Amasambililo Ayayanana Icalo Conse
Epictetus uwaikele nakalimo mu mwaka walenga 100 C.E., atile: “Abantungwa ni balya abasambilila.”
UWAIKELE mu mwanda wa myaka uwalenga 19 uwalekaanya ubukwebo bwa kushitisha abantu, William H. Seward aishibe ukuti “isubilo lya kulunduluka konse ukwa bantunse lyashintilila pa fyo Baibolo ilanda kuli bena.”
Inte sha kwa Yehova na bo balicindikisha Baibolo. Balishininwa ukuti abakonka amafunde ya mu Baibolo baba abalume basuma, abakashi basuma, abana basuma, kabili cine cine baba bantu bawamisha mu calo. Bena bomfwila ifyo Yesu Kristu abebele ukuti: “Kabiyeni, kalengeni aba nko shonse ukuba abasambi, . . . mulebasambilisha.”—Mateo 28:19, 20.
Pa kuti bafike pali ubo buyo bwa kusambilisha abantu Baibolo, Inte sha kwa Yehova balebomba umulimo twingeta uwakulisha uwa kusambilisha ukutula apo abantunse babela pano calo. Bushe uyu mulimo wafika pi?
Umulimo wa Kusabankanya ku Calo Conse
Mu mulimo wabo ku bantu bonse, Inte sha kwa Yehova babomfya ama Baibolo ayabako mu ndimi ishingi nga nshi. Lelo kwena balipilibulako na Baibolo onse uwa New World Translation of the Holy Scriptures mu ndimi 21 na New World Translation of the Christian Greek Scriptures (uo abantu batila Icipingo Cipya) mu ndimi na shimbi 16. Na kabili, pali ino nshita balepilibula uyu wine Baibolo mu ndimi na shimbi 11. Inte na kabili balalemba impapulo ishilenga umuntu ukutesekesha Baibolo no kuyumfwikisha.
Ku ca kumwenako, uno magazini, Loleni!, asabankanishiwa mu ndimi 82, kabili pali avareji bamagazini ukucila 20,380,000 balapulintwa lyonse ilyo magazini umo afuma. Kumfwa kuli magazini mubiye, uwa Ulupungu lwa kwa Kalinda, lyonse ilyo uyu magazini afuma, impendwa ya upulintwa iba 22,398,000 mu ndimi 137. Ici cilenga ukutila bamagazini ukucila pali bilioni umo balepulintwa cila mwaka! E lyo pa ndimi 137, isho Ulupungu lwa kwa Kalinda lupulintwamo, indimi 124, e shifuma pa nshita imo ine, e lyo Loleni! na o mu ndimi 58 e ufuma pa nshita imo ine. Kanshi ifyebo fiba muli aba bamagazini fibelengwa pa nshita imo ine na bantu balanda indimi shapusanapusana.
Na kabili, mu myaka ya nomba line, Inte sha kwa Yehova balilemba ifitabo ifingi nga nshi ifya kwafwilisha ukusambilila Baibolo. Amamilioni ukucila pali 107 aya citabo ca Icine Icitungulula ku Bumi bwa Ciyayaya yalipulintilwe. E lyo icitabo ca Kuti Waikala Kuli Pe na pe muli Paradise Pe Sonde capulintilwe ukucila pa mamilioni 81, kabili nomba line, icitabo ca Ukwishiba Uko Kutungulula ku Mweo wa Muyayaya calipulintwa ukucila pa mamilioni 75 mu ndimi 146. Kabili, ukucila pa mamilioni 113 aya broshuwa wa mabula 32 uwa Cinshi Cintu Lesa Afwaya Kuli Ifwe? yapulintwa mu ndimi 240.
Ifitabo na fimbi fyalipulintwa ku kwafwa mu nshila shimbi ishaibela. Icitabo Candi ca Malyashi ya mu Baibolo, icalembelwa abaice, capulintwa ukufika ku mamilioni ukucila 51. Ifitabo fibili ifyalembelwa ukucilisha abapungwe, ica Ubwaice Bobe—Ukukwatilamo Ifyawamisha ne ca Ifipusho Abacaice Bepusha—Ifyasuko Fibomba, fyonse pamo fyapulintwa ukucila amamilioni 53. Ne citabo ca Icaba Inkaama ku Nsansa sha Lupwa, icayafwilisha indupwa ishingi nga nshi ukwishiba ifya kucita na mafya bapitamo, na co calipulintwa mu ndimi 115.
