Ukulingana na Baibolo

Cinshi Cilengo Muntu Ukuba Umwana Calo Musuma?

ILYO Inkondo ya Calo iya Cibili yapwile, abantu abengi ku Bulaya na ku Japan abaletontonkanyo kuti bali bana calo basuma kabili abomfwile funde balitwelwe ku cilye no kusangwa ne milandu ya bumpulamafunde bwa mu nkondo. Pali aba pali na bakalamba ba bashilika, basayantisti, ne ncenshi shimbi. Pa kwesha ukuifumya mu mulandu pa fyo bacitile, bamo pali aba bampulamafunde batile baumfwilile fye ifyo baebelwe ukucita, nge fyo umwana calo onse engenekelwo kumfwila. Nangu cibe fyo, ukuitungo kuba abana calo basuma kwabalengele ukucita bumpulamafunde bwabipisha ku bantunse banabo.

Lelo kwaliba na basuula fye ubulashi bwa Buteko. Bamo bakaana fye no bulashi bwa buteko ukwabula no kutiinako, ilintu abantu bambi kuti batobe funde cikulu fye tapali ubwafya bwa kwikatwa. Lelo abengi kuti basumino kuti ukumfwila abalashi kulakabilwa, pantu ukwabulo kumfwila kuti kwabe fimfulunganya e lyo ne cimfulumfulu. Nangu cibe fyo, icipusho cili ca kuti, Ni pi ukubomba imilimo ya mwana calo ne cumfwila fifwile ukupelela? Moneni ifishinte fya kutendekelako ifyaafwile Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo ukwishiba bwino apa kupelela mu kumfwilo Buteko.

Ifyo Abena Kristu Banakila Bakateka

Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo banakile amafunde ne fipope fya baali “bakateka abacilamo”—e kuti, abaali na maka ya kuteka pali yo nshita. (Abena Roma 13:1) Abena Kristu basumine ukuti calilungeme “ukunakila bamulopwe na bakateka.” (Tito 3:1) Nangu cingati baishibe Kristu nge Mfumu yabo iya ku muulu, na kabili baali batekwa abaleumfwila bakateka ba buntunse kabili tabalepumfyanya umutelelwe wa Buteko. Na kuba, balikoseleshiwe ‘ukucindike mfumu’ lyonse. (1 Petro 2:17) Umutumwa Paulo akoseleshe fye na Bena Kristu ati: “E ico ica ntanshi pali fyonse ndetubulula, ukuti ifya kupaapaata, amapepo, ifya kulomba, na matootelo, ficitilwe abantu bonse, ishamfumu na bonse abasansabala, ukuti twikale ubwikashi bwa kutekanya kabili ubwa mutelelwe muli bukapepa bonse, no mucinshi.”—1 Timote 2:1, 2.

Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo balisakamanishishe ukulipile misonko yonse baebelwe, nangu shalebe cisendo cafinisha inshita shimo. Bakonkele ifyo umutumwa Paulo pa kupuutwamo abatungulwile pa misonko ati: “Peeleni bonse ifyo bafwile ukupeelwa: umutuulo [“umusonko,” NW] peeleni ku ufwile umutuulo [umusonko].” (Abena Roma 13:7) Abasambi ba kwa Yesu balemone fyo ni Lesa e wasuminishe ubuteko bwa cina Roma ne ntungulushi sha buko ukulateka kabili baali kwati ni “bakapyunga wa kwa Lesa,” apantu balesungo mutende no mutelelwe eyefilyako mu bwikashi.—Abena Roma 13:6.

“Ukuba Abaiteyanya ku Mulimo Onse Usuma”

Abena Kristu ba mu mwanda wa mwaka uwa kubalilapo balikoseleshiwe ukubombe milimo iyo baebelwe ku Buteko. Yesu Kristu apandile fye na basambi bakwe amano ya kuitemenwa inshita shimo ukubombe milimo yalundwapo pa yo baebwa ku balashi ba mu bwikashi. Atile: “Uuntu [“nga umulashi,” NW] akupatikisho kumushindika umushinso umo, uye nankwe imishinso ibili.” (Mateo 5:41) Ilyo baumfwilile uku kupanda amano, Abena Kristu balangishe fyo tabalefwaya fye ukulamwenamo mu kwikala mu bwikashi bwawama ukwabulo kucitapo icili conse. Lyonse bali “abaiteyanya ku mulimo onse usuma.”—Tito 3:1; 1 Petro 2:13-16.

