Ukusambilila Ifya Kulekako Abana Abakalamba

“NGE mifwi mu minwe ya mpalume, e fyaba abana baume aba ku bulumendo,” e fyalembele kemba wa malumbo uwa mu Baibolo. (Ilumbo 127:4) Te kuli cela mushuke umufwi wingafika pa ca kutontapo. Pa kuutonta pafwile paba ukusakamana. Mu kupalako, ukwabula ukutungululwa ku bafyashi, abana te kuti pambi bafike pa buyo bwa kuba abakalamba abacetekelwa. Baibolo icincisho kuti: “Kanshisho mwaice umo afwile ukubela, ilyo akakota takafumemo.”—Amapinda 22:6.

Ukwaluka ukufuma ku kusungwa mu bwaice ukuya ku kuisunga mu bukalamba takucitika mu kupumikisha. E co, ni lilali abafyashi balingile ukutendeka ukukansha abana babo ukuti bakaleikalila? Umutumwa Paulo acinkwileko umulumendo uwe shina lya Timote ukuti: “Ukufuma ku bwaice [“bunya,” NW] waishibe amalembo ya mushilo ayaba na maka ya kukulengo wa mano ayalosha ku kupusuka mu kutetekela Kristu Yesu.” (2 Timote 3:15) Elenganyeni, lintu nyina kwa Timote atendeke ukumukansha lwa ku mupashi aali acili akanya!

Nomba, nga ca kuti utunya kuti twamwenamo mu kukanshiwa kwa ku mupashi, bushe tacabamo ukupelulula ukuti mu kwangufyanya abana balingile ukubakanshisho bukalamba? Inshila imo iya kucitilamo ici ya kubafunda ukuti babe abacetekelwa, abengaipingwila.

Ukufunda Abana Ukuba Abacetekelwa

Ni shani mwingakoselesha abana benu ukuba abacetekelwa? Abaupana babili Jack na Nora bebukisha fimo pa mwana wabo umwanakashi abati: “Lintu aleamfula fye, alisambilile ukusenda insokoshi nelyo utuntu ku muputule wakwe uwa kusendamamo no kubika mu drowa yalinga. Na kabili asambilile ukubika ifya kwangasha ne fitabo apo fyalebikwa.” Iyi ni ntendekelo inono, lelo kale kale umwana alisambilile ukuipingwila.

Ilyo umwana aleya alekula, nalimo kuti aseekeshiwa ne fishingamo ifikulileko. E ico Abra na Anita basuminishishe umwana wabo umwanakashi ukuteka akabwa. Ulya mwaice e walesakamana kalya kabwa no kulapeelako indalama ukufumya pali alawansi wakwe pa kukasunga. Ukutekanya kulakabilwa pa kukansha abana ukwikalilila ku fishingamo fyabo. Lelo kwalicindama kabili kulasangwilako ku kukula kwabo ukwa mu nkuntu.

Imilimo ya pa ng’anda ilapayanya ishuko na limbi ilya kufunda abana ukushingamwa. Abafyashi bamo balakaanya abana babo ukubombako imilimo iya pa ng’anda iili yonse, bamona kwati nga balebombako tacingaafwa lelo kuti cabakalifya fye. Bamo basondwelelo kuti abana babo balingile ‘ukwikalapo bwino ukucila ifyo bena baikele ku bwaice.’ Uku kupelulula kwalilubana. Amalembo yatila: “Uulemyo musha wakwe ukutula pa bwaice, pa numa kuti aba [uushitasha, NW].” (Amapinda 29:21) Icishinte ca aya mashiwi cilabomba na ku bana. Ca bulanda lintu umusepela abo mukalamba “uushitasha” na kabili uushingabomba nangu fye umulimo uwayanguka uwa pa ng’anda.

Ilingi line imisepela iyalembwa mu Baibolo yalepeelwa imilimo ya pa ng’anda. Ku ca kumwenako, Yosefe wacaice ilyo aali fye umuteku uwa myaka 17, alebombako umulimo wa kusakamana imikuni ya lupwa. (Ukutendeka 37:2) Uyu mulimo tawali uwayanguka iyo, pantu wishi akwete imikuni iishaifulila nga nshi. (Ukutendeka 32:13-15) Nga twati tumone ifyo Yosefe akulile no kwisaba kateka wa maka, te ca kutwishiko kuti uku kukanshiwa kwa ku bwaice e kwamumumungile apakalamba ukuti abe ne mibele iisuma. Davidi uwaishileba imfumu ya Israele, ilyo aali musepela aliseekeshiwe ne mikuni ya lupwa lwakwe.—1 Samwele 16:11.

