Ifyo Ukulemba Kwacindeme Mu Israele
BUSHE mwalitala amubelengapo imishikakulo yaishibikwe sana mu Grisi iya Iliad nelyo Odyssey? Cimoneka kwati iyi mishikakulo bailembele mu myaka ya ba800 nelyo ba700 B.C.E. Bushe iyi mishikakulo kuti yalingana na Baibolo iyo batendeke ukulemba akale sana pa ntanshi ya ba800 na ba700 B.C.E.? Icitabo cimo citila: “Amashiwi ya kuti ukulemba nelyo icalembwa yalasangwa ukucila pa miku 429 muli Baibolo. Lelo mu mushikakulo wa Iliad ishiwi lya kuti ukulemba lisangwamo fye umuku umo e lyo mu mushikakulo wa Odyssey mwena talisangwa nakalya.” (The Jewish Bible and the Christian Bible)
Icitabo cilanda pa fyo bashula mu Israele catila: “Cimoneka kwati akale mu Israele, ukulemba kwalicindeme nga nshi mu mipepele yabo.” (The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East) Ica kumwenako fye, Amafunde ya kwa Mose baliyalembele kabili baleyabelenga libili libili ku bena Israele bonse abaume, abanakashi, na bana. Kabili abantu baleyabelenga lintu bali abengi na lintu bali fye beka. Ilyo Alan Millard kafundisha mukalamba pa Universiti ya ku Liverpool mu England abelengele amafunde yamo yamo aya mu Mafunde ya kwa Mose, atile: “Abalelemba Baibolo balemona kwati abena Israele bonse balishibe ukulemba no kubelenga.”—Amalango 31:9-13; Yoshua 1:8; Nehemia 8:13-15; Amalumbo 1:2.
Umutumwa Paulo alilondolola ifyo Abena Kristu balingile ukulamona ifyalembwa fya mushilo, atila: “Fyonse ifyalembelwe libeela fyalembeelwe ku kutufunda, ukuti mu kushipikisha kwesu na mu kusansamusha ukufuma mu Malembo tube ne subilo.” Inga imwe pa lwenu, bushe mumona ukuti Baibolo yalicindama? Nga e fyo mumona, ninshi mufwile ukulaibelenga lyonse!—Abena Roma 15:4.