsimbag si Jesus: “Dawa pa sabihon ko sa saindo, dai man talaga kamo maturubod. Saro pa, pag hinapot ko kamo, dai man kamo masirimbag.” Minsan siring, makusog an buot na ipinamidbid niya sa sainda na siya an ihinula sa Daniel 7:13. Sinabi niya: “Puon ngunyan an Aki nin tawo matukaw sa tuo kan makapangyarihan na Diyos.”—Lucas 22:67-69; Mateo 26:63.

Nag-insistir sinda: “Kun siring, ika an Aki nin Diyos?” Nagsimbag siya: “Kamo na mismo an nagsasabi.” Garo baga tinatawan kaini nin katanusan an pagpadusa ki Jesus nin kagadanan sa akusasyon na paglanghad. “Ano ta kaipuhan ta pa nin dagdag na testimonya?” an hapot ninda. (Lucas 22:70, 71; Marcos 14:64) Kaya ginapos ninda si Jesus asin dinara sa Romanong Gobernador na si Poncio Pilato.

Posibleng nahiling ni Judas Iscariote kan dinadara si Jesus ki Pilato. Kan marealisar ni Judas na sinentensiyahan na si Jesus nin kagadanan, nagbasol ini. Pero, imbes na magdulok sa Diyos asin tunay na magsulsol, nagduman si Judas sa mga panginot na saserdote para ibalik an 30 sinsilyong pirak. Sabi niya sa sainda: “Nagkasala ako kan trayduron ko an sarong inosente.” Pero daing puso an simbag ninda: “Anong labot mi diyan? Problema mo iyan!”—Mateo 27:4.

Inarapon ni Judas sa templo an 30 sinsilyong pirak dangan dinagdagan pa an mga kasalan niya paagi sa pagpurbar na maghugot. Kan magbitay siya, minalataw na nabari an sanga na pinaggakudan niya kan pisi. Nahulog siya sa mga gapo, kun sain suminabog an saiyang tulak saka nagruluwas an gabos niyang bituka.—Gibo 1:17, 18.

Amay na aga pa kan darahon si Jesus sa residensiya ni Poncio Pilato. Pero dai naglaog an mga Judio na nagdara sa saiya. Naniniwala sindang magigin maati sinda pag nagrani sa mga Hentil duman. Pag nangyari ini, dai na sinda puwedeng makikabtang sa pamanggihan sa Nisan 15, an inot na aldaw kan Kapiyestahan kan Tinapay na Daing Lebadura, na minamansay na kabtang kan panahon nin Paskuwa.

Nagluwas si Pilato asin hinapot sinda: “Ano an akusasyon nindo laban sa tawong ini?” Nagsimbag sinda: “Kun an tawong ini daing ginibong maraot, dai mi kutana siya dinara sa saimo.” Posibleng narisa ni Pilato na garo baga pinupurbaran nindang gipiton siya, kaya nagsabi siya: “Darahon nindo siya asin kamo an maghusgar sa saiya sigun sa saindong ley.” Ihinayag kan mga Judio an intensiyon nindang gumadan: “Dai kaming awtoridad na gadanon an siisay man.”—Juan 18:29-31.

Iyo, kun gagadanon ninda si Jesus sa panahon kan kapiyestahan nin Paskuwa, posibleng marhay na magkaaranggot nin grabe an mga tawo. Pero kun makukumbinsir ninda an mga Romano na gadanon si Jesus huli sa sarong kaso nin paglaban sa gobyerno kan Roma, na nasa kapangyarihan kan mga Romano na gibuhon, maaabsuwelto an mga Judiong ini sa paninimbagan sa paghiling kan mga tawo.

Dai sinambit kan mga lider nin relihiyon ki Pilato na sinentensiyahan na ninda si Jesus nin kagadanan sa akusasyon na paglanghad. Nag-imbento sinda ngunyan nin ibang akusasyon: “Nadakop mi an tawong ini na [1] pigsusutsutan an mga namamanwaan na dai magsunod sa gobyerno. [2] Ipinagbabawal niya an pagbayad nin buhis ki Cesar, asin [3] sinasabi niya na siya mismo an Cristo na hadi.”—Lucas 23:2.

Bilang representante kan Roma, may dahilan si Pilato na makilabot sa akusasyon na hinihingako ni Jesus na siya hadi. Kaya naglaog giraray sa residensiya kan gobernador si Pilato, inapod si Jesus, asin naghapot: “Ika an Hadi kan mga Judio?” Sa ibang pagtaram, ‘Ano binalga mo an ley kan imperyo dahil pigdeklarar mo daa an sadiri mo na sarong hadi tumang ki Cesar?’ Posibleng gustong maaraman ni Jesus kun gurano na kadakul kan nababaretaan ni Pilato dapit sa saiya, kaya naghapot siya: “Hinahapot mo daw ini dahil iyan an iniisip mo, o may ibang nagsabi sa saimo manungod sa sako?”—Juan 18:33, 34.

Tanganing ipahiling ni Pilato na mayo siyang aram dapit ki Jesus pero gusto niyang maaraman iyan, nagsimbag siya: “Aram mong bako akong Judio.” Sinabi niya pa: “Dinara ka sa sako kan sadiri mong nasyon asin kan mga panginot na saserdote. Ano an ginibo mo?”—Juan 18:35.