Finshi abafyashi bengasambililako ilelo? Peeleni abana benu imilimo iyalondoloka. Nga mwapoosapo inshita, mwaibikilishako, e lyo no kutekanya, kuti mwafunda abacaice ukuwamye ng’anda, ukwipika, ukuwamya ulubansa, no kulungisha ing’anda na motoka. Ca cine ukuti ilingi line ici cashintilila pa mushinku wa mwana ne fyo engacita. Lelo nangu fye bana abanono ilingi line kuti babombako mu ‘kwafwilisha Tata ukulungisha motoka’ nelyo ‘ukwafwilisha Mayo ukwipika.’

Na kabili pa kufunda imilimo ya mu ng’anda cipinda abafyashi ukupeela ica bupe icaumo mutengo ku bana babo—inshita. Bamo abaupana, abafyashi aba bana babili, balipushiwe pa lwa nkama ya kutunguluka mu kukansho mwana. Bayaswike abati: “Ni nshita fye epela!”

Ukulungika mu Kutemwa

Lintu abana babombe milimo yabo bwino, nangu fye ukuibikilishako pa kucite fyo, ukwabula akaso mubatashe mu kufumaluka pa kuti bakoseleshiwe! (Linganyeniko Mateo 25:21.) Na kuba, abana tababomba imilimo nge fibomba abakalamba. Kabili lintu abana basuminishiwa ukuipingwila, ilingi line balalufyanya. Lelo cenjeleni mwibasuusha mu kucishamo! Bushe imwe mwe bakalamba tamulufyanya? E co mulandu nshi te kuti mutekanye fye lintu umwana wenu alufyanya? (Linganyeniko Ilumbo 103:13.) Mulesuminishako ifilubo. Mulefimona nge nshila ya kusambililamo.

Bakalemba babili Michael Schulman na Eva Mekler balandapo ukuti: “Abana abasungwa mu cikuuku tabatiina ukukandwa nga baipingwila.” Nangu cibe fyo, “abana ba bafyashi abatalalila nelyo abankalwe balatiina ukuipingwila pa cili conse, na pa cintu icingabaafwa, pantu batiina abafyashi babo ukufwailisha icilubo cimo mu fyo bacitile no kubasuusha nelyo ukubakanda.” Uku kulandapo kulomfwana na fintu Baibolo isoka abafyashi ukuti: “Mwisonga abana benu, epali banenuka.” (Abena Kolose 3:21) E co lintu umwana tabombele ukulingana ne fyo mulefwaya, mulandu nshi mushingamutashisha pa kweshako? Mukoselesheni akawamyeko umuku uukakonkapo. Mwebeni ukuti mulasekelela nga ca kuti alelunduluka. Mwebeni ukuti mwalimutemwa.

Ukuba kwena, inshita shimo shimo ukulungika kulakabilwa. Ici kuti pambi maka maka cacitwa mu myaka ya kukula, lintu abacaice balwisha ukuti beshibikwe, pa kuti na bo bene balemonwa nga bantu. E ico abafyashi balingile ukutesekesha ukwesha kwa musango yo ukwa kufwaya ukuikalila ukucila lyonse ukwilula kwene ngo kupondoka.

Ca cine ukuti abacaice kuti batunkwa ukucita fimo nelyo ukunakilako ku “lunkumbwa lwa bulumendo.” (2 Timote 2:22) E co ukulekelesha imyendele ya misepela kuti kwaonaula umwana lwa mu nkuntu; akafilwa ukusambilila ukuilama no kuicindika. Baibolo isoko kuti: “Umwaice uwalekeleshiwa alenga nyina insoni.” (Amapinda 29:15) Lelo ukusalapula kwalinga, ukucitwa mu kutemwa, kwa bunonshi kabili kulapangasha umusepela ukwisakumanya ififwaikwa no kutitikisha ifya mu bukalamba. Baibolo icincisho kuti: “Uushibomba ku nkonto yakwe apato mwana wakwe umwaume; lelo untu amutemwa abangililo kumufunda.” (Amapinda 13:24) Nangu ni fyo, ibukisheni ukuti ukufunda no kukansha e bukatami bwa mu kusalapula—te kukanda. Pano “inkonto” mu kumonekesha ilosha ku mutambu uubomfiwa na bacemi pa kutungulula imikuni yabo. (Ilumbo 23:4) Cishibilo ca butungulushi bwa kutemwa—te bunkalwe iyo.

Amasomo ya Bumi

Ubutungulushi bwa bafyashi maka maka bulakabilwa nga ni ku masomo ya mwana. Sekeleleni mu masomo ya mwana. Mwaafweni ukusala bakosi be sukulu abalingile no kuipingwila nampo nga kuti akabila amasomo ayalundwako.a

Ukuba kwena, amasomo ya ku mupashi e yacindamisha ukucila pali yonse. (Esaya 54:13) Abana bakakabila ifishinte fya bukapepa pa kuti bengapusuka mu bukalamba. Bafwile ukukansha “ukulingulula” kwabo. (AbaHebere 5:14) Abafyashi kuti baafwilisha abana ukukuma kuli ci. Indupwa isha Nte sha kwa Yehova shilakoseleshiwa ukukwata isambililo lya lyonse ilya Baibolo pamo na bana babo. Pa kukonka ica kumwenako ca kwa nyina kwa Timote, uwamufundile Amalembo ukufuma ku bunya, abafyashi baNte mu kupalako balafunda abana babo abanono.

