Ukupeela Abana Ifyo Bakabila

TWAMONA ukuti abana banono balakabila sana ukubapoosako amano, kabili, abengi tabalepeelwa ifyo bakabila. Ne mibele ya baice ba ndakai e fyo ilelanga. Umuntu umo uwalesambilila pali ili lyashi ailishenye mu nyunshipepala ya The Globe and Mail iya mu musumba wa Toronto ku Canada ati “Ino nshita abana besu nabataluka sana ku ndupwa shabo ica kuti, tabaleishiba ifintu kabili tabalekwata na mano.”

Bushe cinshi cilubene? Bushe cimo iciletele ubu bwafya kuti caba kufilwa ukwishiba ubucindami bwa kupoosa amano ku bana abanono? Umwanakashi umo uwasambilila imitontonkanishishe ya bantu kabili uwafwa abanakashi abashipoka amalipilo ayengi ukwishiba ifya kusakamana utunya, alondolola ukuti: “Bonse tulingile ukusambilila ifya kuba abafyashi. Kabili tufwile ukwishiba ukuti tukalambulwa pa nshita tuba na bana besu.”

No tunya tulakabila ukufundwa lyonse. Te kucita fye ci mu maminiti yanono limo limo lelo lyonse—e kutila ubushiku bonse. Inshita muba na bana benu ukufuma ku bunya ilakabilwa sana ku kuleka bakule bwino.

Ukupekanya Kulakabilwa

Pa kuti babombe umulimo wabo uukalamba, abafyashi balingile ukupekanishisha umwana wabo uuli no kufyalwa. Kuti basambililako ku cishinte Yesu Kristu alandilepo pa bucindami bwa kupekanishisha libela. Atile: “Nani pali imwe nga alefwaya ukukuula ulupungu tabala ekala pa nshi no kupenda ishingapooswapo?” (Luka 14:28) Ukukusha umwana—uko ilingi kwitwa ukuti umulimo usenda imyaka 20—kwalyafya ukucila ukukuula ulupungu lwa njelwa. E ico pa kuti mukushe umwana bwino kano namwishiba bwino ifya kubomba uyu mulimo.

Ica ntanshi, calicindama ukuipekanya mu matontonkanyo na ku mupashi ilyo mulefwaya ukutendeka ukukwata abana. Ukufwailisha kwacitilwe pa banakashi 2,000 abali pa bukulu ku Germany kwalangile ukuti abana balefyalwa ku banakashi abalefwaisha ukukwata abana tabalelwalilila kabili balesansamuka—ukucila aba ba banakashi bashalefwaya ukukwata abana. Kabili, umwaume umo uwalesapika ili lyashi atile amapesenti 237 aya banakashi baba mu fyupo umo bakangana ilingi balafyala abana abashiba no bumi busuma nga kulinganya ku banakashi ababa mu cupo umwaba umutelelwe.

E co, abafyashi abaume kuti baafwa sana umwana ukukula bwino. Dokota Thomas Verny atile: “Nga ca kuti umufyashi umwaume alecusha nelyo ukulekelesha umukashi wakwe uuli pa bukulu kuti alenga umwana ukukanaba no bumi busuma.” Ilingi batila ubupe bwawamisha umufyashi umwaume engapeela umwana wakwe kutemwa nyina.

Ama hormone ayaletwa no kusakamikwa nelyo ukufunshika, ayaba mu mulopa wa kwa nyina, kuti yakuma umwana uuli mwi fumo. Lelo, ificitika filanga ukuti ukusakamikwa sana kabili pa nshita ntali kuli nacifyashi e kwabipa, ukucila ukupopomenwa nelyo ukufunshika mu nshita mu nshita. Lelo icacindama sana ni fintu uuli pa bukulu aleyumfwa pa mwana wakwe uuli mwi fumo.a

Ni shani nga ca kuti muli pa bukulu e lyo abena mwenu tabalemutungilila, nelyo ni shani nga ca kuti tamulefwaya ukukwata umwana? Te ca kupapa ukuti ifintu fimo kuti fyalenga umwanakashi apopomenwa pa kuba pa bukulu. Lelo lyonse muleibukisha ukuti te mwana wenu uwalenga. Lelo kuti mwateka shani umutima te mulandu no bu bwafya?

Ifyebo fya mano ifyaba mu Cebo ca kwa Lesa, Baibolo fyalyafwa abantu abengi nga nshi. Baibolo itila: “Muli fyonse lekeni ifya kulomba fyenu fiishibikwe kuli Lesa mu kupepa no kupaapaata pamo no kutootela; no mutende wa kwa Lesa uwacila amatontonkanyo yonse ukalinda imitima yenu na matontonkanyo yenu muli Kristu Yesu.” Mukapapa ukumona ifyo ukukonka aya mashiwi kwingamwafwa ukucita umwabela ukufunda kwa kuti: “Mwisakamikwa nangu kamo.” (Abena Filipi 4:6, 7) Mukamona ukwafwa kwa kwa Kalenga, uwingasakamana imwe.—1 Petro 5:7.