Dai nagpurbar si Jesus na likayan an pinakaisyu—kun baga hadi siya. An isinimbag niya siguradong ikinangalas nanggad kan Gobernador na si Pilato.

Dai pinurbaran ni Jesus na itago ki Pilato na hadi talaga siya. Pero, an saiyang Kahadian bako man huma sa Roma. “An sakuyang Kahadian bakong kabtang kan kinaban na ini,” an sabi ni Jesus. “Kun an sakuyang Kahadian kabtang kan kinaban na ini, nakipaglaban kutana an mga lingkod ko tanganing dai ako maitao sa mga Judio. Pero an totoo, an Kahadian ko bakong gikan digdi.” (Juan 18:36) Iyo, may Kahadian si Jesus, pero bako iyan kabtang kan kinaban na ini.

Dai pa diyan nagpundo si Pilato. Naghapot ini: “Buweno, hadi ka man nanggad?” Ipinaaram ni Jesus ki Pilato na tama an kongklusyon kaini: “Ika na mismo an nagsasabi na hadi ako. Huli kaini kaya ako namundag, asin huli kaini kaya ako nagdatong sa kinaban, tanganing magpatotoo ako manungod sa katotoohan. An siisay man na kampi sa katotoohan nagdadangog sa itinataram ko.”—Juan 18:37.

Kasubanggi pa sana, sinabi ni Jesus ki Tomas: “Ako an dalan asin an katotoohan asin an buhay.” Ngunyan nadangog man mismo ni Pilato na an dahilan kaya isinugo si Jesus digdi sa daga iyo na tanganing magpatotoo sa “katotoohan,” partikularmente an katotoohan dapit sa saiyang Kahadian. Determinado si Jesus na magdanay na maimbod sa katotoohan na iyan dawa pa magadan siya. Naghapot si Pilato: “Ano an katotoohan?” pero dai na siya naghalat pa nin paliwanag. Para sa saiya, igo na an nadangog niya para husgaran an tawong ini.—Juan 14:6; 18:38.

Binalikan ni Pilato an mga tawo na naghahalat sa luwas kan residensiya kan gobernador. Minalataw na kataid niya si Jesus kan magsabi siya sa mga panginot na saserdote asin sa mga kaibanan kaini: “Mayo akong nahihiling na krimen na nagibo kan tawong ini.” Naanggot an mga tawo sa desisyon na iyan, kaya nag-insistir sinda: “Pigsusutsutan niya an mga tawo paagi sa pagtukdo sa bilog na Judea, na pinunan niya sa Galilea sagkod na makaabot digdi.”—Lucas 23:4, 5.

Siguradong ikinangalas ni Pilato an daing basehan na pagkapanatiko kan mga Judio. Mantang padagos na nagkukurahaw an mga panginot na saserdote asin kamagurangan, hinapot ni Pilato si Jesus: “Dai mo nadadangog kun gurano kadakul kan pig-aakusar ninda laban sa saimo?” (Mateo 27:13) Pero dai nagsimbag si Jesus. Ikinangalas ni Pilato an pagkakalmado niya sa ibong kan daing basehan na mga akusasyon.

Nasambit kan mga Judio na si Jesus ‘nagpuon sa Galilea.’ Kaya urog pang inimbestigaran ni Pilato an bagay na ini asin naaraman niya na taga Galilea man nanggad si Jesus. Nagtaong ideya ini ki Pilato kun paano makakalibre sa responsabilidad na husgaran si Jesus. Si Herodes Antipas (an aki ni Herodes na Dakula) iyo an tagapamahala kan Galilea, asin yaon siya sa Jerusalem sa panahon na ini nin Paskuwa. Kaya ipinadara ni Pilato si Jesus ki Herodes. Si Herodes Antipas an nagpapugot kaidto ki Juan Bautista. Kan mabaretaan kaidto ni Herodes na naggigibo si Jesus nin mga milagro, haditon siya huling iniisip niya na tibaad si Jesus iyo si Juan na ibinangon hali sa mga gadan.—Lucas 9:7-9.

Kan maaraman ni Herodes na mahihiling niya si Jesus, ugmahon siya. Bako ini huli sa gusto niyang tabangan si Jesus o na gusto niya talagang aramon kun baga may basehan an mga akusasyon sa saiya. Gusto sana talaga ni Herodes na mahiling si Jesus, asin “naglalaom siya na makakahiling siya nin sarong tanda na gigibuhon niya.” (Lucas 23:8) Pero, dai pinaonrahan ni Jesus an gusto ni Herodes. Sa katunayan, kan pagparahaputon siya ni Herodes, dai siya nagsimbag. Nauyam si Herodes saka an mga suldados kaini, kaya “hinamak” ninda si Jesus. (Lucas 23:11) Sinulutan ninda siya nin magarbong bado asin tinuya-tuya. Dangan ipinabalik ni Herodes si Jesus ki Pilato. Dating magkaiwal si Herodes asin Pilato, pero ngunyan nagin mag-amigo na sinda.