Ifitabo na fimbi fine ifyafuma ukutula mu 1985 ifyalenga abantu ukutetekela sana muli Kalenga, Umwana wakwe, na Baibolo, fyonse pamo fyalipulintwa ukucila pa mamilioni 117. Ifi fitabo ni fi: Life—How Did It Get Here? By Evolution or by Creation?, Umuntu Wakulisha Uwabalile Abako Uwa Mweo, Baibolo—Cebo ca kwa Lesa Nelyo ca Muntu?, ukubikapo na Is There a Creator Who Cares About You?
Pano tulelanda ifitabo fyashimpwa pali Baibolo ifipulintwa na Inte sha kwa Yehova e ko fyaba mu ndimi 353, kabili fimo fikafuma nomba line mu ndimi na shimbi 38. Kanshi ifitabo, ututabo, amabroshuwa na bamagazini ukucila pa mabilioni 20 fyalipulintwa ku Inte sha kwa Yehova ukutula mu 1970! Ne cacilapo, bakasambilisha mupepi na mamilioni 6 balebombesha ukwananya ukwishiba kwa mu Baibolo mu fyalo ukucila pali 230. Lelo bushe umulimo onse uyu ubombwa shani, kabili wakuma shani imyeo ya bantu?
Mulandu Nshi uwa Kulembela mu Ndimi Shabo?
Nga fintu na imwe mwingasuminishako, kulaba ukubombesha kwa kwampanya bwino umulimo wa kulemba impapulo ishisuma pa nshita imo ine mu ndimi ukucila pali 100. Amabumba ya bakapilibula, abaitemenwa ukubomfya inshita yabo no kulamuka, babomfya amakompyuta ku kulemba bwino impapulo no kwangufyanya sana pa kulemba. E calenga, nangu fye ni ndimi ishakwata fye bakapilibula abanono, impapulo shilapilibulwa bwangu. Pali ino nshita tulelanda, ukucila pa baume na banakashi 1,950 balebomba uyu wine mulimo wa kupilibula mu calo conse, tabapilibwila ukuti bengasangamo icibwesha. Lelo bushe cinshi kwabela ukubombesha kwa musango yo? Bushe cine cine te kuipoosela fye nshita, pantu abengi abalanda indimi shilandwa na bantu abanono balishibako ne ndimi shimo ishalumbuka?
Inte sha kwa Yehova balisanga ukuti ukubomba kwabo cine cine te kuipoosela fye nshita pa mulandu uwalandilepo na William Tyndale, kapilibula wa Baibolo uwalumbuka uwaliko mu mwanda wa myaka uwalenga 16. Alembele ati: “Nailwike ku fyo namona pano calo ukuti abantu yaweyawe pa kuti fye basambilile icine ca mu Baibolo, kano baibelengela amalembo mu lulimi lwa ku mwabo, e lyo bengeshiba ifyo Amalembo yaba, ifyo yomfwana monse monse, no mo yalola.”
Ca cine ukuti tacaba icayanguka ku bantu ukukwata impapulo sha Baibolo mu ndimi shabo. Lelo ilyo shabako, icine ca mu Baibolo cilabafika bwangu pa mutima kabili balacumfwikisha. E fyacitika mu fyalo fyali kale Soviet Union umwaba abantu balanda indimi ishingi. Ku kutendeka kwa ba 1900, abantu bekala kuli ifi fyalo batendeke ukutekwa ne calo ca Soviet Union, kabili basambilishiwe icina Russia no kupeelwe cipope ca kusosa icina Russia. Kanshi balishiba ukubelenga no kulanda icina Russia, kabili balalanda ne ndimi sha ku mwabo.
