Ifipusho Ukufuma ku Babelenga
◼ Ni kalemba nshi uwa Baibolo uwali “mushika” nga fintu calumbululwa mu citabo The Bible—God’s Word or Man’s?a
Cilya citabo ca kwaafwa pa lwa Cebo ca kwa Lesa cisosa pe bula 10 ukuti: “Baibolo na kabili yaba iyaibela pa mulandu wa kutunga kwacitwa na bengi aba bakalemba ba iko. Bamo abantu 40, ukusanshako ishamfumu, bakacema, abalondo be sabi, ababomfi ba mu buteko, bashimapepo, mu kucefyako mushika umo, na shiŋanga, bakwete ulubali mu kulemba ifiputulwa fyalekanalekana ifya Baibolo. Lelo libili libili, bakalemba bacitile ukutunga kumo kwine: ukuti balelemba te matontonkanyo yabo lelo aya kwa Lesa.”
Bamo balipusha ni bakalemba nshi aba Baibolo abaishibikwe mu kuba no ko kulamuka kwa milimo nelyo imibombele. Muli uku kuloshako, twapaapaata languluka ifyakonkapo:
Ishamfumu: Impendwa ya bakalemba ba Baibolo baali ishamfumu. Davidi na Solomone kuti pambi baisa ku muntontonkanya wa bengi mu kwanguka. (Ilumbo 3, utulembo twa pa mulu; Amapinda 1:1; Lukala Milandu 1:1) Nangu cibe fyo, ulwimbo muli Esaya 38:10-20 lwalembelwe na Hisekia. (Esaya 38Icikomo 9) Abengi abasambilila bacetekela ukuti ashikile na kabili Ilumbo 119, nakalimo pa ntanshi ya kuba imfumu. Kabili Hisekia abombele ulubali mu kubika capamo Amapinda ifipandwa 25-29. (Amapinda 25:1) Icipandwa ca kulekelesha ica mapinda capekanishiwe na “Lemuele imfumu.” Bamo bamwishiba nge mfumu Hisekia, nangu cingati bambi batontonkanya ukuti Lemuele ali ni mfumu Solomone.—Amapinda 31:1.
Bakacema: Davidi na kasesema Amose babombele pamo nga bakacema. (1 Samwele 16:11-13; 17:15, 28, 34; Amose 1:1) Amose alembele ibuku lya Baibolo ilyakwata ishina lyakwe, kabili Davidi ashikile amalumbo ayengi. Ilumbo 23 ilyalumbuka libelebesha ukubeleshanya kwa kwa Davidi no bucemi.
Abalondo be Sabi: Pa basambi ba kwa Yesu abali abalondo be sabi, Yohane na Petro pa numa balipuutilwemo ku kulemba amabuku ya Baibolo. (Mateo 4:18-22) Pe samba lya kupuutwamo Yohane alembele ilyashi lye Landwe ukusansha ku makalata yatatu kabili ne buku lya Ukusokolola. Petro alembele amakalata yabili ayapuutwamo.
Ababomfi ba buteko: Bonse babili Daniele na Nehemia baali babomfi ba buteko aba makamfulumende ayeni ayo yabelesha ubulashi pa bantu ba kwa Lesa. (Nehemia 1:1, 11; 2:1, 2; Daniele 1:19; 2:49; 6:1-3) Amabuku yabili aya Baibolo yakwata amashina ya aba baume babili.
Bashimapepo: Babili aba bakasesema ba kwa Lesa ababomfiwe ku kulemba amabuku ya Baibolo baali bashimapepo. Baali ni Yeremia na Esekiele. (Yeremia 1:1; Esekiele 1:1-3) Mu kulundapo, Esra aali shimapepo wa bu Aarone uwali “kalemba wakampuka mu malango ya kwa Mose.” Wene “ateyenye umutima wakwe ku kwetetula amalango ya kwa Yehova, kabili ku kuyacita, ku kusambilisha muli Israele ifipope ne fya bupingushi fya yako.”—Esra 7:1-6, 10, 11.
Mushika: Ulubali Yoshua abombele mu kutungulula umulalo ilintu abena Israele baselele mu Calo ca Bulayo no kulwisha abantu abengi aba bulwani lumulenga ukuba uwafikapo nga mushika. (Yoshua 1:1-3; 11:5, 6) Apeelwe ishuko lya kulemba ibuku lya kwa Yoshua. Lyene, na kabili, bakabelenga ba Baibolo bamo kuti pambi bamona Davidi ngo mwaume uwabombele pamo nga mushika pa ntanshi talaba imfumu.—1 Samwele 19:8; 23:1-5.
Shiŋanga wa cipatala: Mu kulekelesha, Abena Kolose 4:14, NW, ilumbula “Luka shiŋanga wa cipatala watemwikwa.” Luka alembele Ilandwe lwakwata ishina lyakwe, kabili mu kumonekesha ne Milimo ya Batumwa.
[Futunoti]
a Casabankanishiwe mu 1989 na Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.