Pagbalik ni Jesus, tinipon ni Pilato an mga panginot na saserdote, an mga Judiong tagapamahala, saka an mga tawo, asin nagsabi: “Inimbestigaran ko siya sa atubangan nindo pero dai akong nahiling na basehan kan mga akusasyon nindo laban sa saiya. Sa katunayan, pati si Herodes dai man, mala ta ipinabalik niya siya sa sato, asin mayo siyang ginibong maninigo sa kagadanan. Kaya kakastiguhon ko siya asin papalibrehon ko na.”—Lucas 23:14-16.

Gustong palibrehon ni Pilato si Jesus, huling aram niya na dahil sa pagkauri kaya dinara siya kan mga saserdote sa saiya. Mantang hinihinguwa ni Pilato na palibrehon si Jesus, may nakadagka pa sa saiya na gibuhon iyan. Mantang nakatukaw siya sa tukawan nin paghukom, nagpadara an agom niya nin mensahe sa saiya: “Dai mo pagpakiaraman an matanos na tawong iyan, huli ta grabe an pagkapurisaw ko sa pangaturugan ko [na malinaw na hali sa Diyos] kasubanggi dahil sa saiya.”—Mateo 27:19.

Magigibo daw ni Pilato na palibrehon an inosenteng lalaking ini, na iyo an dapat niyang gibuhon?

Sa atubangan kan mga tawo na gustong magadan si Jesus, nagsabi si Pilato: “Dai akong nahiling na basehan kan mga akusasyon nindo laban sa saiya. Sa katunayan, pati si Herodes dai man.” (Lucas 23:14, 15) Ngunyan, sa paghihinguwa ni Pilato na palibrehon si Jesus, pinurbaran niya an saro pang paagi asin nagsabi sa mga tawo: “Igwa kamong kaugalian na hagadon sa sako na palibrehon an sarong tawo sa panahon nin Paskuwa. Ano gusto nindong palibrehon ko an Hadi kan mga Judio?”—Juan 18:39.

Aram ni Pilato an dapit sa presong si Barabbas, na bistadong tulisan, rebelde sa gobyerno, asin paragadan. Kaya naghapot siya: “Siisay an gusto nindong palibrehon ko, si Barabbas o si Jesus, an inaapod na Cristo?” Huling nakumbinsir kan mga panginot na saserdote an mga tawo, si Barabbas an hinagad nindang palibrehon, bako si Jesus. Naghapot giraray si Pilato: “Siisay sa duwa an gusto nindong palibrehon ko?” Nagkururahaw an mga tawo: “Si Barabbas”!—Mateo 27:17, 21.

Huling nahadit sa nadangog, naghapot si Pilato: “Ano ngunyan an gigibuhon ko ki Jesus, an inaapod na Cristo?” Nagkururahaw an mga tawo: “Ibitay siya sa harigi!” (Mateo 27:22) Makasusupog ini ta hinahagad nindang magadan an sarong inosente. Naghapot si Pilato asin nagdepensa: “Taano? Anong maraot na bagay an ginibo kan tawong ini? Dai akong nahiling sa saiya na maninigo sa kagadanan; kaya kakastiguhon ko siya asin papalibrehon ko na.”—Lucas 23:22.

Dawa pauruutrong nagdepensa si Pilato, an anggot na mga tawo nagparakurahaw nin sararo: “Ibitay siya sa harigi!” (Mateo 27:23) Huli sa pagparasutsot kan mga lider nin relihiyon, garo nagkarurungaw an mga tawo kaya dugo an pighahagad ninda! Asin an pighahagad ninda bako an dugo nin sarong kriminal na paragadan kundi nin sarong inosenteng tawo na limang aldaw bago kaini maugmang inako sa Jerusalem bilang Hadi. Kun yaon man sa panahon na ini an mga disipulo ni Jesus, nagsilensiyo sana sinda asin dai nagparisa.

Nahiling ni Pilato na daing padumanan an paghihinguwa niyang mapalibre si Jesus. Nagkakariribok an mga tawo, kaya nagkua siya nin tubig asin naghugas nin mga kamot sa atubangan ninda. Sinabi niya sa sainda: “Dai akong sála sa dugo kan tawong ini. Kamo an manimbag kaiyan.” Dai man giraray kaiyan nabago an gusto kan mga tawo. Imbes, sinabi ninda: “Kami asin an mga aki mi an maninimbag sa saiyang dugo.”—Mateo 27:24, 25.

Mas gustong mapauyunan kan gobernador an mga tawo kisa sa kagustuhan niyang gibuhon kutana an aram niyang tama. Kaya, uyon sa kagustuhan kan mga tawo, pinalibre ni Pilato si Barabbas. Pinahubaan niya si Jesus dangan ipinalatigo.

Pakatapos kan grabeng pagpasakit ki Jesus, dinara siya kan mga suldados sa residensiya kan gobernador. Nagtiripon sa palibot niya an bilog na tropa nin mga suldados asin minaltrato pa ninda siya. Nagsalapid sinda nin matunok na mga tanom, ginibong korona, asin maduon na isinulot sa saiyang payo. Naglaag man sinda nin tambo, o gaho, sa tuong kamot niya asin sinulutan siya nin alikboy na mapulahon an kulor, arog kan isinusulot nin mga hadi. Tinuya-tuya ninda siya: “Pag-umawon, ika na Hadi kan mga Judio!” (Mateo 27:28, 29) Apuwera kaiyan, linutaban ninda siya asin pigparasampaling. Kinua ninda sa saiya an matagas na tambo dangan ipigparapukpok sa saiyang payo, kaya lalo pang nagturusok sa saiyang anit an mga tunok kan makasusupog na “korona.”