Abantu abengi kulya bafwaya ukulanda indimi sha ku mwabo, maka maka ukufuma mu 1991 ilyo Soviet Union yabongolweke. E fyo caba ku balanda indimi sha cina Adyghe, icina Altai, icina Belorussia, icina Georgia, icina Kirghiz, icina Komi, icina Ossetia, icina Tuvinia, nelyo abalanda indimi shimbi ishingi. Nangu line abengi kuti balanda icina Russia, impapulo sha Baibolo mu cina Russia tashibafika sana pa mutima. Lelo, impapulo sha mu ndimi sha ku mwabo shena shilabacebusha. Umwaume umo uwapokeleko trakiti wa mu lulimi lwa cina Altai atile: “Namucita bwino ukutendeka ukulemba impapulo mu lulimi lwesu.”
Icalo na cimbi uko impapulo sha musango yo shananishiwa ni ku Greenland, icishi caba uko amenshi makaasa yashipwa, ukwikala abantu fye nakalimo 60,000. Bamagazini ba Ulupungu lwa kwa Kalinda na Loleni! balapulintwa mu cina Greenland, kabili aba bamagazini balyanana muli cilya calo, nga fintu fye caba na ku mpapulo shimbi ishipulintwa ne Nte sha kwa Yehova mu cina Greenland. Na kuba, impapulo shilasangwa mu mayanda ayengi ayaba mu mishi yabela ukutali nga nshi pali cilya cishi.
Ku fishi fya South Pacific, abantu nalimo 7,000 balanda icina Nauru, abantu 4,500 balanda icina Tokelau, na bambi 12,000 balanda icina Rotuma. Ndakai Inte sha kwa Yehova balalemba amatrakiti na mabroshuwa yalanda pali Baibolo muli ishi ndimi kabili balalembako na bamagazini bafuma limo pa mweshi aba Ulupungu lwa kwa Kalinda mu cina Niue, ululimi lulanda abantu nalimo 8,000, na mu cina Tuvalu, ululimi lulanda abantu nalimo 11,000. Inte sha kwa Yehova na kuba, baba pa bantu abasabankanya nga nshi impapulo mu ndimi shilanda abantu abanono sana, pantu balemba impapulo shilanda pali Baibolo mu ndimi pamo nga icina Bislama, icina Hiri Motu, icina Papiamento, icina Mauritius Creole, ululimi lwa Pidgin ululandwa ku New Guinea, ululimi lwa bena Seychelles-Creole, ululimi lwa Pidgin ululandwa pa cishi ca Solomon, ne ndimi shimbi.
Ilingi line, abantu balanda ululimi nga bacepa, ninshi uko bekala kutali sana kabili bapiina. Lelo, muli ishi shine ncende, muba abaishiba ukubelenga abengi. Kabili ilingi line Baibolo ilaba pa mpapulo sha ncepela ishabako mu lulimi lwa ku mwabo. Na kuba muli ishi ndimi shimo tamulembelwa fye na mapepala ye lyashi, apo ukulemba ipepala lya lyashi muli sho ndimi te kuti kubemo ubukumu.
Ico Wabela Mulimo Umuntu Engatasha
Pa mulandu wa kuti Inte sha kwa Yehova balemba impapulo shilenga imibele ya bantu ukuwaminako, abengi balatasha umulimo wabo uwa kupilibula. Linda Crowl, uubombela pa Institute for Pacific Studies, iya pa Universiti wa South Pacific mu Suva, ku Fiji, atile umulimo wa kupilibula uwa Nte sha kwa Yehova e “cintu cawamisha icilebombwa pa fishi fya Pacific.” Alatasha impapulo shabo pa mulandu wa kuti shilalembwa bwino sana.
Ilyo magazini wa Loleni! uufuma imiku ine pa mwaka atendeke ukulembwa mu lulimi lwa cina Samoa, inyunshipepala ye lyashi no mulabasa wa calo uwa TV fyasabankenye ili lyashi. Ilyo balelanda pali ili lyashi, balangishe inkupo ya Loleni!, kabili bakupukwile magazini pa mitwe yonse iya malyashi. Lyene babelengele imitwe yonse.
Icacindama na cimbi ca kuti mu fyalo fimo bakapilibula ba mpapulo sha Nte sha kwa Yehova ilingi line balabepusha ku bantu bambi aba mu masukulu ya fya ndimi. Balabepusha pa lwa mashiwi yamo, imilembele, amashiwi ya kupanga, na pa fintu fimbi ifyakuma indimi. Cine cine, umulimo wabula ukulipilisha uwa masambililo uo Inte sha kwa Yehova babomba walikuma imikalile ya bantu abengi ukucila fye na pali balya batendeka ukupepa na bo.
