Abene Baaleti Fya Kusekesha
ICIKUULWA ca fyangalo caiswilemo fye inseko. Amakana ya bantu ayengi yalibungene ku kutamba cimo ica fyangalo fya mu Rome ifya kucincimusha. Imendela, amaluba, ne nsalu shabalabata nafiyemfya icikuulwa busaka busaka. Utumfukumfuku twalefukauka amenshi ya kacena akasuma, ukulenga akamwela ukununkila ubusaka. Aba cuma bafwele ifya kufwala fyabo ifyabengeshima. Ibumba lilelanshanya pamo pene no kuseka, lelo uku kwisha kwa ili ibumba takwalelangilila nangu panono icintu cishaibipila icali no kucitika mu kukonkapo.
Bwangu bwangu ukulila kwa kutiinya ukwe penga lya tubæ kwalenga bakalwa babili ukutendeko kushashala. Ibumba lyaciba ilyalaluka ilyo abalelwa bacitendeka ukuitetaula pa kubomfya ulupanga. Ukulila kwa ishi mpanga takuleumfwika no kumfwika pa mulandu we bumba lilebilikisha pa kulumba. Mu kupumikisha, pa mulandu wa kucenjela, umo uwa balelwa awisha umunankwe. Abali no kupingula icalacitika ku uponene ni balya baletamba. Nga ca kuti bapepesha ututambala twabo, ninshi kumuleka abe no mweo. Bonse capamo, ibumba—abanakashi na bakashana kumo—ukupitila mu kubomfya ifikumo fyabo batila epaiwe. No kumyango mucele kashita bakululwila icitumbi ca muntu pa nshi mu cikuulwa, iloba lya mulopa lyashiikwa ukubomfya bafosholo, bapoosapo no mucanga umbi, e lyo kabili ibumba lyalaenekela aba kwipaiwa na bambi.
Abantu abengi abaleikala mu Rome wa pa kale bamwene ici nge ca kusekesha. Icitabo citila Rome: The First Thousand Years cisoso kuti: “Nangu fye bantu abalekonka sana imibele isuma tabalekaanyako nangu panono uku kucankilwa mu kusuumyo mulopa.” Kabili icangalo ca bantu babili abalelwa cali fye ni cimo ica fya kusekesha fyabotelela ifyalesangwa mu Rome. Imbuli sha cine cine isha pa menshi na sho shalelwikwa ku kusekesha abalesekelela mu kutamba ukusuumya kwa mulopa. Kwaleba fye no kwipaila abantu pa cintubwingi, apo bantala misoka bapingwilile ukufwa balekakwa ku cimuti no kuliiwa ku fiswango ifyaleikalikwa ne nsala.
Kuli balya abashatemenwe ukumona uko umulopa ulesuuma, Rome alebalenga ukutamba ifyangalo fimbi ifyalekanalekana. Pa fyangalo ifipi ifyalelanda pa fintu fya mu bumi, “ubucende no bulalelale fyaleba amalyashi yakalamba,” e fyalembele Ludwig Friedländer mu citabo ca kuti Roman Life and Manners Under the Early Empire. “Imilandile yaiswilemo insele ne fye shiku, ne milangwe, ne mimonekele ya bukali, ifintu ifishayamo, kabili, pali fyonse, ukucinda ku cimpeta ukwa bantu baipenta umubili onse.” Ukulingana na The New Encyclopædia Britannica, “kwalibako ubushininkisho bwa kuti ubucende bwalecitwa pa cisebele pene mu Buteko bwa ciRoma.” Mu kuba ne milandu isuma Friedländer aitile ici cangalo “icacilishapo kubipa no kukanapita mu mbali muli bucisenene ne fye shiku,” kabili alundileko kuti: “Ifiputulwa fya nsele e fyo abantu baletootamo sana.”a
Ni shani pali lelo? Bushe ifya kusekesha fyatemwa umuntu fyalyaluka? Langulukeni ubushinino, ubo bulandilwepo mu cipande cikonkelepo.
[Futunoti]
a Inshita shimo shimo, kwalebako ukwipaila aba milandu pa cisebele pa kuti icangalo cibe ica cine cine. Icitabo ca mutwe wa kuti The Civilization of Rome citila: “Cali icaseeka ku ntalamisoka bapingwilile ukufwa ukunyantukilamo lintu uuli mu cangalo aba mupepi no kufwa.”
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 17]
The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck