Ukubatisha! Ukubatisha! Ukubatisha!—Lelo Mulandu Nshi?
“MU CIPUTULWA ca nshita ica myeshi inono nalibatisha abaume, abanakashi, na bana ukucila pa makana ikumi.” E fyalembele mishonari wa ciJesuit Francis Xavier ukukuma ku mulimo wakwe mu bufumu bwa Travancore, India. “Naile ukufuma ku mushi no mushi kabili napangile bene Abena Kristu. Kabili konse uko naile nashile kope wa mapepo yesu na mafunde mu lulimi lwa cikaya.”
Uwaebekeshiwa na makalata ya kwa Francis Xavier, imfumu ya ku Portugal John akambishe ukuti yalebelengwa mu kupongomoka ku cisebele ce calici ilili lyonse ukupulinkana ubufumu bwakwe bonse. Kalata wa January 1545 uwambwilwe nomba line alisuminishiwe fye na ku kusabankanishiwa. Icafuminemo? “Ilyo tapalalepa sana ubwingi bwa basambi mu Europe, ‘ukukunkula no kuponye filamba fyakaba,’ balepamfya ukuya ku India no kuyayalula abasenshi,” e fyalemba Manfred Barthel mu citabo cakwe The Jesuits—History & Legend of the Society of Jesus. Alundilepo kuti: “Imfundo ya kuti pambi kuti cafwaya aba kusansa amenshi yatakatifu abanono na tumba wa matrakiti ku kwalula ubufumu bonse apo bwapela tacilemoneka ukuti eko yali ku bengi pali ilya nshita.”
Cinshi mu cituntulu capwilikishiwe no kwalula kwakulisha ukwa musango yo? UmuJesuit Nicolas Lancilloto mu kubamo kushininkisha acitile lipoti ku Rome ati: “Icinabwingi ca abo ababatishiwa bakwata inkuntu shimo ishasokama. Abasha ba bena Arabia na baHindu basubila ukunonka ubuntungwa kuli lwene nelyo ukunonka ukucingililwa ukufuma kuli shikulu atitikisha nelyo ukukwatako fye umwingila upya nelyo icitebo. Abengi babatishiwa ku kufyuka ukukandwa kumo. . . . Abali bonse abasongwa no kushininwa kwabo ukwa kufwaya ipusukilo mu fisambilisho fyesu bamonwa nga bapena. Abengi balasanguka no kubwelela ku fibelesho fyabo ifya kale ifya cisenshi mu kwipipa pa numa ya kubatishiwa.”
Ukufwaisha kwa kwalula no kubatisha abasenshi kwalyakenweko na kabili na kuli ba kapansa abena Europe aba ilya nshita. Calisoswa ukuti Christopher Columbus abatishe “abena India” ba kubalilapo akumenye mu Caribbean. “Imibombele ya bulashi iya Buteko bwa Spain yabikile ukwalula abekashi ba cikaya pamo nge cifwaikwa ca kubalilapo,” e fisosa The Oxford Illustrated History of Christianity. “Ukufika ku mpela ya mwanda wa myaka uwalenga ikumi na mutanda, abena India 7,000,000 aba mu buteko bwa Spain bali, mwi shina kwena, Abena Kristu. Uko twakwata ifipendo fya bantu bayalulwa (Pedro de Gante, lupwa kuli Kateka Charles V, uwailundile kuli bamishonari, ashimike ulwa kubatisha 14,000 mu kuba no kwaafwa kwa munankwe umo mu kasuba kamo), cili camonekesha ukuti takwali ukufunda kwakosa ukwa kutendekelako ukwacitikeko.” Ukwalula kwa musango yo ukwa cipamanso ilingi line kwakonkelwepo no kusungwa kwakaluka, ukwa bunkalwe, ukwa kutitikisha abekashi.
Ubucindami bwabikilwe pa lubatisho bwacincishe aba bakapansa na bamishonari. Mu 1439, Papa Eugenius IV ashikile cipope pa Cilye ca pa Florence ukuti: “Ulubatisho Lutakatifu lukwate icifulo ca kubalilapo pa kati ka nsakalamenta, pantu lwaliba mwinshi wa bumi bwa ku mupashi; pantu kuli lwene twalicitwa ifilundwa fya kwa Kristu no kwikatanishiwa ne Calici. Kabili apo ukupitila mu muntu wa kubalilapo imfwa yaingilile muli bonse, kano fye nga twafyalwa libili ku menshi na Mweo Mutakatifu, te kuti twingile mu bufumu bwa mu Muulu.”
Ifikansa fyalimine, nangu ni fyo, ukukuma ku baali no lubatisho lwa cine cine. “Apantu na kabili lwali lupupo lwa citendekelo ulwa kwingilila muli bucilundwa bwe calici, ulubatisho mu kwangufyanya lwatungilwe nge cifwaikwa ku macalici yafulilako ayalecimfyanya, limo na limo ilya yene ilyaitile iline nge lya cikulilo no kusuusha yambi nga aya bucipondoka no kupaatukana. Ukwaluka mu mpupo sha mbatisho ku fyakaniko fyalekanalekana kwali ukushingasengaukwa,” e fisosa The Encyclopedia of Religion.
Icibelesho ca lubatisho, nangu cibe fyo, caliko pa ntanshi ya citetekelo ca buKristu. Calibomfiwe mu Babilonia na mu Egupti wa pa kale, uko amenshi yatalala aya Naelo yatontonkanishiwe ukwingilishako ubukose no kupeela bumunshifwa. AbaGreek nabo basumine ukuti ulubatisho kuti lwaleto kufyalwa cipya cipya nelyo ukunonkela bumunshifwa kuli uyo wakanshiwa. Icakaniko ca ciYuda ica pa Qumran cabeleshe ulubatisho ku kupokelelwa mu bwikashi bwabo. Calefwaikwa ukuti Abena fyalo abayalukile ku buYuda basembululwe kabili inshiku cinelubali pa numa babatishiwe ku kwibishiwa pa menso ya bansangwapo.
Ukwabulo kutwishika, ubucindami bukalamba bwalibikwa pa lubatisho ukupulinkane nkulo. Lelo ni shani pali lelo? Bushe lwaliba ulwakabilwa muli ishi nshita sha muno nshiku? Nga ni fyo, mulandu nshi? Mu cituntulu, bushe ulingile ukubatishiwa?