Naghangang marhay si Pilato sa pambihirang dignidad asin pakatagal ni Jesus kaya nagpurbar giraray siyang makalibre sa paninimbagan, na nagsasabi: “Uni! Iaatubang ko siya sa saindo tanganing maisihan nindo na dai akong nahihiling na sála sa saiya.” Iniisip daw ni Pilato na pag iinatubang niya ngunyan si Jesus sa mga tawo, mahihirak an mga ini huling pano siya nin latá asin maduguon? Kan si Jesus nasa atubangan na kan daing pusong mga tawo, si Pilato nagsabi: “Hilinga! Uya an tawo!”—Juan 19:4, 5.

Dawa ngani grabe an bugbog asin lugad, pambihira an ipinahiling ni Jesus na dignidad saka pagkakalmado na siyertong hinangaan mismo ni Pilato, huling narisa sa mga tataramon niya an paggalang saka pagkahirak ki Jesus.

Sa ibong kan grabeng pagmaltrato asin pagtuya-tuya na inagihan ni Jesus saka paghihinguwa ni Pilato na mapalibre ini, dai pa man giraray nabago an gusto kan mga panginot na saserdote saka kan mga kakumplot kaini. Habo talaga nindang mapalibre si Jesus sa kagadanan. Nagparakurahaw sinda: “Ibitay siya sa harigi! Ibitay siya sa harigi!” Nagsimbag si Pilato: “Darahon nindo siya asin kamo an magpadusa sa saiya, huli ta dai akong nahihiling na ano man na sála sa saiya.”—Juan 19:6.

Dai nakumbinsir kan mga Judio si Pilato na si Jesus maninigong magadan huli sa sarong kaso nin paglaban sa gobyerno nin Roma, pero paano kun paglaban sa relihiyon an akusasyon? Binalikan ninda an akusasyon na paglanghad na ibinangon kan bistahon si Jesus kan Sanhedrin. “Igwa kaming katugunan,” an sabi ninda, “asin sigun diyan, dapat siyang magadan, dahil ginibo niya an saiyang sadiri na aki nin Diyos.” (Juan 19:7) Para ki Pilato, bago an akusasyon na ini.

Naglaog giraray si Pilato sa residensiya kan gobernador asin nagpurbar na humanap nin paagi para palibrehon an lalaking ini na nag-agi na nin grabeng pagmaltrato asin napangaturugan mismo kan agom ni Pilato. (Mateo 27:19) Kumusta man an bagong akusasyon na ini kan mga Judio—na an inaakusaran “aki nin Diyos”? Aram ni Pilato na si Jesus taga Galilea. (Lucas 23:5-7) Pero hinapot niya si Jesus: “Taga sain ka?” (Juan 19:9) Posible daw na iniisip niyang nabuhay na kaidto si Jesus kaya masasabing naggikan sa Diyos?

Nadangog mismo ni Pilato ki Jesus na siya hadi pero an Kahadian niya bakong kabtang kan kinaban. Dai na kaipuhan pang ipaliwanag ni Jesus an sinabi niyang iyan kasubago, kaya nagdanay siyang daing girong. Sa pagmati ni Pilato, nainsulto siya huli sa dai pagsimbag ni Jesus, kaya anggot niyang sinabi sa saiya: “Habo mong magsimbag sa sako? Dai mo aram na may awtoridad akong palibrehon ka asin may awtoridad akong ipagadan ka?”—Juan 19:10.

Ini sana an simbag ni Jesus: “Dai ka lamang kutana nin awtoridad sa sako kun dai iyan itinao sa saimo hali sa kaitaasan. Dahil kaiyan, an tawong nagtao sako sa saimo mas dakula an kasalan.” (Juan 19:11) Posibleng marhay na bako man saro sanang tawo an sinasabi ni Jesus. Imbes, an buot niyang sabihon iyo na si Caifas, an mga kakumplot kaini, asin si Judas Iscariote may mas magabat na paninimbagan kisa ki Pilato.

Napahanga si Pilato sa paggawi saka pananaram ni Jesus, asin lalo pa siyang natakot na si Jesus posibleng naggikan sa Diyos, kaya pinurbaran niya giraray na mapalibre siya. Pero, may sinabi pa an mga Judio na siguradong ikinatakot ni Pilato. Naghuma sinda: “Kun papalibrehon mo an tawong ini, bako kang amigo ni Cesar. An siisay man na ginigibong hadi an sadiri niya nagpapahayag nin pagtumang ki Cesar.”—Juan 19:12.

Dinara giraray kan gobernador sa luwas si Jesus, nagtukaw sa tukawan nin paghukom, dangan sinabi sa mga tawo: “Hilinga! An saindong hadi!” Pero dai nahirak an mga Judio. “Gadanon siya! Gadanon siya! Ibitay siya sa harigi!” an kurahaw ninda. Idinepensa ni Pilato si Jesus: “Ipapagadan ko an saindong hadi?” An mga Judio haloy nang nauuyam sa pamamahala kan mga Romano; pero, iininsistir kan mga panginot na saserdote: “Mayo kaming ibang hadi kundi si Cesar.”—Juan 19:14, 15.

