Ukulingana na Baibolo
Bushe Lyonse—Calibipa Ukuyumfwa Uwa Mulandu?
ABANTU abengi lelo bamona ukuyumfwa uwa mulandu nge cabipa. Bomfwa nge fyayumfwile uwasoma sana umwina Germany Friedrich Nietzsche, uwatile: “Ukuyumfwa uwa mulandu e bulwele bwabipisha ubwabala abucusha abantunse.”
Lelo abafwailisha bamo balelanda ifyapusanako. Susana Forward, uwasoma amano ya buntunse kabili uwaishibikwa icalo conse ukuba dokota kabili kalemba, atile: “Ukuyumfwa uwa mulandu kwalicindama sana pa kuba umuntu wa nkuntu kabili uwingacetekelwa. Kwaba lubali lwa kampingu.” Bushe, ninshi ukuyumfwa uwa mulandu konse kwalibipa? Bushe kulaba inshita ilyo ukuyumfwa uwa mulandu kwingaba ukusuma?
Bushe Ukuyumfwa uwa Mulandu Cinshi?
Tuyumfwa aba mulandu ilyo twaishiba ukuti natukalifya umuntu uo twatemwa nelyo ilyo twafilwa ukucita umwabela ifipimo ifyo tulemona ukuti e fyo tufwile ukukonka. Nge fyo ulupapulo lumo lwalondolwele, ukuyumfwa uwa mulandu kwalola mu “kuyumfwa uwa misha pa mulandu wa kuti ulingile ukukandwa pa kufilwa, icilubo, umulandu, nelyo ulubembu.”
Mu Malembo ya ciHebere, ukuyumfwa uwa mulandu kwalyampene ne fyo abena Israele bafililwe ukwikalilila ku Malango ya kwa Lesa—imiku iingi kwalandwapo mu mabuuku ya mu Baibolo aya Ubwina Lebi ne Mpendwa. Icipapusha ca kuti ili shiwi talyalumbulwa sana mu Malembo ya Bwina Kristu aya ciGriki. Lelo mumo mumo umo limonekela, lyalanda ku kucita ifilubo fyabipisha kuli Lesa.—Marko 3:29; 1 Abena Korinti 11:27.
Ku ca bulanda, kuti twayumfwa aba mulandu na lintu pashili no mulandu wa kuyumfwila uwa mulandu. Ku ca kumwenako, ngo muntu afwaisha ukulacita bwino nga nshi lyonse, kabili alaibikila ifipimo fya pa muulu nga nshi, lyonse ilyo afilwa kuti alayumfwa uwa mulandu. (Lukala Milandu 7:16) Nelyo kuti twaleka ukuyumfwa aba mulandu pa cilubo ukutulenga ukubipilwa nga nshi ica kuti twalacushiwa na pashilingile. Nga kanshi busuma nshi ukuyumfwa uwa mulandu kwingaleta?
Ukuyumfwa uwa Mulandu Kuti Kwaba Ukusuma
Ukuyumfwa uwa mulandu kuti kwaba ukusuma mu nshila shitatu. Iya pa kubala, kulanga ukuti twalishiba ifipimo fyalungama. Kulanga ukuti twalikwata kampingu abomba. (Abena Roma 2:15) Na kuba, icitabo casabankanishiwe na ba American Psychiatric Association catile ukukaanayumfwa uwa mulandu mibele ibi ingaleta amafya mu bwikashi. Abakwata bakampingu bakowela nelyo abafwa cilabafya ukumona ubupusano pa calungama ne cabipa, kabili ici kuti caleta amafya.—Tito 1:15, 16.
Ica bubili, ukuyumfwa uwa mulandu kuti kwatwafwa ukutaluka imicitile yabipa. Filya fine fye umubili nga ulekalipa twishiba ukuti kuti twalwala, e fyo no bukali bwa mutima ubwisa pa mulandu wa kuyumfwa uwa mulandu kutwibukisha ulwa bwafya bwa musangwela nelyo ubwa ku mupashi ubo tulekabila ukubombelapo. Ilyo twaishiba ubunake, tupampamina nga nshi pa kukanaicena, ukucena abo twatemwa, nelyo ukucena bambi ku ntanshi.—Mateo 7:12.
