Abacaice Bepusha Ukuti . . .
Kuti Nacita Shani pa Kuti Ndemoneka Bwino Sana?
Tyler atila: “Tacaleyanguka nelyo ukumfwika bwino ukulanshanya na bakashana. Nshaishibe ifyo baletontonkanya, ifyo baleyumfwa, nelyo ifyo balemona ifintu.”
MIBELE nshi abakashana batemwa muli bakalume? Emily, umupungwe atile “ukuicetekela.” Robyn umupungwe na umbi atila icacindamisha kuba uusekesha. Nga balumendo na bo mibele nshi batemwa mu bakashana? Ukwabula no kutwishika, ukufwailisha kumo kwalangile ukuti abengi basalile ukumoneka bwino. Ukuba ne mibele ne fipimo fimo fine fyali pa mutande walenga 6.
Ifipande no kufwailisha ifilanda pali bucibusa bwa mukashana na kalume fyaliseeka muli bamagazini balembelwa abacaice. Cailanga fye ukuti abacaice abengi balatontonkanyapo sana—nelyo no kusakamikwa fye pa fyo abaume nelyo abanakashi babamona. Napamo ico cilakusakamika na iwe limo limo. Tatuletila naulinga ukupwa inshita iili yonse pali nomba. Ni co fye takwaba uushifwaya ukumoneka bwino nelyo ukutemwikwa! Tyler atila: “Ilyo uli umupungwe ufwaya ukumoneka bwino kuli bonse. Ufwaya ukusekelelwa ku banobe, abaume na banakashi.” Kabili kuti watontonkanya ati kasuba kamo ukasanga uwa kuupana nankwe umusuma. Ilyo iyo nshita ikafika, mu cifyalilwa fye ukafwaya uyo umuntu akatemwe ifyo umoneka.
Lelo, apo uli Mwina Kristu wacaice, napamo tawabeleshanya sana na baume nelyo abanakashi. Kabili ifibusa fyobe kuti fya kusonga no kuti ulemoneka bwino. Apo kwaba abengi abo abantu bakumbwa ukupashanya na ba fyangalo abapamfuka abo umona pa TV na muli bamagazini, te ca kupapa ukutila kuti wamona kwati taumoneka bwino no kuti tawafika pa cipimo cikabilwa! E ico, bushe cinshi cikabilwa pa kuti ulemoneka bwino kuli bambi—na ku bashili baume banobe nelyo abanakashi banobe—mu nshila yalinga?
Ubupumbu bwa Kufwaya Ukukwata Umubili Batila e Wawamisha
Dokota wa muntontonkanya, William S. Pollack atile pa mulandu wa kusonga kwa tubungwe twa fya kusekesha, abacaice abengi “balepoosa amaawala ayengi ukusalulula ifya kulya, ukwimya inshimbi, no kutukusha umubili, bacita fyonse ifi pa kuti fye babe abaonda nelyo abapamfuke mibili.” Bambi balacita ne fingabaletela ubwafya, pamo nga ukukanalya, pa kuti bakwate icitwa umubili wawamisha. Lelo, akabungwe ka Social Issues Research Centre katila: “Mapesenti 5 fye aya banakashi e bafika pa fipimo fya kuyemba ifyo batambisha pa TV—ne fi fyakuma fye ukufina no bukulu bwa mubili wabo. Pa bafwaya umubili ne cinso ukumoneka bwino, paba fye pesenti umo abafikapo.”
Ukufunda kwaumfwika ukwa mu Baibolo pa Abena Roma 12:2 kutila: “Mwileka icalo mwabamo cimumumunge mu cikombola ca ciko.” (Phillips) Lelo, ici tacilolele mu kuti taufwile ukwangwa ku fyo umoneka. Caliba fye bwino ukusakamana umubili obe pa kutukushako umubili no kulya ifya kulya fyakumanina. (Abena Roma 12:1; 1 Timote 4:8) Ukutukusha kwalinga no kulaala na ko kuti kwakwafwa ukumoneka no kuumfwa bwino sana. Ufwile no kupoosa amano ku busaka na ku kuipempenkanya. Umupungwe wa ku Bulaya uwe shina lya Davidi atila: “Paliba umukashana uumoneka bwino sana, lelo alanunka. Ici cilenga abantu ukumutaluka.” E co kanshi ulesamba libili libili. Iminwe, umushishi, ne ngala ifya busaka kuti fyawamya imimonekele yobe.