Huling natakot si Pilato sa padagos na pag-insistir kan mga Judio, itinao niya sa sainda si Jesus para padusahan nin kagadanan. Hinuba kan mga suldados an alikboy ni Jesus na mapulahon an kulor asin isinulot sa saiya an pang-ibabaw niyang mga bado. Mantang dinadara si Jesus, dapat niyang pasanon an sadiri niyang hariging pasakitan.

Paudto na nin Biyernes, Nisan 14. Dai nang turog si Jesus puon pa kan amay na agang Huwebes, na nag-agi na nin sunod-sunod na pagsakit. Huli sa gabat kan pasan na harigi, naubusan siya nin kusog. Kaya pinuwersa kan mga suldados an sarong nag-aagi, si Simon na taga Cirene sa Aprika, na pasanon an harigi pasiring sa lugar kun sain gagadanon si Jesus. Dakul an nagsusurunod, an iba nagpaparaturubtob kan saindang daghan sa kamunduan asin nagtatangis huli sa nangyayari.

Sinabi ni Jesus sa nagmumundong mga babayi: “Mga aking babayi nin Jerusalem, magpundo na kamo sa pagtangis dahil sa sako. Imbes, an tangisan nindo iyo an sadiri nindo asin an mga aki nindo; huli ta uya! maabot an mga aldaw na masarabi an mga tawo, ‘Maugma an mga babaying baog, asin an mga dai nangaki saka an mga dai nagpasuso!’ Dangan mapuon sindang magsabi sa mga bukid, ‘Rumpagi kami!’ asin sa mga bulod, ‘Tambuni kami!’ Kun ginigibo ninda an mga bagay na ini miyentras na berde pa an puon nin kahoy, ano an mangyayari pag iyan alang na?”—Lucas 23:28-31.

An sinasabi ni Jesus iyo an nasyon nin mga Judio. Kaagid iyan nin sarong puon nin kahoy na madali nang maalang pero may alumaad pa (moisture), huling yaon pa si Jesus asin an mga Judiong nagtutubod sa saiya. Pero pag hinali na an mga ini sa nasyon, an matatada na sana sarong nasyon nin mga Judio na alang sa espirituwal, siring sa sarong alang na puon nin kahoy. Magkakaigwa nanggad nin grabeng pagtangis pag an Romanong mga hukbo humiro na bilang mga parakastigo na gagamiton nin Diyos laban sa nasyon na iyan!

Dinara si Jesus sa sarong lugar na harani sa siyudad kun sain siya saka an duwang tulisan gagadanon. Inaapod iyan na Golgota, o Lugar nin Bungo, asin iyan nahihiling dawa “sa huruharayo.”—Marcos 15:40.

Hinubaan nin bado an tulong lalaki na sinentensiyahan nin kagadanan. Dangan tinawan sinda nin arak na may drogang mira asin salak na apdo para inumon. Minalataw na inandam iyan kan mga babayi sa Jerusalem, asin itinutugot kan mga Romano na ipainom iyan sa mga papadusahan nin kagadanan para mainaan an kulog. Pero kan manamitan iyan ni Jesus, nagsayuma siyang uminom. Taano? An gusto niya igwa siya nin lubos na kontrol sa saiyang pag-iisip saka may lubos na pakamati durante kan pinakadakulang pagbalong ini; gusto niyang may pag-aram siya asin maimbod sagkod sa kagadanan.

Inunat sa harigi an mga kalamias ni Jesus. (Marcos 15:25) Ipinako kan mga suldados an saiyang mga kamot asin mga bitis sa harigi; luminagbas an mga pako sa laman saka mga litid, kaya grabeng kulog an namamatian niya. Kan patindugon an harigi, lalo pang gruminabe an kulog huling medyo nagigisi kan gabat kan hawak ni Jesus an saiyang mga lugad. Pero, dai siya naanggot sa mga suldados. Namibi siya: “Ama, patawada sinda, huli ta dai ninda aram an saindang ginigibo.”—Lucas 23:34.

Napagkatudan na kan mga Romano na magpaskil nin karatula kun sain nakasurat an krimen kan kriminal na sinentensiyahan nin kagadanan. Sa pagkakataon na ini, nagpaskil si Pilato nin karatulang nagsasabi: “Jesus na Nazareno, an Hadi kan mga Judio.” Nakasurat iyan sa Hebreo, sa Latin, saka sa Griego, para mabasa kan kadaklan. Mahihiling sa ginibong ini ni Pilato na nauuyam siya sa mga Judio na nag-insistir na ipagadan si Jesus. Dai ini nagustuhan kan mga panginot na saserdote kaya nagreklamo sinda: “Dai mo ipagsurat, ‘An Hadi kan mga Judio,’ kundi na sinabi niya, ‘Hadi ako kan mga Judio.’” Pero, huling habo na ni Pilato na gamiton giraray siya ninda, nagsimbag siya: “An naisurat ko na, naisurat ko na.”—Juan 19:19-22.