Nalyo line, nga filya tulandile mu cipande cifumineko abakalamba abengi nga nshi mwi sonde lyonse tabaishiba ukubelenga. Cinshi cacitwa ku kwafwilisha aba musango yo na bo bene ukusangamo ubusuma mu fyebo fyacindama ukupitila mu kubelenga no kusambilila?
Ukusambilisha Abantu Ukubelenga no Kulemba
Mu fyalo ifingi Inte sha kwa Yehova balasambilisha shibukeni, ukufunda abantu ukubelenga no kulemba ukwabula ukubalipilisha. Balilemba ne fitabo fyabo ifya kusambililamo, ifili nge citabo ca Apply Yourself to Reading and Writing, icaba mu ndimi 28. Abantu abengi sana, abanakashi na bakoloci, balyafwiwa ukusambilila ukubelenga no kulemba muli aya masukulu ya shibukeni.
Ku Burundi, Inte sha kwa Yehova muli shibukeni, balisambilisha abantu abengi sana ukubelenga no kulemba. Ilyo bapitulwike mu busuma bwa aya masambililo, icipani ca mu calo ica National Office of Adult Literacy (Icipani ca Buteko ica Masambililo ya Bakalamba) capeele ifilambu ku Nte sha kwa Yehova bane abafunda shibukeni pa bushiku bwa International Literacy Day, pa September 8, 1999.
Uyu lipoti pa lwa masambililo ya shibukeni afumine ku filonganino 700 ifya Nte sha kwa Yehova ifyaba ku Mozambique, atila: “Pa myaka ukucila pali ine iyapita, abasambi 5,089 balipita kale muli shibukeni, kabili pali ndakai na bambi 4,000 balilembesha.” Umusambi umo atile: “Ndetasha no mutima onse pali ili sukulu . . . Kale nshaishibe nangu kamo. Na kabili ndetasha pali ili sukulu, nalisambilila ukubelenga, kabili nangu ca kutila ukulemba kwena nshilaishibisha, lelo kuti nalemba.”
Ukufuma mu 1946, ilyo batendeke ukusunga ifyalembwa ku Mexico, abantu ukucila pali 143,000 kuli cilya calo balisambilila ukubelenga no kulemba mu masukulu yaibela aya kufunda abantu ukubelenga no kulemba. Nakulubantu wa myaka 63 alembele ukuti: “Ndetasha nga nshi Inte sha kwa Yehova, abansambilishe ukubelenga no kulemba. Kale nali uwa nkumbabulili. Lelo, pali ino nshita, ilyo ndefwaya ukufundwa, kuti nakupukula Baibolo kabili nalisanga insansa mu bukombe bwa mu Baibolo.”
Ku calo ca ku Brazil icaba mu South America, na ko kwine Inte sha kwa Yehova balisambilisha abengi nga nshi ukubelenga no kulemba. Nakulu bantu wa myaka 64 atile: “Ukwishiba ukubelenga kwaba kwati kukakulwa iminyololo iyo bamukaka pa myaka iingi. Nomba kuti nabelenga fyonse ifyo ndefwaya. Ne cacindamisha ca kuti ukubelenga no kusambilila Baibolo kwalindubula ku fisambilisho fya bufi.”
Ilingi line, bakasambilisha ba Baibolo abali ni Inte sha kwa Yehova basambilisha umusambi umo umo ifya kubelenga. Ku Philippines, Martina aali mu myaka ya ba 80 ilyo Nte amutandalile. Martina alefwaya isambililo lya Baibolo ilya lyonse, lelo taishibe kubelenga. Kafundisha wakwe uwa Baibolo atendeke ukumusambilisha ukubelenga. Martina atendeke ukulunduluka, ukulundako no kusambilila kwa ku cilonganino, alifikilepo ukubelenga Baibolo ica kuti abele kasambilisha. Fino tulelanda, alishiba ukubelenga kabili ni kasambilisha wa lyonse uwa Baibolo.