Te Cintu Caibela

Mu milingu ya kubalilapo pa numa ya kupaapa, banacifyashi bamo abaice balaba no bulanda kabili baba abanaka. Na banakashi abalefwaisha ukukwata umwana kuti baisaba no bulanda. Ubulanda bwa musango yu te cintu caibela. Ni pa mulandu wa kuti pa numa ya kupaapa, ama hormone ya mwanakashi yalaaluka nga nshi. Kabili caliseeka ku wakwata umwana umuku wa kubalilapo ukumfwa kwati imilimo akabila ukubomba nga nacifyashi yamwansha—pamo nga ukonsha, ukuwamya umwana ilyo alamfya, no kusakamana umwana, uushaishiba ukulolela.

Nacifyashi umo alemona ukuti umwana wakwe alelilila fye ku kumukalifya. Te ca kupapa ukuti umwaume uwasambilila ifya kukusha abana mu Japan atile: “Takwaba uushibongoteka nelyo uushinaka pa mulandu wa kukusha umwana.” Ukulingana no yu kalapashi, “icacindamisha ca kuti nacifyashi elataluka ku bantu.”

Nangu ca kuti nacifyashi inshita shimo apopomenwa, kuti acingilila umwana wakwe ilyo ali no bulanda. Magazini ya Time yatile: “Banacifyashi abalecimfya ukupopomenwa kwabo, no kusakamana abana babo no kwangala na bo, bakwete abana abali abasansamuka.”b

Ubwafwilisho Umufyashi Umwaume Engapeela

Ilingi line umufyashi umwaume e wingapeela bwino ubwafwilisho bulekabilwa. Nga ca kuti umwana alila ubushiku, ilingi bawishi kuti bamusakamana pa kuti banyina balaale. Baibolo itila: “Abalume lyonse bafwile ukulangulukilako abakashi babo.”—1 Petro 3:7, The Jerusalem Bible.

Yesu Kristu apeele ica kumwenako cisuma ico abalume bafwile ukukonka. Apeele umweo wakwe pa mulandu wa bakonshi bakwe. (Abena Efese 5:28-30; 1 Petro 2:21-24) E co, abalume abaipusula pa kuti baleafwako mu kukusha umwana bapashanya Kristu. Cine cine, ukukusha umwana mulimo wa bonse babili, uo abafyashi bafwile ukubombela pamo.

Umulimo wa Kubombela Pamo

Yoichiro, umufyashi wa mwana wa myaka ibili atile: “Ine no mukashi wandi twalilanshanya ifyo tufwile ukukusha umwana wesu. Lintu kwaba ubwafya, tulalanshanya pa fyo tufwile ukucita.” Yoichiro alishiba ukuti umukashi wakwe alakabila ukutuusha, kabili ilingi alasenda umwana wakwe ilyo aya kumo.

Kale, ilyo indupwa shali ishikalamba kabili ishapalamana, abana abakalamba na balupwa baleafwa abafyashi ukusakamana abana. E co, te ca kupapa ukuti umubomfi umo uubombela pa Child-Rearing Support Center mu Kawasaki, ku Japan atile: “Ilingi line, banacifyashi balelulukwa ilyo balanda na bambi pali ili lyashi. Ilyo babafwilishako panono fye, banacifyashi abengi balasambilila ifya kubomba no bu bwafya.”

Magazini ya Parents itila abafyashi “bakabila abantu abo bengebako amasakamika yabo.” Ni kwi mwingasanga abantu ba musango yu? Pa kukutika ku bafyashi babo nelyo amako, abakwata umwana umuku wa kubalilapo kuti banonkelamo apakalamba. Kwena, banakulwibo na bashikulwibo balingile ukwishiba ukuti abafwile ukusalapo ica kucita mulume no mukashi.c

Abasumina banensu na bo kuti baafwa abafyashi abaice. Mu cilonganino ca Nte sha kwa Yehova kuti mwasangamo abantu abakusha abana pa myaka iingi kabili abengatemwa ukukutika ku mafya yenu. Kuti bamwebako ifya kucita ifingamwafwa. Kuti mwalomba ubwafwilisho ku “banakashi abakalamba”—nga fintu Baibolo ita Abena Kristu abakokole—abengatemwa ukwafwa abakashana.—Tito 2:3-5.

Ca cine ukuti abafyashi balingile ukulingulula ilyo balekutika ku filesosa bambi. Yoichiro asosa ukuti “twaishilekwata abantu abengi abaletweba ifya kukusha umwana wesu.” Umwina mwakwe Takako atila: “Pa kubala nshaletemwa ifyo bambi balelanda, pantu naleyumfwa ukuti balenengulula ukuti nshaishiba ifya kukusha umwana.” Lelo pa kusambilila kuli bambi, abalume abengi na bakashi balyafwiwa ukwishiba bwino ifyo bengapeela abana fintu bakabila.