Inutro kan anggot na mga saserdote an bakong totoong testimonya na nainot nang itinao sa mga pagbista kan Sanhedrin. Bakong makangangalas na an mga nag-aaragi nagpipiriling-piling bilang pagtuya-tuya asin nagtataram na may pang-iinsulto: “Ah! Ika na magaba kan templo asin matindog kaiyan sa laog nin tulong aldaw, iligtas mo an sadiri mo paagi sa pagbaba diyan sa hariging pasakitan.” Kaagid kaiyan, an mga panginot na saserdote saka an mga eskriba nagsabi sa lambang saro: “An iba ilinigtas niya; an sadiri niya dai niya kayang iligtas! Bumaba ngunyan sa hariging pasakitan an Cristo, an Hadi nin Israel, tanganing mahiling ta asin magturubod kita.” (Marcos 15:29-32) Pati an mga tulisan na sinentensiyahan nin kagadanan, na nasa wala saka tuo ni Jesus, nagtuya-tuya man sa saiya dawa ngani siya sana an talagang inosente.

Nagturuya-tuya man ki Jesus an apat na Romanong suldados. Posibleng nag-iirinom na sinda kan maalsom na arak, kaya ngunyan bilang pagtuya-tuya minalataw na irinani ninda iyan ki Jesus para alukon siya, baga man malinaw na dai man niya iyan maaabot para makakua. Ininsulto pa siya kan mga Romano kan panungdan ninda an nakapaskil na karatula sa may itaas niya: “Kun ika an Hadi kan mga Judio, iligtas mo an sadiri mo.” (Lucas 23:36, 37) Isip-isipa iyan! An tawong ini na iyo an dalan, an katotoohan, saka an buhay nag-aagi ngunyan nin dai maninigong pagmaltrato asin pagtuya-tuya. Pero determinado siyang tiuson gabos iyan, na dai tinutuyaw an mga Judiong naghihiling, an mga Romanong suldados na nagtutuya-tuya, o an duwang sinentensiyahan na kriminal na nakapako sa harigi kataid niya.

Kinua kan apat na suldados an pang-ibabaw na mga bado ni Jesus asin binaranga sa apat na parte. Nagburunutan sinda para makapagdesisyon kun kiisay mapapaduman an kada pidaso. Pero an pang-irarom na bado ni Jesus de-kalidad, na “daing dinugtungan huli ta hinabol an bilog na kahalabaan kaiyan.” Nag-urulay an mga suldados: “Dai ta iyan paggision; magburunutan na sana kita kun kiisay iyan mapapaduman.” Kaya nautob ninda an sinasabi kan Kasuratan: “Pinagbaranga ninda an sakuyang mga bado, asin nagburunutan sinda para sa sakuyang gubing.”—Juan 19:23, 24; Salmo 22:18.

Nag-abot an oras na narealisar kan saro sa mga kriminal na siguradong si Jesus hadi talaga. Sinaway niya an kaibanan niyang kriminal: “Dai ka lamang natatakot sa Diyos? Sinentensiyahan ka man nin kapareho sa saiya. Asin tama sana an sentensiya sa sato, huli ta inaako ta lang an maninigo sa mga ginibo ta; pero an tawong ini daing ginibong salá.” Dangan nakimahirak siya ki Jesus: “Girumdumon mo ako pag yaon ka na sa saimong Kahadian.”—Lucas 23:40-42.

Nagsimbag si Jesus: “Sinisigurado ko sa saimo sa aldaw na ini, makakaibanan taka,” bako sa Kahadian, kundi “sa Paraiso.” (Lucas 23:43) An panugang ini iba sa ipinanuga ni Jesus sa mga apostol, na sinda kaiba niyang matukaw sa mga trono sa Kahadian. (Mateo 19:28; Lucas 22:29, 30) Minsan siring, puwedeng nadangog na kan kriminal na Judiong ini an dapit sa Paraiso sa daga na orihinal na itinao ni Jehova bilang istaran ni Adan, Eva, saka kan magigin mga aki ninda. Baga man magagadan na ngunyan an tulisan na ini, igwa siya kan paglaom na iyan.

“Ikaanom na oras na” ngunyan, o udto na. Nagkaigwa nin pambihirang pagdiklom “sa bilog na daga sagkod sa ikasiyam na oras,” alas tres nin hapon. (Marcos 15:33) An nakakapanggirabong pagdiklom na ini bakong eklipse kan aldaw, na nangyayari pag bagong bulan (new moon), huling panahon ini nin Paskuwa kun sain bilog an bulan. Asin mas halawig nanggad an pagdiklom na ini kumpara sa eklipse na pirang minuto sana. Kaya hali talaga sa Diyos an pagdiklom na ini!

Imahinara na sana an siguradong nagin epekto kaini sa mga nagtutuya-tuya ki Jesus. Durante kan pagdiklom, nagrani sa hariging pasakitan an apat na babayi. An mga ini an ina ni Jesus, si Salome, si Maria Magdalena, saka si Maria na ina kan apostol na si Santiago na Mas Hoben.