Umufyashi umushimbe uwitwa Barbara alalenga isambililo lya lupwa ilya Baibolo ukuti lilewamina abana bakwe mu kucilapo. “Pali ico cungulo bushiku mfwile napeela abana ica kulya icisuma, icakumanina pamo no tulyo utwa kongeleshapo uto baipakisha. Ndalishako amatepu ya Kingdom Melodies pa kuletako imibele yalinga. Lyene, pa numa ya kwiswila ne pepo, ilingi line tusambilila magazini wa Ulupungu lwa kwa Kalinda. Lelo nga kwabako ukukabila kumo ukwaibela, ndabomfya impapulo pamo nga Ifipusho Abacaice Bepusha—Ifyasuko Fibomba.”b Ukulingana na Barbara, ukusambilila Baibolo kulaafwa abana bakwe “ukwishiba imimwene ya kwa Yehova iya fintu.”

Ee, takwaba ica bupe icakulapo icingapeelwa ku mwana icacila pa kwishiba no kumfwikisha Icebo ca kwa Lesa, Baibolo. Kuti yapeelo “kucenjela ku bapelwa amano, ku kupeelo kwishiba no kupanga ku mulumendo.” (Amapinda 1:4) Pa kuba uwaipangasha, uwacaice nga aba umukalamba kuti aba na maka ya kukumanya ukutitikisha ne mibele iipya.

Nangu ni fyo, abana nga bafuma pa ng’anda imikalile ya bafyashi abengi ilaluka apakalamba. Mu cipande cesu icakonkapo e muli ukulanshanya pa fyo bengabomba mu kutunguluka ne ng’anda iyabulamo abana.

[Amafutunoti]

[Amashiwi pe bula 22]

“Abana ba bafyashi abatalalila nelyo abankalwe balatiina ukuipingwila pa cili conse, na pa cintu icingabaafwa, pantu batiina abafyashi babo ukufwailisha icilubo cimo mu fyo bacitile no kubasuusha nelyo ukubakanda.”—Bringing Up a Moral Child, (Ukukusha Umwana uwa Mibele Iisuma) icalembwa na Michael Schulman na Eva Mekler

[Akabokoshi pe bula 22]

Abafyashi Abashimbe—Ukulolenkana no Kulekako Abana Abakalamba

Umufyashi umushimbe uwitwa Rebecca alandapo kuti: “Caliba icayafya nga nshi ku bafyashi abashimbe ukulekako abana babo ukuya. Nga tatuleibebeta, ilingi line tulacishamo ukubacingilila no kubatekelesha.” Icitabo ca Icaba Inkaama ku Nsansa sha Lupwa,c pa mabula 106-7, citambika aya mashiwi aya kwaafwa aciti:

“Caba fye ca cifyalilwa ku bafyashi abashimbe ukupalamisha sana ku bana babo, lelo bafwile ukusakamana ukukaanafumyapo imipaka iyo Lesa aimika pa kati ka bafyashi na bana. Ku ca kumwenako, kuti kwaba amafya yabipisha nga ca kuti nyina umushimbe alesubila umwana wakwe umwaume ukushingamwa ngo mutwe pa ng’anda nelyo ukulenga umwana wakwe umwanakashi ukuba ngo wa kulandako ifya nkaama, ukumutitikisha ne milandu ya nkaama. Ukucite fyo takwalinga, kulaleta ukukanshika, kabili nakalimo fye no kupelenganyo mwana.

“Ebekesha abana bobe ukuti iwe, pamo ngo mufyashi, uli no kubasakamana—te bena ukulakusakamana. (Linganyako 2 Abena Korinti 12:14.) Limo limo kuti pambi mwakabila ukupanda amano kumo no kwafwilishiwa. Nga ni fyo, ipusheni baeluda ba Bwina Kristu nelyo nakalimo abanakashi ba Bwina Kristu, te kwipusha abana banono iyo.—Tito 2:3.”

Lintu abafyashi abashimbe baimika imipaka yalinga no kusungilila ukwampana kusuma na bana babo, ilingi line cilabaangukilako ukulekako abana abakalamba.

[Futunoti]

[Ifikope pe bula 23]

Ukukansha kubomba kuti kwaafwilisha abana ukuba abakalamba abacetekelwa mu kucilapo

[Ifikope pe bula 24]

Isambililo lya Baibolo ilya lupwa kuti lyapeela abana amano ayakabilwa pa kulolenkana ne fya mu bukalamba