Icalenga Umulopa Ukucindama

“Takwaba umuntu uushakwata mulopa pano calo. Umulopa e ulenga abantu fye bonse ukuba abomi, nampo nga ba mushobo nshi, nangu ba mu kabungwe ka mapepo aka musango nshi, nelyo bafuma ku calo ca musango nshi, bonse balikwata umulopa.”—E fyalandile Umukalamba wa cilonganino ca General Assembly of the United Nations.

KWENA aya mashiwi ya cine. Umuntu fye onse te kuti abe umumi nga takwete umulopa. Walicindama nga nshi. Nomba bushe mulesumina ukuti caliba fye bwino ku muntu ukupeelako abalwele umulopa wakwe?

Nge fyo tubelengele kale, amafunde ya kukonka pa kubika umulopa mu bantu yaba ayalekanalekana ukulingana ne fyalo, kabili mu kundapa abantu no mulopa mwaliba amafya ayakalamba ukucila ayo abantu abengi baishiba. Kabili, badokota tabapalana mu fyo babomfya umulopa pantu tabalingana amasambililo, tabalingana ne fyo baishiba incito, e lyo ne fyo bamona uyu mulandu uwa kubika umulopa mu bantu. Na lyo line, badokota abengi shino nshiku tabatemwa ukubika umulopa mu bantu. Shino nshiku badokota nabafula abashilefwaya ukulabika umulopa mu bantu ilyo balebondapa.

E ico nomba natulande pa cipusho twaipwishe pa ntendekelo ya cipande ca kubalilapo. Bushe cinshi calenga umulopa ukucindama sana? Apo ukubomfya umulopa mu kundapa kuletwishikwa nga kwaliba bwino, bushe kwaliba cimbi ico umulopa ubomba?

Ifyo Uwatubumba Amona Umulopa

Kale, mu nshiku sha kwa Noa, umufyashi wa bantu bonse pano calo, Lesa alishikile ifunde ilikankaala sana. Nangu ca kuti Lesa alisuminishe abantu ukulya inama, tabasuminishe ukulya umulopa. (Ukutendeka 9:4) Alibebele no mulandu ababindiile, atile pantu umulopa e mweo, nelyo ubumi bwa nama. Inshita imbi alandile ukuti: ‘Umweo [nangu ubumi] uli mu mulopa.’ Mu menso ya kwa Kabumba, umulopa walicindama sana. Wimininako ubumi bwacindamisha ubo apeela ifibumbwa fya mweo fyonse. Lesa alibwekeshepo ukulanda ili funde imiku ne miku.—Ubwina Lebi 3:17; 17:10, 11, 14; Amalango 12:16, 23.

Imyaka 2,000 iyapita, ilyo ubuKristu bwatendeke fye, abakonshi ba kwa Kristu balipeelwe ifunde lyafuma kuli Lesa ilya kuti ‘bataluke ku mulopa.’ Ico babapeelele ili funde, te mulandu wa kutiina amalwele yambukila ukupitila mu mulopa, lelo ni co umulopa walicindama sana kuli Lesa. (Imilimo 15:19, 20, 29) Bamo batila ili funde lya kwa Lesa likaanya fye ukulya umulopa. Nomba nga mwakonka fye ishiwi lya kuti “ukutalukako” te kuti mufilwe ukwishiba umo lyalola. Nga ca kuti dokota atweba ukutaluka ku bwalwa, te kuti tutontonkanye ukuti nshakulanwa ubwalwa, lelo nakulailasa fye nyeleti ya bwalwa mu mishipa.

Baibolo ilalondolola na fimbi ifyalenga umulopa ukucindama kuli Lesa. Umulopa wasuumine uwa kwa Yesu Kristu, uwimininako umweo uo atuulile abantunse, walipeela Abena Kristu isubilo. E walenga ukuti kube ukubelelwa uluse pa membu e lyo ne isubilo lya kwikala umuyayaya. Umwina Kristu nga ataluka ku mulopa, ninshi alicetekela mu mulopa wa kwa Yesu Kristu uwasumine ukuti e wingamulubula fye no kumupususha.—Abena Efese 1:7.