Balitemenwe nga nshi abena mupalamano babo kabili bafwaile inshila sha kubafwilamo. (Mateo 22:39) Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo baleafwilisha abantu mu bwikashi baleikala pa mulandu wa kubatemwa no kukonke fishinte fya mibele isuma ifyasumbuka. Abena mupalamano babo balitemenwe icibi ukwikala mupepi nabo. (Abena Roma 13:8-10) Abena Kristu tabalangishe fye ukutemwa ukupitila mu kutaluka ku bubi. Balikoseleshiwe ukube fibusa ku bantu no kusakamana icine cine abantu, ‘ukubomba icisuma [te ku basumina banabo fye lelo na] kuli bonse, no kucishamo ku ba bwananyina bwa mu citetekelo,’ nga fintu Yesu Kristu acitile.—Abena Galatia 6:10.

“Ukunakila Lesa Ukucilo Kunakila Abantu”

Nangu ni fyo, pali apa kupelela mu kumfwila abalashi ba ku calo. Tabacitile icili conse icingakowesha kampingu wabo nelyo ukonaula bucibusa bwabo na Lesa. Ku ca kumwenako, lintu abakalamba ba fya mapepo bakambishe abatumwa ukuleko kushimikila pa lwa kwa Yesu, balikene ukunakila. Batile: “Tuli no kunakila Lesa ukucilo kunakila abantu.” (Imilimo 5:27-29) Abena Kristu balikene mu kupama ukuibimba mu kupepa kateka uwalepepwa nga kalubi. (1 Abena Korinti 10:14; 1 Yohane 5:21; Ukusokolola 19:10) Finshi fyatumbwikemo? Mu citabo ca Shorter History of the World, kalemba wa lyashi lya kale J. M. Roberts atila: “Icafuminemo balipeelwe umulandu te mulandu wa kuba Abena Kristu, lelo pa mulandu wa kukaano kucite fyo ifunde lyalefwaya.”

Mulandu nshi pali ilya nshita ‘bakaanine ukucite fyo ifunde lyalefwaya’? Balishibe ukuti ni Lesa e wasuminishe “bakateka abacilamo” ukulateka. E co kanshi balebomba nga “kapyunga wa kwa Lesa” ku kusungilile funde no mutelelwe. (Abena Roma 13:1, 4) Nalyo line, Abena Kristu balemone funde lya kwa Lesa nge lya kulisha. Balibukishe ukuti Yesu Kristu alimikile abali no kuba abakonshi bakwe ici cishinte ca kwishiba bwino apa kupelela ica kuti: “E ico peeleni ifya kwa Kaisare kuli Kaisare, ne fya kwa Lesa kuli Lesa.” (Mateo 22:21) Imilimo ya kwa Lesa e yali no kube ya ntanshi te fintu Kaisare alefwaya.

Icilango kuti ici calilungeme cintu cacitike ilyo abengi abaleitungo kuba Abena Kristu bafililwe ukumfwila ifi fishinte fisuma. Ku ca kumwenako, John Keegan, kalemba wa lyashi lya kale ilya fita atile intungulushi sha busangu isha Kristendomu shasangwike “abaume balebomfiwa nge fibombelo fya buteko bwa bwikashi, maka maka mu kupanga no kusunge fita fya nkondo.” Abakonshi babo bafikile fye na ku kulwako inkondo umo abantu abengi aba kaele baipaiwe. Keegan atile: “Lintu abantu bali ne cifukushi basuulile ifunde lya kwa Lesa.”

Nangu cibe fyo, Abena Kristu ba mu mwanda wa myaka uwa kubalilapo balimika ica kumwenako cishaiwamina ica kwishiba bwino apa kupelela. Bali bana calo basuma. Balibombele imilimo yabo iya bwana calo bwino bwino. Lelo baumfwilile ifishinte fya Baibolo ifyalondoloka no kukonka kampingu wabo uwasambilishiwa na Baibolo mu fintu fyonse mu mikalile yabo.—Esaya 2:4; Mateo 26:52; Abena Roma 13:5; 1 Petro 3:16.

[Icikope pe bula 26]

“E ico peeleni ifya kwa Kaisare kuli Kaisare, ne fya kwa Lesa kuli Lesa”