Abacaice Bepusha Ukuti . . .

Mulandu Nshi Lyonse Batilila Mulandu Wandi?

“Umubili wa batata ulalwalikwa kuli fimo e lyo bafwile ukubomba na bantu abapeepa. Inshita shimo benuka ninshi nabapelenganishiwa icibi. Kuti balufya ifintu no kutila nine ndufishe. Nga nabeba ukuti bene balufishe, balafulwa icibi no kunjeba ukuti nshacilinga ukubalungika.”—E fyasosa umukashana.

BUSHE inshita shimo ulayumfwa ukuti niwe ulupwa lobe lubepesha lyonse? Bushe cimoneka kwati conse icalubana niwe babepesha? E fintu cimoneka kuli Joy uuli ne myaka 14. Ekala no mufyashi wakwe umushimbe kabili ilingi line e usakamana abaice bakwe umwaume no mwanakashi. Joy ailishanya ukuti: “Kuti ndi mu muputule wa pa nshi e lintu batendeka ukulwa. Baba fye nge fyungwa kabili abashakula mu mano, lelo nga Tata aisa, alampaatila pa mulandu wa kuti nshacibako ukuti mbalamunwine.”

Abafyashi bobe nga bakwita uwaonaika, umunang’ani, nelyo uushingacetekelwa nelyo ukubomfya amashina yambi ayakulenga ukumoneka nga cintomfwa, inshita shimo kuti camoneka fye kwati baleenekela ukuti ufilwe. Ulupwa lwa kwa Ramon lwalemwita ishina lya mipulwe ilya kuti profesa uushangwako—ishina lintu apatile icibi. Na iwe kuti walipata ishina lya mipulwe ililangisha amabunake yobe, nangu ca kuti lilesoswa mu citemwishi. Mu cifulo ca kukusesha ukuti uwamyeko, ishina lya kufuupula kuti lyakosha fye itontonkanyo lya kuti niwe ulingile ukupeelwa umulandu lyonse.

Ukubepeshiwa kuti kwabo kwa kukalifya maka maka nga kwamoneka ukubako pa mulandu wa kusalulula. Umupungwe uwe shina lya Frankie asosa ukuti: “Naba pa kati ke beli na kasuli, kabili nine cibipila sana.” Kuti camoneka kwati abana banobe tabakwata mulandu lelo ukuti niwe bapeelo mulandu nga kwacitika icibi.

Umulandu Abafyashi Bapeelelo Mulandu

Caliba fye bwino abafyashi ukulungika abana babo nga balufyanya. Ala ukulungika abana mu nshila isuma kabili iya kukoselesha yaba e nshila imo abafyashi batiina Lesa balelelamo abana “mu kufunda no kukonkomesha kwa kwa Shikulu.” (Abena Efese 6:4) Inshita shimo, na bafyashi bawamisha bene kuti baluba nelyo ukususwa ukupeelo mulandu. Ibukisha icacitike lintu Yesu ali umwaice. Pali inshita Yesu alubile. Caishilesangwo kuti ali mwi tempele lya kwa Lesa, alelanshanya pa fya Baibolo. Nangu ni fyo, lintu abafyashi bakwe bamusangile, nyina aipwishe ukuti: “We mwana, cinshi ico watucitile fi? Mona, wiso na ine twakufwaya natusakamikwa!”—Luka 2:48.

Apantu Yesu ali uwapwililika, takwali umulandu wa kutiinine fyo kuti acita ifya bumapusu. Lelo nga bafyashi bonse aba kutemwa, nyina aliyumfwile ngo ukwete icishingamo pa mwana wakwe no kwankulako bukali bukali, napamo ukutiina ukuti icibi kuti cacitikila umwana wakwe. Mu kupalako, inshita shimo abafyashi bobe kuti bakuntukilwa mu kucishamo, te pa mulandu wa kuti balefwaya ukukucusha nelyo ukuba aba buluku, lelo ni pa mulandu wa kuti balakusakamana epela.

Ibukisha no kuti tuleikala ‘mu nshita shayafya.’ (2 Timote 3:1) Ukubomba e lyo no kusakamana ulupwa kulalenga abafyashi bobe ukusakamikwa, kabili ici kuti caambukila na fintu balekusunga. (Linganyako Lukala Milandu 7:7.) Umo uubomba na ba mafya ya ku muntontonkanya asosele ukuti: “Mu ndupwa shimo, nga muliko ubwafya, abafyashi kuti balefulwa no kulapingula mu kususwa nangu ca kuti lyonse baba ba mulinganya kabili aba bufumacumi.”

Abafyashi abashimbe ilingi line e bakwate cibelesho ca kupwishisha icifukushi mu bana babo, pa mulandu wa kuti fye tabakwete umwina mwabo untu bengalanshanya nankwe. Ee, ukupwishisha icifukushi muli iwe ku bafyashi bobe te ca kusekesha. Lucy uuli ne myaka 17 asosa ukuti: “Nga nacita icintu mfwile ukukandilwapo, cili fye bwino. Lelo nga ca kuti nakandwa pa mulandu wa kuti mayo tabukile bwino, ico kwena ninshi lufyengo.”