Kaiba si apostol Juan kan nagmumundong ina ni Jesus “harani sa hariging pasakitan.” Pinagmamasdan ni Maria an aki na saiyang iminundag asin pinadakula mantang ini nakabitay sa harigi na grabe an pagsakit. An pagmati ni Maria, garo siya tinutusok nin “sarong halabang espada.” (Juan 19:25; Lucas 2:35) Pero sa ibong kan grabeng kulog na namamatian ni Jesus, iniisip niya pa man giraray an kapakanan kan saiyang ina. Naghinguwa siyang magtango ki Juan asin magsabi sa saiyang ina: “Uya! An saimong aki!” Dangan, nagtango siya ki Maria asin nagsabi ki Juan: “Uya! An saimong ina!”—Juan 19:26, 27.

Ipinagkakatiwala ni Jesus sa apostol na namumutan niyang marhay an pag-ataman sa saiyang ina, na malinaw na saro nang balo ngunyan. Aram ni Jesus na an mga tugang niyang lalaki sa ina, an ibang mga aki ni Maria, dai pa nagtutubod sa saiya. Kaya naggibo si Jesus nin paagi para may mag-asikaso sa pisikal saka espirituwal na pangangaipo kan saiyang ina. Marahayon nanggad na halimbawa!

Kan patapos na an pagdiklom, nagsabi si Jesus: “Napapaha ako.” Kautuban ini kan sinasabi kan Kasuratan. (Juan 19:28; Salmo 22:15) Sa pagmati ni Jesus, masasabing hinali na sa saiya kan saiyang Ama an proteksiyon tanganing lubos na mabalo an integridad niya. Posibleng sarong diyalekto nin Aramaiko kan mga taga Galilea an ginamit ni Cristo kan siya magkurahaw: “Eli, Eli, lama sabachthani?” na an buot sabihon, “Diyos ko, Diyos ko, ta’daw ta pinabayaan mo ako?” Iba an pakasabot digdi kan nagkapira sa mga nakatindog sa harani, kaya an sabi ninda: “Hilinga! Inaapod niya si Elias.” An saro sa sainda nagdalagan, ilinaag sa puro nin sarong tambo an esponghang ibinuntog sa maalsom na arak, asin itinao ki Jesus para inumon. Pero may mga nagsabi: “Pabayai siya! Hilingon ta kun baga mag-abot si Elias tanganing ibaba siya.”—Marcos 15:34-36.

Dangan nagkurahaw si Jesus: “Nautob na!” (Juan 19:30) Iyo, nautob na ni Jesus an gabos na ipinapagibo sa saiya kan saiyang Ama digdi sa daga. Sa katapos-tapusi, nagsabi si Jesus: “Ama, ipinagkakatiwala ko sa saimong mga kamot an sakuyang espiritu.” (Lucas 23:46) Sa siring ipinagkatiwala ni Jesus ki Jehova an saiyang puwersa nin buhay, na nagtitiwala na ibabalik iyan nin Diyos. Dai nabawasan an pagtitiwala ni Cristo sa Diyos, dangan duminuko siya asin nautsan.

Kan oras na iyan, naglinog nin makusugon, kaya nagkabaraak an mga gapo dangan an mga lulubngan sa luwas kan Jerusalem nagkaburuksan asin an mga bangkay nakaarapon sa luwas. An mga nag-aagi na nakahiling kan mga bangkay na nakaruluwas naglaog sa “banal na siyudad” asin ibinareta an nahiling pa sana ninda.—Mateo 12:11; 27:51-53.

Makangalas man ta kan magadan si Jesus, nabanga puon sa itaas sagkod sa ibaba an halaba saka magabat na kurtina na nagseseparar kan Banal sa Kabanal-banali sa templo nin Diyos. Kapahayagan ini kan grabeng kaanggutan nin Diyos sa mga guminadan sa saiyang Aki asin nangangahulugan iyan na an paglaog sa Kabanal-banali, sa langit mismo, posible na ngunyan.—Hebreo 9:2, 3; 10:19, 20.

Natural sanang magkatarakot nin grabe an mga tawo. An opisyal nin hukbo na namamahala sa paggadan nagsabi: “Siguradong an tawong ini an Aki nin Diyos.” (Marcos 15:39) Posibleng presente siya kan bistahon si Jesus sa atubangan ni Pilato kan pinag-uulayan kun baga aki siya nin Diyos. Ngunyan kumbinsido na siya na si Jesus matanos asin sa katunayan, iyo an Aki nin Diyos.

An iba na naapektaran na marhay kan pambihirang mga pangyayaring ini nagpuruli “na pigtuturubtob an saindang mga daghan” bilang kapahayagan nin grabeng pagmundo asin pagkapasupog. (Lucas 23:48) Kabilang sa mga nagmamasid sa huruharayo an mga babaying disipulo ni Jesus na nakaibanan niya kaidto sa pagbaklay. Nagkaigwa man nin dakulaon na epekto sa sainda an mahahalagang pangyayaring ini.

Hapon nang marhay kan Biyernes, Nisan 14. Pagsulnop kan saldang, mapuon na an Sabbath nin Nisan 15. Gadan na si Jesus, pero an duwang tulisan na kataid niya buhay pa. Suno sa Katugunan, an mga bangkay “dai dapat magdanay nin magdamlag sa harigi” kundi, dapat na ilubong “sa aldaw na iyan.”—Deuteronomio 21:22, 23.

