Ukwafwilisha Imisepela ya Ino Myaka
IMISEPELA ya ino myaka ilekulila mu calo umuba ifya kutiinya limo limo. Abana bamo bamo balamonako na menso uko abafyashi babo balelekana. Bamo balamona uko abana be sukulu banabo baletendeka ukubomfya imiti ikola no ko balesanguka bampulamafunde. Abengi balapatikishiwa ku banabo abaume na banakashi ukuti balecita bulalelale. Kabili mupepi na baice fye bonse limo limo balamona kwati tapaba uwabeshiba bwino bwino, limo tabakwata ba kulanda na bo, kabili balakungumana.
Finshi abaice bakabila ilyo bali na mafya? Dr. Robert Shaw alembele ukuti: “Abana bakabila amafunde ayengabafwa ukusala bwino ifibusa, ukupingula ifyabamo amano, no kubafwa ukulangulukilako abantu bambi.” Mu Baibolo e mwaba amafunde ya musango yo, pantu mwaba ifyo Kabumba atweba pa fintu. Nani uwingeshiba bwino ifingatwafwa muli shino nshiku shayafya ukucila pali Yehova Lesa?
Ifyo Bafwile Ukukonka
Amafunde ya mu Baibolo yasuma kabili yalabomba. E yengafwa sana abafyashi na bakalamba bambi abafwaya ukwafwilisha abaice ukukula bwino.
Ku ca kumwenako, Baibolo ilanda fye ukwabulo kupita mu mbali ukuti “ubupumbu bwakakatila ku mutima wa mwaice,” nelyo nga fintu Bible wa Mushilo isosa, “imibele ya baice bena kucita fye icicitecite.” (Amapinda 22:15) Abaice bamo bamo bamoneka kwati bakalamba, lelo ukuba kwena baba na mano ya bwaice. E ico, balaba na mafya, kwaba ifyo bakumbwa ukucita e lyo ne fibasakamika nga fintu ciba ku banakukula. (2 Timote 2:22) Bushe abaice ba musango yu kuti bayafwilishiwa shani?
Baibolo ikoselesha abafyashi ukulanshanya lyonse na bana babo. Ikoselesha abafyashi ukuti: “[Mulesosa ifyo Lesa afwaya] pa kwikala mu mayanda yenu na pa kwenda mu nshila, kabili pa kulaala na pa kubuuka.” (Amalango 6:6, 7) Ukulanshanya kwa musango yo kwaliwama mu fintu fibili. Ica ntanshi umusepela kuti waishiba ico Lesa afwaya. (Esaya 48:17, 18) Ica bubili, umufyashi alakwata ishuko lya kulanda na bana bakwe. Ukucite ci kwalicindama sana ilyo umwana afika pa kuba umusepela pantu e lyo abana batendeka ukuba ne nsoni e lyo no kutalalilwa.
Kwena, abaice abengi balatalalilwa pa nshita inono. Nomba abaice bambi baba fye abatalalilwa umo shacela. Ulupapulo lwalanda pa baice lwatile: “Aba baice batila calyafya ukubikana icibusa na bantu pa sukulu, tabakwata wa kulanda nankwe, balitalalilwa, balafilwa ukulenga abaice bambi ukubatemwa, kabili bamona kwati takwaba umuntu bengayako ilyo balefwaya ubwafwilisho.”a
Abafyashi na bakalamba abalefwaya ukwafwa abaice, kuti bapoosa amano ku baice no kubafwa ukwishiba ifya kucita ilyo bali na mafya. Kuti babafwa shani? Umukalamba wa balemba magazini ya baice atile: “Inshila fye iikalamba iyo mwingeshibilamo icilecitikila abaice kubepusha.” Kwena, palapite nshita kabili mufwile ukutekanya pa kuti fye abaice balande fili mu mutima wabo. Lelo nga balanda mulafuma ubusuma ubwingi.—Amapinda 20:5.
Bafwile Ukubeeba Ifyo Bashifwile Kucita
Ukulunda pa kulanshanya, abaice balakabila ukwishiba ifyo bashifwile ukucita kabili ici, e co bafwaisha sana mu mitima yabo. Baibolo itila “umwaice uwalekeleshiwa alenga nyina insoni.” (Amapinda 29:15) Abasambilila sana batila ukukanaeba abana ifyo bashilingile kucita e cikalamba icilenga abana ukuba bampulamafunde. Dr. Shaw atile: “Nga ca kutila umwana alesuminishiwa ukucita fye fyonse ukwabulo ukumuleshako fimo, te kuti eshibe ukuti abantu bambi na bo bene bantu nga ena balikwata ifyo batemwa ne fyo bapata, balikwata ne fyo bacindamika, ne fyo bafwaya ukucita. Nga ca kutila umwana talangulukilako bambi, no kutemwa kwine te kuti akwishibe iyo.”
