Ukushipikisha no Kusekelela mu Calo ca Kupamfiwapamfiwa
ABANTU ABENGI BALASHIPIKISHA AMAFYA YA MIKALILE, LELO BANONO BASHIPIKISHA NO KUSEKELELA. ICO CIPINDA AMANO YAIBELA.
UKUSUMINISHE ci, icitabo ca The 24-Hour Society cisosa ukuti: “Tulekabila ukulundulula amano ya kucingilila ifyo abantunse bakabila no buntu bwabo muli cino calo ca fya kupangapanga ico twaleta.”
Ica nsansa ca kuti amano yabomba yasangwa mu citabo cayananishiwa sana—Icebo ca kwa Lesa, Baibolo. Apo yalipuutwamo ku kumfwikisha bwino bwino ifyo abantunse bakabila ne fyo baba, Baibolo yakwata ifishinte fya mafunde yashininkishiwa ukuti yasuma. Ukubomfya ifi fishinte kuti kwamwafwa ukulama ubumi bwenu, ukumupa ubuseko ilyo muleshipikisha muli cino calo ca kupamfiwapamfiwa.—Esaya 48:18; 2 Timote 3:16.
Ifi fishinte fikuma imbali ishikalamba shitatu. Intanshi, filangilila umo mwingacefyako mano mano. Ica bubili, kuti fyamwafwa ukutangisha ifisuma. Ica butatu, filangilila imimwene ya ku mupashi pa mikalile iyo yacila imimwene ya ku calo. Nomba natumone ishi mbali shitatu.
Angusheni Imikalile no Kukanafusha Sana Ifya Kucitacita
Elenganyeni ukuti muleya mu kusaka insakwe pa nshiku shinono. Mulefwaya ukuyaikala bwino, e co mwasenda itenti ilikalamba na fyonse ifingalenga iyo nsakwe ikasakwa ukumoneka bwino. Na kabili mwasenda icikocikala ca kukulika kuli motoka ico mwiswishemo ifipe, ifya kwipikila, freezer (ica kutalalikilamo ifilyo), mashini ipanga amalaiti iyaanguka ukusenda, inyali, TV, ne fintu fimbi ifingi, pamo ne fya kulya. Lelo, ukubika ifi fipe umo filingile ukwikala kwamusendela amaawala ayengi! Lyene, pa mpela ya cuti wenu uwa nshiku shinono, na kabili mwapoosa amaawala ayengi ukulonga—no kulongolola filya fipe ku ng’anda no kufibika umo filingile ukwikala. Lintu mwaibukisha, mwamona ukuti tamwakwete inshita ikalamba iya kuipakisha cuti wa kusaka insakwe! Mwalanguluka nga ca kuti cali bwino ukuya pali uyu cuti.
Ku minshipendwa ya bantu ilelo, ubumi bwine bwaba kwati ni cuti wa kusaka insakwe. Bapoosa inshita ikalamba ukucilamo ukunonka sana no kusakamana ifikwatwa fishaifulila ifyo cino calo cingafwaya ukutulenga twasumina ukuti kano fye twafikwata e lyo twingaba aba nsansa. Yesu Kristu ena atile: “Umweo wa muntu tawaba mu kufula kwa fintu ifyo akwata.” (Luka 12:15) Imikalile isuma taipiminwa ku fyuma fya ku mubili. Na kuba, ifyuma filundapo fye ukukanshika na masakamika ya mu mikalile. Lukala Milandu 5:12 itila: “Iciikushi ca mucindami tacimuleko kutusha mu tulo.”
E co bebeteni ifikwatwa fyenu cimo na cimo, no kuipusha ukuti, ‘Bushe ici cintu cilekabilwa cine cine, nelyo cinkolonkolo fye? Bushe cilawamyako imikalile yandi, nelyo cimpoosela fye inshita yacindama?’ Amashiwi ya kwiswila aya citabo ca Why Am I So Tired?, icalembelwe na Leonie McMahon, yatila: “Ifyo bapanga, ifipangilwa ukwangushako imilimo ya pa ng’anda, fyalenga ukuti bana mayanda baleya ku sha ncito, pa kuti bashite ifyo fintu no kulalipila indalama sha kufisakamana.”
Ukwangusha imikalile yenu, kulenga mwakwata inshita ikalamba iya kuba no lupwa, ifibusa, ne ya kucitamo ifintu fimbi. Inshita ya musango yu ilakabilwa nga muli no kuba ne nsansa. Mwiba nga balya abesa mu kwiluka ninshi nabacelwa ukuti ifibusa no lupwa balicindama sana—na kabili baliwama—ukucila indalama ne fikwatwa. Bantu fye ebengamutemwa. Indalama shisungilwa ku banki, ishibikwa mu twampani, bakompyuta, na batelevishoni, ne fisolobelo fimbi, nangu fisuma, te fyacindamisha. Abatangisha ifya musango yu tabacindamika ubumi bwabo kabili kuli pele pele ifyo fintu filaleka ukubasekesha kabili balakalifiwa no kukalifiwa.—1 Timote 6:6-10.
Tantikeni Inshita no Kutangisha Ifyacindamisha
Mu mbali shimo ukutantika inshita kwaba ngo kupenda bwino ifyo indalama shikabomba. Nga ca kuti mulefwaya ukucita ifintu ifingi sana mu nshita inono iyo mukwete, ninshi tamulebomfya inshita ukulingana na po mukwatile. Imikalile ya musango yu itwala ku kufulunganishiwa, ukukanshika, no kunaka. E co mufwile ukwishiba ififwile ukwisa intanshi.