Apuwera kaini, an Biyernes na hapon inaapod man na Pag-andam huling an mga tawo nag-aandam nin pamanggihan asin tinatapos an iba pang gibuhon na dai na makakahalat pagkatapos nin Sabbath. Pagsulnop kan saldang, mapuon an sarong dobleng Sabbath, o “dakulang” Sabbath. (Juan 19:31) An Nisan 15 kaya iyo an inot na aldaw kan pitong aldaw na Kapiyestahan kan Tinapay na Daing Lebadura, asin an aldaw na iyan pirming Sabbath. (Levitico 23:5, 6) Sa pagkakataon na ini an inot na aldaw na iyan natangod man sa aldaw kan semanal na Sabbath, an ikapitong aldaw.

Kaya hinagad kan mga Judio ki Pilato na hidalion na an kagadanan ni Jesus asin kan duwang tulisan na kataid niya. Paano? Paagi sa pagbari kan mga tabay ninda. Huli kaini, dai na ninda iyan magagamit tanganing maiangat an hawak ninda para makahangos. Duminulok an mga suldados asin binarari an mga tabay kan duwang tulisan. Pero huling sa hiling ninda gadan na si Jesus, dai na ninda binari an mga tabay niya. Kautuban ini kan Salmo 34:20: “Iniingatan niya an gabos niyang tulang; dai nin nabari maski saro diyan.”

Para masigurado na talagang gadan na si Jesus, ginarod kan sarong suldados an tagiliran niya, asin natusok an parte kan saiyang puso. “Tulos na buminulos hali diyan an dugo saka tubig.” (Juan 19:34) Kautuban ini nin saro pang hula: “Hihilingon ninda an saro na saindang tinusok.”—Zacarias 12:10.

Yaon man duman si Jose na taga Arimatea, “sarong mayaman” asin iginagalang na miyembro kan Sanhedrin. (Mateo 27:57) Saro siyang ‘marahay saka matanos na tawo,’ na “naghahalat kan Kahadian nin Diyos.” Sa katunayan, bilang “sarong disipulo ni Jesus alagad patago dahil sa takot niya sa mga Judio,” dai siya nagboto sa pagsuporta sa nagin desisyon kan korte ki Jesus. (Lucas 23:50; Marcos 15:43; Juan 19:38) Kusog-buot na naghagad si Jose nin permiso ki Pilato na makua an hawak ni Jesus. Ipinaapod ni Pilato an opisyal nin hukbo na namamahala sa paggadan, na nagkumpirmar na gadan na si Jesus. Kan maaraman na iyan ni Pilato, tinawan niya nin permiso si Jose.

Nagbakal si Jose nin malinig asin marahay na klaseng telang lino, asin bilang pag-andam sa paglubong, ipinatos iyan sa hawak ni Jesus na ibinaba hali sa harigi. Si Nicodemo, na “nagbisita kaidto ki Jesus kan banggi,” nagtabang man sa pag-andam sa paglubong. (Juan 19:39) Nagdara siya nin mamahalon na pinagsalak na mira asin aloe na mga 30 kilos an timbang. An hawak ni Jesus pinatos nin mga telang lino na igwa kan mahamot na mga pampreserbar na ini kauyon kan kaugalian kan mga Judio sa paglubong.

Igwa si Jose nin sadiring lulubngan na tinuki sa gapo harani duman, asin dai pa lamang iyan nagamit. Duman ninda ilinubong an hawak ni Jesus. Dangan pinaligid an sarong dakulang gapo pasiring sa entrada kan lulubngan. Dali-dali nindang ginibo ini bago magpuon an Sabbath. Posibleng nagtarabang man sa pag-andam sa hawak ni Jesus si Maria Magdalena asin si Maria na ina ni Santiago na Mas Hoben. Naghiridali sinda ngunyan pauli “tanganing magpreparar nin mahamot na mga pampreserbar asin mga pahamot na lana” para ilahid pa sa hawak ni Jesus pagkatapos nin Sabbath.—Lucas 23:56.

Kan sunod na aldaw, aldaw nin Sabbath, nagduruman ki Pilato an mga panginot na saserdote asin an mga Fariseo dangan nagsarabi: “Natatandaan mi an sinabi kan impostor kan siya buhay pa, ‘Pakalihis nin tulong aldaw ibabangon ako.’ Kaya, ipagbuot mong bantayan na marhay an lulubngan sagkod sa ikatulong aldaw, tanganing dai magduman an mga disipulo niya asin habunon siya saka sabihon sa mga tawo, ‘Ibinangon siya hali sa mga gadan!’ Asin an huring pandadayang ini magigin mas grabe pa kisa sa inot.” Nagsimbag si Pilato: “Sige, kua kamo nin mga guwardiya. Pabantayan nindo iyan sa pinakamarahay na paaging aram nindo.”—Mateo 27:63-65.

Kan Domingong aga, mantang amayon pa, si Maria Magdalena asin si Maria na ina ni Santiago, saka an iba pang babayi nagduman sa lulubngan dara an mahamot na mga pampreserbar para ilahid sa hawak ni Jesus. Nag-uurulay-ulay sinda: “Siisay an mapaligid para sa sato kan gapo hali sa entrada kan lulubngan?” (Marcos 16:3) Pero nagkaigwa na nin linog. Apuwera pa kaiyan, pinaligid na kan anghel nin Diyos an gapo, mayo na an mga guwardiya, asin nahiling ninda na dai nang laog an lulubngan!