Nangu ca kuti Baibolo taikoselesha ukucishamo ukwangwa ku fyo ufwala, ifunda Abena Kristu ati “ukufwala bafwale ukuyene, pamo no bufuuke no kutekanya.” (1 Timote 2:9) Ulefwala ifya kufwala ifingalenga walamoneka bwino, te filya ifyacishamo nelyo ifishalinga.a Ukwangwa kwalinga ku fyo umoneka kuti kwalenga waicetekela. Paul umupungwe atila: “Nalimo taumoneka sana bwino, lelo kuti wawamya iyo ine mimonekele yobe.”
Imibele ya mu Kati
Nangu line ukumoneka bwino icinso no mubili kuti kwalenga bambi ukukutemwa, kuli pele pele ‘Iciyembo ciba ca fye.’ (Amapinda 31:30, Byington) Ilingi ukumoneka bwino kuba kwa pa nshita inono, kabili te kuti kupyanikwe pa kukwate mibele isuma. (Amapinda 11:22) Ibukisha na kabili ukuti “umuntunse amona pa menso, lelo Yehova amona mu mutima.” (1 Samuele 16:7) E ico, ukucila ukupoosesha amano pa mimonekele ya mubili nelyo ifyo wapamfuka, bombesha pa kuti ufwale “Umuntu wabelama uwa mu mutima, icisamo icishingabola ica mutima uwafuuka kabili uwatalala, uwabo wafinisha ku cinso ca kwa Lesa.” (1 Petro 3:3, 4; Abena Efese 4:24) Ca cine, muli cino calo abacaice abengi napamo te kuti bangwe sana imibele isuma—pali bufi imibele ya bumupashi.b Lelo abakwata imibele ya bukapepa balaiteesa kabili baimona ukuti isuma!
Icawamisha wingacita pa kuti utemwikwe ku baume na banakashi ba Bwina Kristu aba bumupashi, kwangwa ifya ku mupashi na iwe. Lundulula bumupashi bobe ukupitila mwi pepo, isambililo lya pa lobe ilya Baibolo, no kusangwa ku kulongana kwa Bwina Kristu. (Amalumbo 1:1-3) Na lyo line, kwaba imilimo ne mibele imbi iyo wingalundulula. Taukabila ukwishishanya na umo nelyo ukuba ne cintemwa na umo pa kuti ulundulule iyi mibele. Lelo, kuti walaikonka mu mibombele yobe iya cila bushiku na bambi.
Ku ca kumwenako, bushe ulasakamikwa no kuumfwe nsoni nga pali abaume nelyo abanakashi? Uwacaice we shina lya Paul atila: “Limo ndomfwe nsoni—pantu bena bakashana kabili abakashana nshibomfwikisha nga fintu ng’umfwikisha abalumendo. Kabili nshifwaya ukuiseebanya.” Kuti walundulula shani ukuicetekela no kushikatala icingalenga bambi ukuumfwa bwino? Inshila imo kubishanya na balekanalekana ababa mu cilonganino ca Bwina Kristu. Pa kulongana uleyangwa bambi—te kwangwa fye abashili baume banobe nelyo abanakashi banobe abo mulingene nabo lelo uleyangwa na baice, abakalamba, na bakoloci bene. (Abena Filipi 2:4) Ukusambilila ukubishanya bwino na bantu bapusanapusana kukakwafwa ukulundulula ukuicetekela.
Na lyo line, ube uwapempwila. Yesu atile: “Uletemwo mubiyo nga we mwine.” (Mateo 19:19) Nga ca kuti waicetekela, te kuti ube ne nsoni nelyo ukusakamikwa nga pali bambi.c Lelo, nangu line cilakabilwa ukuicindikako, te kwesha ukucishamo. Umutumwa Paulo atile: “Ndetila ku muntu onse uwa muli imwe, eitontonkanishisho kucila ifyo afwile ukutontonkanya.”—Abena Roma. 12:3.