Ukusalulula e cintu cimbi icilenga. Nangu ca kuti umufyashi ilingi line alitemwa abana bakwe bonse, ukutemwishapo umwana umo te ceni.a (Linganyako Ukutendeka 37:3.) Cilakalipa ukuyumfwa ukuti niwe mwana bashatemwisha. Lelo nga camoneka ukuti tabalekupa fintu ulekabila nelyo ukuti balakupeela umulandu pa fyo abana banobe bacitile, ukufiitwa e kukonkapo. Roxanne wacaice asosa ukuti: “Nalikwata ndume yandi umwaice pali ine, Darren. Mayo amumona nga ka malaika. . . . Teesha ukupeelo mulandu Darren, kano fye ine pe.”

Indupwa Shaba na Mafya

Mu ndupwa ishishakwata sana amafya, kuti kwabako ukubepesha mu nshita mu nshita fye. Lelo mu ndupwa sha mafya sana kuti kwabako ukubepesha abana lyonse, ukubalenge nsoni, no kubaseebanya. Inshita shimo, ukubeepesha kuba pamo ne “cilulo conse ne cipyu no bukali ne ciwowo ne miponto.”—Abena Efese 4:31.

Bushe uwacaice e wa kupeelo mulandu pa cifukushi ca bafyashi ica musango yu? Ca cine ukuti umwana uupula amafunde kuti aba “kafiisha mutima” ku mufyashi. (Amapinda 17:25) Nangu cibe fyo, ni ku bafyashi Baibolo isoso kuti: “Mwilenga abana benu ukufulwa.” (Abena Efese 6:4) Nga fintu caba ku Bena Kristu bonse, umufyashi afwile ukuba uwailama, “uushipikisha.” (2 Timote 2:24) E ico lintu umufyashi afilwa ukuilama, tafwile ukutila ifilubo fya mwana e fyalenga.

Ukushoba kuti kwalangisha ukuti umufyashi alemanama mu nkuntu, napopomenwa, nelyo ukuti aleisuula. Kuti kwalangisha no kuti kuli amafya pamo nga ya kukangana kwa mu cupo nelyo ukukunkuma ku bwalwa. Ukulingana ne citabo cimo, abana ba bafyashi bakunkuma ilingi line e bo babeepesha lyonse. “Conse ico bacita cibi. Kuti baitwa nge ‘ciwelewele,’ ‘umubi,’ ‘uwaitemwa,’ na fimbipo. Ulupwa nomba lutendeka ukumona uyo mwana (nelyo abana) ngo ‘ulelenga ubwafya’ no kulabikilwa ku kuyumfwa ububi kwabo na ku mafya.”

Ifya Kucita nga Bakubepesha

Dokota Kathleen McCoy asoso kuti: “Ukupeela umwana amashina, ukumusaalula no kumulengulula . . . kuti kwalenga umupungwe ukukanaikatamika, ukupopomenwa no kukaanalanda na bantu.” Cimo cine na fintu Baibolo iine isosa ukuti, ukusunga abana buluku buluku kuti ‘kwabasonga’ no kubalenga ‘ukunenuka.’ (Abena Kolose 3:21) Kuti watendeka ukuyumfwa nge cifilwafilwa wa cabe cabe. Kuti na kabili wapata na bafyashi bobe. Kuti wapingulapo ati takuli ico wingacita pa kubatemuna kabili tapali no mulandu wa kwesesha. Kuti walakalifiwa no kufiitwa, ukukulenga ukukaana ukusalapula ukuli konse—no kulengulula kulingile.—Linganyako Amapinda 5:12.

Cinshi wingacita? Ifingi fikashintilila maka maka pa mibele intu ulimo. Ngo kutala wapimununa iyi mibele? Ku ca kumwenako, bushe ca cine ukuti niwe bapeelo mulandu lyonse? Nelyo bushe kuti caba ukuti abafyashi bobe inshita shimo balacishamo ukulengulula no kusosa ifintu fyalubana? Baibolo isosa ukuti: “Ifwe bonse tuipununa apengi,” kabili ico cisanshako na bafyashi besu. (Yakobo 3:2) E co bushe abafyashi bobe nga balakuntukilwa mu kucishamo mu nshita mu nshita, bushe nobe ufwile ukukuntukilwa mu kucishamo? Ukufunda kwa Baibolo pa Abena Kolose 3:13 ukwa kuti: “Mube abashipikishanya, no kubelelano luse nga umo aba na kafiimbo ku mubiye; ifyo Shikulu amubelelo uluse, e fyo na imwe mubelele uluse,” kuti kwabomba bwino sana.

Ukulangulukilako abafyashi bobe kuti kwakwafwa ukucite ci. Amapinda 19:11 yasoso kuti: “Ukushilimuka kwa muntu kumukokosho kukalipa; kabili ukuleka fye ku bupulumushi e kutakisha kwakwe.” Bushe bawiso nga bainuka ku ncito balemoneka abengakalifiwa pa kanono fye no kukupeela umulandu pa cintu ushicitile, bushe pali umulandu wa kufikosha? Ukwibukisho kuti pambi bawiso nabasakamikwa no kuti nabanaka kuti kwakwafwa “ukuleka fye ku bupulumushi.”

Nga ca kuti ukubepesha te kwa pa kashita fye, lelo kwa lyonse kabili takucepelako? Icipande cikakonkapo cikalanda pa lwa nshila sha kuwamishamo imibele yobe.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 21]

Calibamo umulinganya ku mufyashi ukukulungika nga ca kuti kulekabilwa