Bushe Kuti Mwa-asuka Ifi Fipusho?

Bushe Ahasuerusi Imfumu ya Persia uo balandapo mwi buuku lya kwa Estere ali nani?

▪ Mwi buuku lya kwa Estere, Baibolo yalanda ukuti Ahasuerusi asalile Estere umukashana umuYuda ukuba namfumu wakwe, kabili Estere alipuswishe abaYuda ilyo balefwaya ukubepaya. Pa myaka iingi, abasoma balelanda ifyapusanapusana, tabaishibe bwino bwino imfumu ya Persia iyo baleita ukuti Ahasuerusi. Lelo cimoneka kwati ubu bwafya bwaishilepwa ilyo basangile ifyebo ifyalembelwe mu ndimi shitatu, ifyali pa fimpashanya fya mabwe ifyo abena Persia bapangile. Ici cilenga twaishiba ukuti uyu Ahasuerusi ali ni Xerxes I, uwali umwana wa kwa Dariusi Mukalamba (Hystaspis). Ifyo ishina Xerxes lyalembwa pa fimpashanya fya mabwe ifya bena Persia, fyalipalana ne fyo lyalembwa mu ciHebere mwi buuku lya kwa Estere.

Fyonse ifyo ibuuku lya kwa Estere lyalanda pali Ahasuerusi filomfwana ne fyalembwa pali ifi fimpashanya fya mabwe. Ukufuma mu musumba uukalamba uwa Susa (Shushani), mu Elamu, ubuteko bwa kwa Ahasuerusi bwalifikile na ku Madai, kabili bwafumine ku India no kuyashinta ku fishi fya Mediterranean. (Estere 1:2, 3; 8:9; 10:1) Uwasoma sana Lewis Bayles Paton, atile: “Uyu Ahasuerusi ali ni Xerxes, takwaba imfumu imbi iya Persia iyatekele icitungu cakule fi. Ifyo Ahasuerusi ali, ifyalondololwa mwi buuku lwa kwa Estere, na fyo fyalipalana sana ne fyo Herodotus na bakalemba wa lyashi bambi abaGriki balemba pali Xerxes.”

Cinshi cilanga ukuti kale mu Egupti baletama sana injelwa?

▪ Ibuuku lyaba mu Baibolo ilya Ukufuma lilanda ukuti abena Egupti balebomfya abasha abaHebere ukulabatamina injelwa. Abasha balibapimiine ne mpendwa ya njelwa iyo balingile ukulatama cila bushiku ukubomfya iloba lye bumba ne cani.—Ukufuma 1:14; 5:10-14.

Ukutama injelwa wali mulimo wacindama sana uo abantu ku kale balebomba mu mukonko wa Nile. Ifikuulwa fya kale sana ifyo bakuulile mu Egupti ukubomfya ishi njelwa na lelo line e po fyaba. Ifyalengwa mu nshiishi ya kwa Rekhmire iyaba mu Thebes iya mu ma 1400 B.C.E., filalanga ifyo baletama injelwa, kabili ilyo iyi nshiishi baipangile ninshi tapalapita sana inshita ukutula apo ifyalembwa mwi buuku lya Ukufuma fyacitikile.

Icitabo ca The International Standard Bible Encyclopedia calondolola ifyalengwa pali iyi nshiishi pa fyo baletama injelwa ukuti: “Baletapa amenshi mu cishiba; balebomfya ulukasu pa kusakaanya amenshi ne loba kabili balesenda indaka no kutwala apa kutamina. Iyi ndaka baleimatika mu cikombola ca mapulanga, kabili abaletama balekupika icikombola pa nshi no kucimya, lyena balesha injelwa ukuti shume ku kasuba. Baletama injelwa ishingi nga nshi, kabili nga shauma, baleshipampa pamo pa kuti bakashibomfye pa nshita balefwaya. Ifi fine e fyo na ino inshita bacita pa kutama injelwa ku fyalo fyabela ku kabanga.”

Ifyalembwa fyapusanapusana ifyo balembele pa macinda ifyaliko mu ma 2000 B.C.E. na fyo filanga ukuti abasha baletama injelwa ukubomfya iloba lye bumba ne cani, kabili balebapimina ne mpendwa ya njelwa balingile ukulatama cila bushiku.

[Icikope pe bula 22]

Icimpashanya ce libwe ica kwa Xerxes (naiminina) na Dariusi Mukalamba (naikala)

[Abatusuminishe]

Werner Forman/Art Resource, NY

[Icikope pe bula 22]

Ifyalengwa mu nshiishi ya kwa Rekhmire

[Abatusuminishe]

Erich Lessing/Art Resource, NY