Ni kwi Mwingasanga Amasambililo Yawamisha?
Mu 1711, Joseph Addison atile: “Filya fine kabumba engabumba icintu icisuma kwi bumba, e fyo na masambililo yengacita ku muntu.”
BUSHE mwalibalile amupitako ku sukulu? Abengi kuti basumina, lelo bamo kuti bakaana. Ilyo tuleingila mu mwanda wa myaka uwalenga 21, imintapendwa ya bana tabaleya ku sukulu. Ukufuma fye na kale ifi fine e fyo caba, ica kuti pali ndakai imintapendwa ya bakalamba tabaishiba ukubelenga no kulemba.
Nangu cabe fi, amasambililo yasuma cikankaala nga nshi. Abengi pali lelo tabamona amasambililo nga aya bakankaala nelyo ayayafya sana. Baishiba ukuti umuntu onse, abe mukalamba nelyo mwaice alikwate nsambu ya kusambilila. Lelo bushe umuntu kuti asambilila shani bwino ukwabula ifisolobelo fisuma? Ni shani nga tapali ifitabo fyakumanina, tapali bakafundisha bafikapo, na masukulu yanono?
Cine cine, bushe ni kwi abantu bengasanga amasambililo yene yene aya kuti umusambi onse talebwelapo fye, ayengafunda abantu ifya mu calo, ne mibele ya ku mupashi iingalula imikalile yabo? Masambililo nshi yasambilisha sana imibele isuma iyawamisha, ayafunda ifya kwikala bwino, no kweba abantu isubilo line line ilya ku nshita ya ku ntanshi? Bushe amasambililo ya musango yo cine cine kuti yaba ku bantu bonse?
Umwaba Amasambililo Yawamisha
Nangu cingomfwika nge cipapwa, kuti twayasuka no mutima onse ukuti amasambililo yene yene kuli bonse eko yaba. Pantu icibombelo ca maka e ko caba umwaba ayo masambililo. Ne co citabo kuti twatila “citabo ca masambililo” icabako pa nshita ntali, icituntulu nelyo iciputulwa, mu ndimi sha pano calo ukucila pali 2,200. Nalimo umuntu fye onse pe sonde, abe mwaume nelyo mwanakashi, kuti abelenga ici citabo mu lulimi ulo engomfwa. Citabo nshi ico cine?
Ico citabo ni Baibolo, citabo icalumbilishiwa mwi sonde lyonse ukuti e cacindamisha pa fitabo fyonse. Uwa mano umo uwaliko pa kutendeka kwa mwanda wa myaka uwalenga 20, William Lyon Phelps alembele ukuti: “Umuntu onse uwaishiba bwino Baibolo e wingetwa ukuti alisambilila icine cine. Takwaba amasambililo yambi nelyo intambi, te mulandu fifule shani nelyo fiwame shani, te kuti . . . ficile pali Baibolo.”
Baibolo citabo ca mabuuku yabikwa pamo ayalembelwe pa myaka nakalimo 1,600. Ukulanda pali aya yene mabuuku yabikwa pamo, Phelps alundileko ukuti: “Amano yesu yonse apo yapela, ifya kulembalemba, ifya kucitacita, na mafunde yesu, fifuma sana muli Baibolo ukucila ifitabo fyonse fimbi . . . . Ndetila ukwishiba Baibolo ukwabula amasambililo ya ku koleji kwawama ukucila ukuba na masambililo ya ku koleji ukwabula ukwishiba Baibolo.”
Pali lelo umulimo wa kusungusha uwa masambililo ya Baibolo ulebombwa mwi sonde lyonse na Bena Kristu, Inte sha kwa Yehova. Ayo masambililo yalicila pa kwishiba fye ukubelenga no kulemba. Yalundulula amano ne mibele isuma. Yaletela abantu ubusuma bwa kubalenga ukutontokanya pa fya ku ntanshi, yabalenga ukuba ne subilo line line ilya kuti ifili ku ntanshi fikawama nga nshi ukucila ifyapita.
Shi belengeni icipande cakonkapo pa kuti muyumfwile ifyaba uyu programu wa masambililo ayakatwalilila umuyayaya.