Ni Bani Basumina mu Mipashi Ibifi?

BUSHE walisumino kuti imipashi ishimoneka kuti yasonga ubumi bobe? Abengi kuti bayasuka mu kuba na iyo wa kwebekesha. Ilintu balisumina mu kubako kwa kwa Lesa, balapumya imfundo ya kubako kwa bakabomba bacila pa buntunse aba bubi.

Ukukanasumina kwaanana mu mipashi ukwaba mu calo ca ku Masamba kwaba lubali pa mulandu wa kusonga kwa kwa Kristendomu, uyo pa myanda ya myaka asambilishe ukuti isonde lyali e cifulo ca pa kati ica kubumbwa konse, icabela pa kati ka muulu na helo wa pa nshi ya calo. Ukulingana no ku kusambilisha, bamalaika baipakishe insansa shapwililika isha mu muulu ilintu ifibanda fyaletungulula imilandu ya muli helo.

Ilyo ukusanga kwa sayansi kwalengele abantu ukukaana imfundo shalubana pa lwa mipangilwe ya kubumbwa konse, ukusumina mu fibumbwa fya mipashi kwabele ukwa musango wa kale. The New Encyclopædia Britannica ilondololo kuti: “Mu cakonkele pali bumwaluka bwa kwa Copernicus ukwa mu mwanda wa myaka uwalenga 16 (ukushimpwa pa fisambilisho fya wasambilila ifya maplaneti umwina Poland Copernicus), umo muntu . . . Isonde talyamwenwe na kabili nge cifulo ca pa kati ka bubumbo lelo, mu cifulo ca ico, pamo fye nga planeti wa muli solar system (ilongo lya maplaneti yashinguluka akasuba) ilyaba ulubali lwacepesha ulwa cipinda bushiku mu kubumbwa konse ukumoneka ukushapelela—imfundo sha bamalaika ne fibanda tashamoneke na kabili ukube shalinga.”

Ilintu abengi tabasumina mu mipashi ibifi, kwalibako amamilioni abasuminamo. Bamalaika bawile balilumbuka mu mabutotelo ayengi, ayapita na yaliko. Pa mbali ya lubali lwabo nga ababosha bumupashi, aba bamalaika babipa balamonwa pamo nge fibombelo fya tuyofi, pamo nga inkondo, icipowe, ne finkukuma, pamo pene na basumbula ukulwala, ukufulungana kwa muntontonkanya, ne mfwa.

Satana Ciwa, umupashi ubifi ukalamba mu buKristu no buYuda, ainikwa Iblis ku Bashilamu. Mu butotelo bwa mu Persia wa pa kale ubwa ciZoroastrian, amoneka nga Angra Mainyu. Mu butotelo bwa ciGnostic, ubwatemfwime mu mwanda wa myaka walenga bubili no walenga butatu C.E., amonekele mu musango wa kwa Demiurge, inumbwilo iyapeelwe kuli lesa wa bufuba kabili uwacepako kuli uyo icinabwingi ca mutundu wa buntunse bapepele mu kukanaishiba.

Imipashi yacepako iya bubi yalilumbuka mu kupulamo mu mabutotelo ya ku Kabanga. AbaHindu basumina ukuti ba asura (ifibanda) balacincintila ba deva (tulesa). Ukucilisha abatiinwa pa kati ka ba asura ni ba rakshasa, ifya mweo fya kutulumusha ifikala ku nshishi.

AbaBuddha batontonkanya ifibanda nga maka yakwata imibele ya buntu ificilikila umuntu ukupokelela Nirvana, ukulofiwa kwa lunkumbwa. Katunka mukalamba pa kati kabo ni Mara, mu kuba na bana banakashi bakwe batatu Rati (Lunkumbwa), Raga (Buseko), na Tanha (Kutenantena).

Bakapepa ba ku China babomfya ifimbilimbili fya mulilo, ifyenge, ne fya kupuusha ififumye nsase ku kuicingilila kuli kuei, nelyo ifibanda filama amaka ya mu bubumbo. Amabutotelo ya mu Japan na yo yasumina ukuti kwalibako ifibanda ifingi, ukusanshako tengu wa kutiinya, imipashi iiba mu bantu ukufikila lintu yatandulwa na shimapepo.

Pa kati ka mabutotelo yashakwata ululimi lwalembwa aya mu Asia, Africa, Oceania, na muli baAmerica, ifibumbwa fya mipashi fyasuminwa ukuba ifya kwaafwa nelyo ifya kucena ukulingana ne mibele no kukuntwa kwa fiko ukupulilemo. Abantu balashinshimuna iyi mipashi pa kutandula akayofi no kupokelela ububile.

Sansha kuli ico conse ubuseko bwayanana mu malele na mu kupupa imipashi, kabili cili icalengama ukuti ukusumina mu mipashi ibifi kwakwata ilyashi lya kale ilyalepa kabili ilyaandatila ponse. Lelo bushe calibamo kupelulula ukusumino kuti ifibumbwa fya musango yo eko fyaba? Baibolo itila eko fyaba. Nangu cibe fyo, nga ca kuti eko fyaba, mulandu nshi Lesa afisuminishisha ukusonga umuntu ku kucenwa kwakwe?