Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Cinshi Yesu asoseele ukuti “takuli uubika umwangashi uushilakalipa mu nyambi sha kale”?

▪ Kale sana, caliseekele ku bantu ukusungila umwangashi mu nyambi. (Yoshua 9:13) Inyambi baleshipangila ku mpapa sha nama pamo nga utwana twa mbushi ne mbushi ishikalamba. Pa kupanga inyambi, balebuula inama bepeye, baputulako umutwe na molu, e lyo batampa ukuifunda, kabili baleshininkisha ukuti ifya mu mala tafifumiine ku nse ilyo balefunda. Pa numa, balenyuka umukupo no kubila ifipunda, bashako fye apabelele umukoshi wa nama nelyo amolu. Apa pene e palebela akanwa ka nyambi kabili balecilikapo inciliko nelyo ukukakapo fye.

Mu kupita kwa nshita, impapa yalekosa. Kanshi inyambi sha kale tashalingile ukubikamo umwangashi uushilakalipa pantu ninshi e lyo wambile fye ukubila, kabili uku ukubila kwalelenga inyambi ya kale ukulepuka. Nomba inyambi ishipya shena balebikamo umwangashi uupya pantu ninshi impapa tailakosa, ne ci calelenga impapa ukukanalepuka nangu umwangashi ubile shani. Kanshi ilyo Yesu alandile pa nyambi, alandile pa cintu ico abantu baishibe kale. Alandile pa cingacitika umuntu nga abika umwangashi uushilakalipa mu nyambi sha kale, ilyo atile: “umwangashi uushilakalipa kuti walepula inyambi, kabili kuti waitika, ne nyambi shaonaika. Lelo umwangashi uushilakalipa ufwile ukubikwa mu nyambi ishipya.”—Luka 5:37, 38.

Bushe “ifipondo” balandapo pa nshita abena Roma baikete Paulo, ni bani?

▪ Ibuuku lya Imilimo litila inshita imo ilyo kwali icimfulunganya pe tempele mu Yerusalemu, umukalamba wa bashilika abena Roma aikete umutumwa Paulo no kumubika mu cifungo. Uyu mushilika alemona kwati Paulo e wali solwesolwe mu kusonga “ifipondo 4,000,” ukuti bemine ubuteko bwa bena Roma. (Imilimo 21:30-38) Finshi balandapo pali ifi fipondo?

Ishiwi lya mu ciGriki ilyo bapilibula ukuti “ifipondo,” lyafuma kwi shiwi lya ciLatini ilya kuti sicarii, ilyalola mu kuti “ababomfya ifyanso.” Umuntu umo uwaliko kale sana uwe shina lya Flavius Josephus, uwaishibe sana ilyashi lya kale, alondolwele ukuti ifi fipondo fyali libumba lya baYuda abali balwani ba bena Roma kabili baleipaya abantu.

Josephus atile, ifi fipondo “fyaleipaya abantu akasuba, fyalebepaila mu musumba; kabili ilingi line fyalebepaya nga kuli ukusefya pantu e lyo kwaleba cinkupiti wa bantu. Fyalefisa ifyanso fyaleipailako abalwani mu fya kufwala.” Ifi fipondo nga fyaipaya abantu, fyalecita kwati nafyumfwa sana ububi pa bo bepeye pa kuti abantu beishiba ukuti e fibepeye. Josephus alandile no kuti ifi fine fipondo e fyakoselepo na sana ilyo abaYuda baimiine abena Roma mu 66 ukufika mu 70 C.E. Kanshi e calengele umukalamba wa bashilika ba bena Roma asakamane no kubika Paulo mu cifungo pantu alemona kwati Paulo e wali umukalamba wa fipondo.

[Icikope pe bula 15]

Inyambi ya kale

[Icikope pe bula 15]

Icipondo ico uwaishiba ukulenga alengele