Ica kulekelesha, ukutumbula umulandu kuti kwayafwa uulufyenye no o balufyenye. Ku ca kumwenako, ulubembu lwa Mfumu Davidi lwaletele ubukali bwabipisha mu mutima. Alembele ati: “Ilyo natalele, yalifumwike amafupa yandi mu kukuuta kwandi akasuba konse.” Lelo ilyo atumbwile ulubembu lwakwe kuli Lesa, Davidi aimbile ne nsansa ati: “Mukalengo tupundu twa kupusuka ukumushinguluka.” (Amalumbo 32:3, 7) Ukutumbula ulubembu kuti kwalenga no o balufyenye ukuumfwako bwino pantu ukusumina umulandu kuti kwalenga uo balufyenye ukushininkisha ukuti uumulufyenye alimutemwa nga nshi pa kuti omfwe ubulanda pa kumukalifya.—2 Samwele 11:2-15.
Ukumona Bwino Ukuyumfwa uwa Mulandu
Pa kumona bwino ukuyumfwa uwa mulandu, moneni ubupusano bukalamba pa fyo Yesu na baFarise balemona ababembu no lubembu. Pali Luka 7:36-50, tubelenga pa mwanakashi cilende uwaingile mu ng’anda ya muFarise, umo Yesu na o alelya. Umwanakashi aile kuli Yesu, asambile amakasa yakwa Yesu ku filamba fyakwe, no kusubako amafuta ya mutengo.
UmuFarise waipeelesha ku mapepo asuulile uyu mwanakashi ukuti talingile ukupoosako inshita nelyo ukumwangwa. Aisoseshe ati: “Uyu [Yesu] aba kasesema, nga aishiba ifyo aba, kabili wa musango nshi, umwanakashi uulemukumya; ico mubembu.” (Luka 7:39) Bwangu bwangu Yesu alimulungike. Atile: “Taunsubile amafuta ku mutwe, lelo uyu ansuba aya cena cisuma ku makasa. E ico ndekweba, nati, nalekelelwe membu shakwe ishafula, ico atemwisha.” Cine cine aya mashiwi ya cikuuku yakoseleshe ulya mwanakashi no kumusansamusha.—Luka 7:46, 47.
Yesu talesuminisha bucisenene iyo. Na kuba, alesambilisha abaFarise baituumika ifyo cacindama ukucincishiwa no kutemwa pa kubombela Lesa. (Mateo 22:36-40) Kwena, calilingile umwanakashi ukuyumfwa uwa mulandu pa fibi acitile kale. Natumona ukuti alilapile, pantu alililile, tailungamike pa fyo alecita kale, kabili pali ifisuma acitile pa kucindika Yesu pa cintubwingi. Ilyo Yesu amwene ici, amwebele ati: “Icitetekelo cobe nacikupususha; kabiye umutende.”—Luka 7:50.
Lelo, umuFarise wene alemumona fye ngo mubembu. Nalimo baleenekela ‘ukumulenga ukwiluka ukuti akalubulula kuli Lesa’ no kumulenga ukuyumfwa uwa mulandu. Lelo lyonse fye ukufwaya ukulenga bambi ukuyumfwa aba mulandu nga tabalecita ifintu ukulingana ne fyo tuletontonkanya ukuti e fyo bafwile ukucita tamuba ukutemwa kabili, umuya inshiku, kuti kwapumfyanya ifintu. (2 Abena Korinti 9:7) Mulafuma ifisuma sana nga twapashanya Yesu, pa kwimika ica kumwenako cisuma, ukutasha bambi mu bufumacumi, no kubacetekela nangu ca kuti inshita shimo ukwebaula no kufunda kuti fyakabilwa.—Mateo 11:28-30; Abena Roma 12:10; Abena Efese 4:29.
Kanshi ukuyumfwa uwa mulandu kuti kwaba ukusuma, kabili kuti kwakabilwa, ilyo twacita icabipa. Amapinda 14:9 (ukulingana ne fyo Knox apilibula) yatila “Abawelewele balangusha amampuulu ayakabila ukukonsolwela.” Ukuyumfwa uwa mulandu kabili kufwile ukutulenga ukuyebelela no kucita fimbi ifyalungama. Lelo, icikalamba icilingile ukutulenga ukubombela Yehova lyonse kutemwa, te kuyumfwa uwa mulandu iyo. (Yobo 1:9-11; 2:4, 5) Baibolo itulaya ukuti ilyo abantu basuma bakoseleshiwa no kupembesulwa ilyo baleibukisha ici, bakabombesha. Icacindama ca kuti bakaba aba nsansa ukucita ifyo.