Bebeta mu bufumacumi imisango yobe ne fyo ubishanya na bambi. Lydia umukashana wa ku Bulaya atila: “Pa sukulu nsambilila paba kalume uo abakashana abengi batemwa. Lelo, nga bamwishiba, tabamutemwa pantu tomfwa kabili tapelulula.” Abantu balatemwa umuntu uulanda ne cikuuku, amano kabili uulangulukilako bambi. (Efese 4:29, 32; 5:3, 4) Dokota T. Berry Brazelton atile: “Imisango isuma yaba nge citupa ca kupitilapo, icipeela umo ubuntungwa na maka ya kubishanya na bantu bambi.” Imisango isuma “ilakabilwa pa kutemwikwa kuli bambi.”
Intambi nelyo imisango ifilanga umucinshi filapusanapusana mwi sonde lyonse. E ico, kuti wafwaya ukumona ifyo Abena Kristu bakosoka, abaume na banakashi bacita ku bene beka. Ku ca kumwenako, bushe caliseeka ku calo wafuma ku mwaume ukwikatila umwanakashi icibi icaisuka? E ico, ukusambilila ukucite co kuti kwawamya ishina lyobe, kuti waishibikwa ukuti walishikatala kabili waba ne misango isuma.
Ica kulekelesha, ukuseka na bantu ukwalinga kuti kwakwafwa. Baibolo isosa ati kwaba “ne nshita ya kuseka,” kabili uuseka na bantu ilingi alakwata bwangu ifibusa.—Lukala Milandu 3:1, 4.
Ni Bucibusa Nelyo Kusengasenga?
Umo uuitunga ukuba “kafwa pa kuti ukwishishanya kutunguluke” afundile ati ukusengasenga e kwingalenga umwanakashi ukutemwana no mwaume. Bakabelenga baebelwe ‘ukubelesha ukumwentula no kulolekesha mu menso no kuwamya imilandile ya mashiwi ya ntendekelo.’ Uko kufunda kwalipusana no kufunda Paulo afundile Timote ukuti aleteesa abanakashi “mu kusanguluka konse.”—1 Timote 5:2.
Nangu ca kuti ukusengasenga kuti kwalenga umo ukuimona uwacindama, takufuma ku mutima kabili kwa kufutika. Pa kutwalilila ukulanshanya taufwile ukusengasenga nelyo ukuba ne nsoni sha bufi. Kabili taufwile no kwipusha amepusho ya kulenge nsoni nelyo ayashalinga pa kwishiba ifyo uushili mwaume nelyo umwanakashi munobe atontonkanya. Ulelanda fye pa ‘fya bulungami, ifya musangwela, ne fyayemba,’ lyene ukalanga ukuti uleya uleba umwaume nelyo umwanakashi wakosoka lwa ku mupashi. (Abena Filipi 4:8) Ukuumfwila ifishinte fya kwa Lesa, kukakulenga ukutemwikwa ku bashili baume nelyo abashili banakashi banobe e lyo na kuli Lesa wine.d—Amapinda 1:7-9.
[Amafutunoti]
a Moneni icipande caleti: “Ni Nkama Nshi iya Kusala Ifya Kufwala Fyalinga?” icali muli Loleni! wa October 8, 1989.
b Kafwailisha umo atile, ukufwailisha kulangilila ukuti abacaice abacenjela ilingi balabapumya pa mibele yabo. Abacaice bamo balaleka ukuba abacenjela nga babapumya.
c Icipandwa 12 ica citabo ca Ifipusho Abacaice Bepusha—Ifyasuko Fibomba, icasabankanishiwa ne Nte sha kwa Yehova, calikwata imitubululo iingi pa fyo wingaicindika.
d Nga taulakula ukufika pa kuupa nelyo ukuupwa, ca mano ukubishanya mu mabumba umuli abaume na banakashi. Mona icipande ca “Abacaice Bepusha Ukuti . . . icaleti “Ni Shani nga Abafyashi Bandi Baletila Nshilafikapo Ukwishishanya?” muli Loleni! wa Februay 8, 2001.
[Ifikope pe bula 15]
Ukucila ukwangwa sana ku fyo umoneka, bombela pa kulundulula
imibele ya ku mupashi
[Icikope pe bula 15]
Sambilila ukubelesha abantu balekanalekana