Cine cine abantu bonse kuti baishiba ukubelenga. Nalyo line kuti twaipusha ukuti, Bushe cine cine ukwishiba ifya mu Baibolo pa lwa kwa Lesa no bufwayo bwakwe kuti kwaba kusuma ku bantu? Icipande ca kupelako muli fino ifikonkene cikasuka ici cipusho.
[Akabokoshi ne Cikope pe bula 27]
“Kuti Nafilwa no Kulanda . . . ”
Intungulushi sha buteko, bakafundisha, na bantu yaweyawe bonse balimona ukubombesha kwa Nte sha kwa Yehova ku kutwala pa ntanshi amasambililo ya bantu baba mwi sonde lyonse. Umfweniko fimo ifyo abantu balanda:
Dokota T. Puapua, uwali inkonkani ya kwa kateka wa calo ca Tuvalu, ku South Pacific, atile: “Ubuteko bwandi na ine wine tuli ne nsansa nga nshi pali ici citabo [ica Kuti Waikala Kuli Pe na pe muli Paradise Pe Sonde, mu cina Tuvalu] pantu cipya kabili icacindamisha icalundwa ku ‘fyuma’ fya mutengo ifya muno calo. Mufwile ukuba ne nsansa sana pa mulimo mubombele, umulimo wawamisha mu kukuula bumupashi bwa bantu ba muno calo. Ndesubila uyu mulimo ukalembwa mu malyashi ya filecitika mu Tuvalu pa lwa kupulinta ifitabo fya kusambililamo. Uyu mulimo mubombele cimo icifwile ukuleta ukwanga kuli bonse.”
Linda Crowl, uwa pa Universiti ya South Pacific, ku Suva, Fiji, atile: “Inte sha kwa Yehova bantu bacincila mu mulimo wa kulemba impapulo, babomfya ifibombelo fya muno nshiku kuno ku fishi fya South Pacific. . . . Iyo mibombele ya kusabankanishishamo ilapapusha sana nga twatontonkanya pa kwalukaaluka kwa fya kulanshanishishamo . . . ifyaba muno fishi fya Pacific.”
C.O.A., wa ku Nigeria, atile: “Mwandini icitabo ca Icaba Inkaama ku Nsansa sha Lupwa mu lulimi lwa ci Isoko cisuma kabili mwaba ifyebo fya maka icine cine! Tuletasha bakapilibula ba ci Isoko ababomba umulimo wa kuitemenwa pa kutwafwa ukumfwikisha ifyebo fya muli ici citabo.”
J.A., uwa ku Yugoslavia, atile: “Kuti nafilwa no kulanda ifyo ndetasha pali uyu Baibolo wa [New World Translation uwa mu ci Serbia], uwayanguka ukumfwa. Kale, nalyesesheko ukubelenga Baibolo yonse, lelo lyonse nalefilwa ukupwisha pantu nshaleumfwa ululimi. Nomba ndabelenga uyu Baibolo waibela no kumfwa ndomfwa!”
P.T.S., uwa ku Nigeria, atile: “Ndemutootela pa fyebo fisuma, ifya kufunda, kabili ifya kukuula ifilembwa mu mpapulo sha mu lulimi lwa ci Tiv. Na kuba kuti nafilwa no kulanda ubusuma bonse no kukoselesha ifyaba muli ifi fitabo na mabroshuwa. Abengi nga nshi balikwatako ishi mpapulo.”
[Icikope]
Amakope amamilioni 36 mu ndimi 115
[Ifikope pe bula 22, 23]
Ukucila pa ma Baibolo amamilioni 100 aya “New World Translation” yalilembwa mu ndimi 37
[Ifikope pe bula 25]
Mwi sonde lyonse, abantu mupepi na 2,000 balebomba umulimo wa kupilibula impapulo sha Nte sha kwa Yehova (abapilibula ici Zulu ku South Africa, ku kuso; na kapilibula wa cina Japan, pe samba)
[Icikope pe bula 25]
Bamagazini ba “Ulupungu lwa kwa Kalinda” na “Loleni!” ukucila pali bilioni umo balapulintwa cila mwaka
[Ifikope pe bula 26]
Inte sha kwa Yehova mwi sonde lyonse balasambilisha shibukeni. (Ku Mexico, ku kulyo; na ku Burundi, pe samba)