Dr. Stanton Samenow uwabombela pa baice baba mu bwafya pa myaka iingi na o wine alandile ifyapalako. Alembele ati: “Abafyashi bamo batontonkanya ukuti abana bafwile ukulayendela fye ukwabule funde. Batila, ukubikila umwana ifunde kumufyenga pantu ninshi tabe umwaice. Nomba ukukanabikako amafunde kuti kwaleta ifyabipa icine cine. Aba bafyashi tabaishiba ukuti umwana uo basalapula fye panono kuti acula sana ukuisalapulo mwine.”
Bushe ninshi abafyashi bafwile ukukosha sana amafunde? Iyo, ifyo te ifyo. Ukweba abana ifyo bashifwile kucita ni nshila fye imo iya kukushishamo abana bwino. Nga ca kutila mwacilamo sana ukukosha ifunde, kuti mwalacululusha aba ng’anda yenu. Baibolo itila: “Mwe bashibo, mwilakalifya abana benu, epali baba no bulanda.”—Abena Kolose 3:21; Abena Efese 6:4.
E ico, limo limo, abafyashi bafwile ukubebeta umusango balefundilamo abana babo, maka maka ilyo abana babo bele balekula ukufika ku kuba imisepela. Limbi amafunde ne fibindo fimo fimo kuti bafifumyapo ukulingana na papelele amano ya mwana wabo.—Abena Filipi 4:5.
Ukutendeka Ukumfwana
Nga filya tulandile mu cipande cifumineko, Baibolo yasobele ukuti ilyo Lesa talafumyapo ububi pano calo, kukaba “inshita shaibela ishayafya.” Kuli ifishinka ifilelangilila ukuti tuleikala mu nshiku “sha kulekelesha” isha buno bwikashi bwabipa. Nga filya fine abakalamba batulukusha mu bumi, e fyo na baice na bo bene batulukusha muli ici calo umwaba bantu “abaitemwa, . . . abashaba na citemwishi, . . . abashailama.”—2 Timote 3:1-5.b
Abafyashi abalemona kwati tabomfwana no mwana wabo musepela kuti batendeka ukucitapo fimo, ukulalanshanya nankwe panono panono. Cisuma ukumona abafyashi abengi baleesha apapela amaka yabo ukwafwilisha abana babo.
Baibolo ilafwa sana muli uyu mulandu. Yalyafwa sana abafyashi abengi ukukusha bwino abana babo kabili yalyafwa imisepela ukukanailetela amafya. (Amalango 6:6-9; Amalumbo 119:9) Apo Baibolo yafuma kuli Kabumba, Yehova Lesa, ninshi kanshi e ingafwa bwino sana abaice ba ino myaka.c
[Amafutunoti]
a Ulupapulo lumo lwine lwatile abaice abatalalilwa fye limo limo, bapusana na batalalilwa umo shacela. Pantu abatalalilwa umo shacela “bamona kwati tabakatale abakwata ifibusa, tapali ico bengacita pali ubu bwafya bakwata, kabili bamona kwati icalenga ukukanakwata ifibusa ni co tababa bwino” kabili “ubwafya bwabo tabwakabale abupwa.”
b Moneni icipandwa 11 mu citabo ca Ukwishiba Uko Kutungulula ku Mweo wa Muyayaya icalembwa ne Nte sha kwa Yehova.
c Inte sha kwa Yehova basanga ukuti icitabo ca Ifipusho Abacaice Bepusha—Ifyasuko Fibomba, umwaba ukufunda kwa mu Baibolo, cilafwa sana abaice. Ifipandwa fyonse 39 fyakwata icipusho umuntu fye onse engatemwa ukwishiba. Imitwe imo imo ni yi: “Ni Shani Ningapanga Ifibusa fya Cine Cine?” “Ni Shani Ningabomba no Kutitikisha kwa Banandi?” “Ni Shani Ningalenga Ukutalalilwa Kwandi Ukufumapo?” “Bushe Ndi Uwafikapo ku Kwishishanya?” “Mulandu Nshi wa Kusosela Ukuti Iyo ku Miti Ikola?” “Ni shani pa lwa Kwampana kwa Bwamba pa Ntanshi ya Cupo?”
[Icikope pe bula 10]
Ebako mukalamba uwakupoosako amano ifilekusakamika