Ica kubalilapo, mufwile ukumona ifyacindama, no kufipeela inshita yalinga. Ku Bena Kristu, ifya ku mupashi lyonse e fiba pa ntanshi. (Mateo 6:31-34) Nga ca kuti ifyacindama fyacitwa lubilo lubilo nelyo fyabombelwapo fye patali patali, ilingi line amafya yakalamba e yakonkapo. E co, kuti mwakabila ukufumyapo fyonse ifimusendela inshita ifyo fishileta ubusuma bwine bwine.
Ilyo muletangisha ifyacindamisha, muletontonkanya na pa kuti mulakabila ne nshita ya kuba mweka—inshita ya kwetetula pa fikuulilila ne ya kumukosha. Ulupapulo lwa Psychology Today, lutila: “Inshita ya kuba weka ilakabilwa ku kukoshiwa muli cino calo ca kupamfiwapamfiwa. . . . Inshita ya kuba weka ni nkosho mu bumi.” Abantu ababa abapamfiwa sana ica kuti bafilwa ukukwata inshita ya kwetetula kuti baba ne mimwene ya bumi iishili ya cine cine.
Ubufuuke na Bumupashi
Ubufuuke na bumupashi fintu fibili ifyawamisha ifyo mwingakwata nga ca kuti muli no kuba ne mikalile ya nsansa kabili iyalinga. Ubufuuke bwalicindama pantu bumwafwa ukukanatendeka ukubomba incito no kukana imilimo iyo mushingakumanisha. Nga mwalifuuka, mukeshiba ilyo mufwile ukukaana ukutwalilila ukubomba pa numa ya kwinuka nelyo ukubomba imilimo imbi iingamusendela inshita ya kucita icacindama. Abafuuka tabakumbwa ifyo bambi bakwata ne fyo bacita; e co, balateka imitima ku fyo bakwete. Na muli fyo, ubufuuke bwine bwine lubali lwa bumupashi, icintu na cimbi icacindama mu kulama ubumi bwenu.—Mika 6:8; 1 Yohane 2:15-17.
Ukuba aba bumupashi ilyo mwaishiba bwino bwino Baibolo, kulenga ukuti mwaba sana aba mucetekanya kabili abalingulula—abashingabepwa ku fyebo fya calo ifishacindama ifya kutunguluka. Mumfwila ukupanda amano kwa pali 1 Abena Korinti 7:31 ukutila: “Ababombelako ku fya pano isonde babe nga bashibombelako; pantu [“imibele ya cino calo ileyaluka,” NW].” Abena Kristu ‘babombela ku fya pano isonde’ ukuipayanishisha lwa ku mubili ne ndupwa shabo, lelo tabaleka cino calo ukubasenda. Balishiba ukuti tacakwata umutelelwe wine wine, ukuti nomba line cili no konaulwa, no kuti ukutunguluka kwine kwine—umutelelwe no mweo wa muyayaya mu paradise wa pe sonde—fishintilila pe shina umuntu apanga kuli Lesa. (Amalumbo 1:1-3; 37:11, 29) E co umfwileni ukukonkomesha kwa kwa Yesu, no kuba na mano ya kuilonganikila “ifyuma mu muulu, umo icipelebesha nangu ni ndalawa tafyonaula, umo abapupu tabatulamo nangu kwiba.”—Mateo 6:20.
Mwisakamikwa Kabili Sangeni Umutende Wine Wine
Ilyo buno bwikashi bulepalamina impela, ukwabula no kutwishika ukukanshika ne fya kucita fikafula. E co, nacicindama ukuti muletukuta ukukonka ukufunda kwa Baibolo ukwa kuti: “Mwisakamikwa nangu kamo, lelo mu fintu fyonse lekeni ifya kulomba fyenu fiishibikwe kuli Lesa mu kupepa no kupaapaata pamo no kutootela; no mutende wa kwa Lesa uwapulamo mu kwiluka konse, wakulalinde mitima yenu na mapange yenu muli Kristu Yesu.” Umuntu uwalemenena ku fya calo uushimona ukuti ipepo lyalicindama te kuti akwate umutende wa musango yu.—Abena Filipi 4:6, 7.
Lelo, Yehova akacita ifyacila pa kumupeela umutende. Akalamwafwa cila bushiku ukusenda icisendo cenu nga ca kuti ‘amasakamika yenu yonse mwabika pali wene.’ (1 Petro 5:7; Amalumbo 68:19) E co ca mano ukukutika kuli Lesa cila bushiku ukupitila mu kubelenga Icebo cakwe. Nani engamupanda amano bwino ukucila Kabumba? (Amalumbo 119:99, 100, 105) Ificitika filangilila ukuti abatangisha Lesa mu bumi bwabo balafwiwa sana ukushipikisha no buseko muli cino calo ca kupamfiwapamfiwa.—Amapinda 1:33; 3:5, 6.
[Amashiwi pe bula 23]
Tangisheni ifyacindamisha, ukulundapo no kukwata inshita mukabila ukuba mweka ne ya kucita ifya ku mupashi
[Icikope pe bula 21]
Bushe kuti mwaangusha imikalile no kukanafusha sana ifya kucitacita?
[Icikope pe bula 22]
Bushe mutangisha ifintu nelyo abantu?