Inte sha kwa Yehova balishibikwa sana ukuti balakonka aya mafunde ya mu Baibolo. Balakaana ukubabikamo umulopa nelyo fimo ifikalamba ifyapanga umulopa, e kutila, insandensande shakashika (red cells), plasma, insandensande shabuuta (white cells), na maplatelets. Kumfwa kuli fimbi ifyo bafumya muli ifi twalandapo ifyaba mu mulopa, e lyo ne miti iyo bapanga kuli ifi ifyaba mu mulopa, fyena tapali ico Baibolo yalandapo. E ico, cila Nte kuti aisalila umwine nga kuti abomfya ifi fintu nangu iyo. Bushe ifi baNte bakaana umulopa na fimo ifikalamba ifyapanga umulopa ifyo bondapilako abantu, ninshi tabafwaya kundapwa nelyo tabacindamika ubumi? Nakalya!—Moneni umukululo uleti “Ifyo Inte sha kwa Yehova Bamona Ubumi.”

Muno nshiku badokota abengi nabeshiba ukuti baNte balondapwa bwino pa mulandu wa kukonka ifyo Baibolo yalanda. Ica kumwenako, dokota uwaishiba ukulepula mu moongololo atile alitemwa ukubomfya inshila shimbi pa kundapa abantu pa kuti tababikilemo umulopa. Atile: “Ishi nshila e shawama sana ukubomfya ku bantu bonse te kuli baNte fye beka.”

Calyafya ukusala ifya kundapwa kabili ilingi pa kucite fyo kulaba ukusakamikwa sana. Umfweni ifyalandile Dave Williams, dokota waishiba sana ukundapa amalwele ya kuli bapwapwa, kabili umukalamba wa pa cipatala, atile: “Cikankaala ukukonka ifyo abantu balefwaya pa kubondapa, . . . kabili tatufwile ukubika ifintu mu mibili yesu icibikebike.” Ifyalandile uyu dokota fya cine, kabili tufwile ukufikonka maka maka muno nshiku.

[Akabokoshi ne Fikope pe bula 27]

Bushe Hemoglobin-Based Oxygen Carrier ni Finshi?

Mu lusandesande lwakashika lumo na lumo mwaba amamilioni 300 aya hemoglobin. Mu lusandesande lumo ulutuntulu muba hemoglobin amapesenti 33. Muli ka hemoglobin kamo mwaba protini iyitwa globin e lyo na heme umwaba iron. Ilyo ulusandesande lwakashika lulepita muli bapwapwa, umwela uo mu ciNgeleshi batila oxygen ulengila mu lusandesande no kuyaikala muli hemoglobin. Tapapita na nshita ninshi umwela wafuma waya mu filundwa fya mu mubili fyonse pa kuti fibe no bumi.

Abapanga imiti bamo bamo nomba balafumya hemoglobin mu nsandensande shakashika isha mu mulopa wa muntu nelyo uwa ng’ombe. Nga bafumya iyi hemoglobin mu nsandesande, balaiwamya no kusanshako umuti umo e lyo baisungila mu fipaketi. Uyu muti bapanga muli iyi nshila e o beta abati hemoglobin-based oxygen carrier nelyo HBOC. Lelo mu fyalo ifingi tabalasuminisha ukubomfya uyu muti. Apo heme e ilenga ukuti umulopa ulemoneka uwakashika, uyu muti balepanga na o umoneka uwakashika nga filya fine fye insandesande shakashika uko baufumya shimoneka.