Ubwafwilisho Bwawamisha Ubwabako

Nangu camoneka kwati takuli uwingamwafwa, kwaliba uo mwingacetekela ukumukosha. Ni Yehova Lesa, Kalenga wesu, uo amenso yakwe yamona na “kashimu akashilakula” aka bana bafyalwa pe sonde. (Amalumbo 139:16) Inshita imo Yehova aebele abantu bakwe aba ku kale nga fintu calembwa mu Cebo cakwe Baibolo ati: “Bushe umwanakashi engalaba akanya kakwe akoonka, ukukanacitilo mwana wa mwi fumo lyakwe inkumbu? Ukuba kwena aba bengalaba, lelo ine nshakalabe iwe iyo.”—Esaya 49:15; Amalumbo 27:10.

Cine cine, Yehova talaba abafyashi. Mu Baibolo, alibapeela ubutungulushi busuma pa lwa kukusha abana. Ku ca kumwenako, nalimo imyaka 3,500 iyapitapo, kasesema wa kwa Lesa Mose alembele ati: “Muletemwa Yehova Lesa wenu imitima yenu yonse, ne myeo yenu yonse, na ku maka yenu yonse.” Kabili Mose atile: “Ifyebo ifi, [pamo no kukonkomesha kwa kutemwa Yehova no kumubombela] ifyo ndemweba lelo, fibe mu mitima yenu: kabili mulefundisha abana benu no mukoosha, mulefisosa na pa kwikala mu mayanda yenu na pa kwenda mu nshila, kabili pa kulaala na pa kubuuka.”—Amalango 6:5-7.

Bushe muleti cishinka nshi cili muli uku kufunda ukwa mu Cebo ca kwa Lesa? Bushe te cishinka ca kuti mufwile ukufunda abana lyonse, cila bushiku? Na kuba, tacikumanina ukutantika fye ico twingeta ati inshita isuma iya kuba na bana besu limo limo. Apo ifyebo fyacindama ifya kulanshanya fiisa fye ukwabula ukutantika, mufwile ukulaba na bana benu cila nshita. Ukucite ci kukalenga mukalefishapo ifunde lya mu Baibolo ilitila: “Kanshisho mwaice umo afwile ukubela.”—Amapinda 22:6.

Ukukansha bwino abana abanono kusanshamo ukubabelengela impapulo. Baibolo itweba ukuti Timote, umusambi wa mu nshiku sha batumwa ‘aishibe amalembo ya mushilo ukufuma ku bunya.’ E co nyina, Yunike, na nakulu Loisi bafwile balemubelengela ilyo ali akanya. (2 Timote 1:5; 3:14, 15) Cisuma ukutendeka ukucite ico ilyo line fye mwatendeka ukulanda ku mwana wenu. Lelo ni finshi mwingamubelengela, kabili kuti mwasambilisha shani bwino umwana uucili akanya?

Lekeni umwana amumfwe mulebelenga Baibolo. Cimoneke fyo Baibolo e yo balebelengela Timote. Kwaliba ne fitabo ifingafwa abana ukwishiba ifyaba mu Baibolo ukupitila mu fikope fyabalabata. Ifi fikope fyafwa umwana ukutontonkanya pa fintu Baibolo isambilisha. Ku ca kumwenako, kwaliba ifi fitabo, Icitabo Candi ca Malyashi ya mu Baibolo ne citabo ca Umuntu Wakulisha Uwabalile Abako Uwa Mweo. Ukubomfya ifitabo fya musango yu, abaice abengi balishiba bwino ifyo Baibolo isambilisha kabili ifi fyebo fyalibafika na pa mitima.

Nga fintu Baibolo isosa, “abana baume [na bana banakashi] cikwatwa icafuma kuli Yehova; ubufyashi bwa mwi fumo e cilambu apeela.” (Amalumbo 127:3) Kalenga alimuseekesha “icikwatwa,” umwana watemwikwa, uwingamuletela icilumba ne nsansa. Ukukusha abana, ukwisaba abalumbanya Kalenga, cine cine mulimo usuma!

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 8]

Ifyo nyina ayumfwa pa mwana wakwe uuli mwi fumo fyalicindama

[Icikope pe bula 9]

Nangu ca kuti uwafyala umwana umuku wa kubalilapo kuti aba no bulanda mu nshita mu nshita, fingi engacita ku kulenga umwana wakwe ukuyumfwa uwatemwikwa kabili uwacingililwa

[Icikope on pe bula 10]

Abafyashi abaume balikwata umulimo wa kwafwako ukusakamana abana

[Icikope pe bula 10]

Ukubelengela umwana kulingile ukutendeka ilyo ali akanya