Uyu muti tawaba nge nsandesande shakashika isho basungila umwatalala sana kabili ishonaika nga papita fye imilungu iinono, wena taonaika nangu tabaubikile umwatalala kabili ulekala imyeshi iingi. Apo mu lusandesande bafumyamo fye hemoglobin, abantu abo bapeela uyu muti tabalwala nga filya abantu balwala nga babapeela umulopa ushilingene no wabo. Lelo, pa miti iyo bapangila ku fyaba mu mulopa, uyu muti wena ulalenga Abena Kristu abafwaya ukumfwila ifunde lya kwa Lesa ililanda pa mulopa ukutontonkanya pa fintu ifingi pa kuti bamone nga kuti baubomfya nelyo iyo. Mulandu nshi? Apo uyu muti upangwa ku mulopa, kwaba ifintu fibili ifilenga baletwishika nga bafwile ukulaubomfya. Ica kubalilapo, uyu muti ubomba umulimo uo insandesande shakashika shibomba. Ica bubili, hemoglobin iyo bapangako uyu muti, e yafulisha sana mu nsandesande shakashika. E cilenga ukuti Abena Kristu baletontonkanyapo sana nampo nga kuti basumina uyu muti nelyo iyo. Bafwile ukutontonyapo sana pa filanda Baibolo ukuti umulopa walicindama kuli Lesa. Apo bonse tulafwaisha ukulaumfwana na Yehova, tufwile ukukonka ifyo kampingu yesu iyasambilishiwa na Baibolo iletweba.—Abena Galatia 6:5.

[Icikope]

HEMOGLOBIN

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 28]

Imyundapile Imbi Iisuma

Inyunshipepala ya The Wall Street Journal yatile: “Mu fipatala ifingi baleundapa abantu ukwabula ukubabikamo umulopa. Ico iyi nshila ya kundapilamo baibikiileko, mulandu wa Nte sha kwa Yehova, lelo pali ino nshita abantu abengi nabatemwa ukubondapa ukwabula ukubabikamo umulopa kabili ifipatala ifingi nafitemwa ukubombela abalwele ukwabula ukubabikamo umulopa.” Ifipatala icalo fye conse nafishiba ubusuma bwaba mu kukanabomfya sana umulopa pa kundapa, na bantu ciwamina sana balwele bene. Pali ino nshita badokota nabafula abaleundapa abalwele ukwabula ukubabikamo umulopa.

[Akabokoshi ne Cikope pe bula 28]

Ifyo Inte sha kwa Yehova Bamona Ubumi

Inte sha kwa Yehova balishibikwa icalo fye conse ukuti tabasumina ukubabikamo umulopa nelyo ifikalamba ifyaba mu mulopa. E lyo baNte bamo bamo ni banasi bambi na bo ni badokota. Bushe icalenga baNte bonse ukulakaana umulopa, mafunde ya muntu nelyo bushe basumina ukuti icitetekelo cabo kuti cabaposha nga nabalwala? Awe, te fyo basumina.

BaNte balicindamika ubumi bwabo pantu balishiba ukuti bupe bwafuma kuli Lesa, e ico balesha na maka yabo yonse ukulakonka ifyo Baibolo yalanda pantu basumina ukuti ‘yalipuutwamo kuli Lesa.’ (2 Timote 3:16, 17; Ukusokolola 4:11) Ili ibuuku likoselesha abantu ba kwa Lesa ukupata imisango ingonaula ubumi bwabo nelyo imisango iingabaletelela, pamo nga bukatuubi, ukupeepa fwaka, ukunwensha ubwalwa, nangu ukubomfya imiti ku musamwe fye.—Amapinda 23:20; 2 Abena Korinti 7:1.

Nga tulesunga umubili wesu ubusaka na pa ng’anda pa mwesu bwino, e lyo no kutukushako mubili pa kuti ubumi bube bwino, ninshi tulekonka ifyo Baibolo yalanda. (Mateo 7:12; 1 Timote 4:8) Inte sha kwa Yehova nga balwala, balalanga ukuti balatontonkanya bwino, pantu balaya ku cipatala e lyo ne miti iingi nga babapeela balasumina. (Abena Filipi 4:5) Kwena ca cine ukuti balomfwila ifunde lya mu Baibolo ilya “kutalukako . . . ku mulopa,” e lyo bafwaya fye ukubondapa ukwabula ukubabikamo umulopa. (Imilimo 15:29) Kabili ukubondapa muli iyi nshila e kundapa kusuma nga nshi.