Imikalile Nga Yayafya
Kwali umukashana uwaishibe sana ukwimba ninshi ali fye ne myaka 20 kabili aali uwa cuma sana. Banono sana abalumbuka no kukwata icuma ilyo bali fye abaice. Nomba, ifintu fyatendeke ukumubipila. Ilyo ifyupo fyapwile imiku ibili, atendeke ukusungilwa mulya basungila abantu abo ubwalwa ne miti ikola fyateeka imfine. Ifintu fyonse fyatendeke ukumubipila.
KU CA bulanda, ifyacitikile uyu mukashana filacitika sana; amalyashi ya fintu ifyabipa ificitikila abantu abalumbuka yengi sana. Nangu fye ni mu fyalo umo abantu babika sana amano ku fyuma, abamoneka kwati balekala bwino, balikwata amafya mu mikalile yabo. Inyunshipepala imo yalandile pa bantu aba mu musumba wa New York, abakwata amakwebo ya bukumu nga nshi, yatile: “Ukufwaisha ukupanga icibwesha sana, kulengele abantu ukukanabika amano ku kusambilila imilimo iingabaafwa ku ntanshi, nakuleta na mafya ya kulekanya indupwa ica kuti aya mafya yalengele batendeka no kulanwa sana imiti iikola . . . Nangu ca kutila indalama shilenga ababomba mu mabanki yalumbuka ayabela mu musebo wa Wall Street ukumoneka kwati tapali ico bengakabila, ukubombesha kulabalenga ukuba abanaka mu matontonkanyo e lyo no mubili ukuba uwafunshika sana ica kuti bafilwa no kubomba bwino imilimo babomba lyonse.”
Bushe icilengele aya mafya ni pa mulandu wa kuti abantu besha ukubomfya inshila shabipa pa kuti bakwate insansa ne mikalile isuma? Ca cine pa kuti fye imikalile ibeko bwino tulakabila ukukwatako indalama. Lelo bushe ukukwatisha icuma e cingalenga ukuti tube ne nsansa no kulaikala bwino? Abafwailishe pali ili lyashi basangile ukuti te fyo. Ica kumwenako fye, mu calo ca China, abafwailishe basangile ukuti, nomba line fye ilyo kwali ukulundilwako amalipilo imiku ibili na hafu iya ndalama isho balefola, e lyo insansa sha bantu shacepeeleko mu mikalile yabo.
Kanshi kuti twatila, icingaleta insansa no kwikala bwino, cifwile ukuba cintu icacindama ukucila pa ncito, pa ng’anda, pali motoka, nangu pa inkoloko ya mutengo. Kanshi ico twingeshibilako ukuti umuntu alikala bwino, fintu umuntu umwine aaba, na mafunde ayo akonka pa kucita ifintu e lyo ne fyo acindamika mu mikalile yakwe, bushe te ifyo? Kwena umuntu kuti aba uwacenjela kabili shimucindikwa, lelo imisango yakwe kuti yaba iyabipa sana kabili kuti aba muntu uwa lupato kabili limbi te kuti akwate ne fibusa. Umbi na o kuti aba uwalumbuka no kukwata ifyuma, nomba nga watontonkanya pa fyo aacita ni cikanga wipushe auti, ‘Nga cinshi aaleicushisha umusango uyu? Bushe cinshi Lesa amubumbila?’
Kanshi, cintu cayeba fye ukuti abantu abo twingatila balikala bwino kabili baliba ne nsansa ni balya ababika amano ku fintu ifyacindamisha, kabili abakwata ifipoope fisuma ifya kubatungulula mu mikalile. Aba musango yu, te kuti babe na malangulusha, te kuti baisuule, kabili kuti bacindika na bantu bambi. Ne mikalile yabo kuti yalanga fye ukuti kwaliba icacindama ico bacindika mu bumi bwabo icacila pa kucita fye ifingabawamina fye beka, icilenga ukuti beshibe ico babela pano calo kabili icibalenga no kukwata insansa mu mikalile yabo. Bambi kuti baipusha abati, ‘Nga fipoope nshi ifyo fine ifibatungulula? Kabili cinshi ico babela pano calo?’ Bushe pa lwesu kuti twayasuka ifi fipusho nangu tufwile ukusanga ifyasuko kumbi? Ifipande fikonkelepo fyalalanda pali aya malyashi.
[Akabokoshi pe bula 23]
UKUKANAISHIBA BWINO UMWALOLA IMIKALILE ISUMA
Ukulingana ne fyo badokota basanga, pa mulandu fye wa kufwaya ukucimfya mu fyangalo fya kubutuka abaice abengi balenwa imiti ya kuti balebutukisha nomba iingonaula ubumi bwabo. Mu fyebo fimo ifya pa kompyuta ifilanda pa masomo (Education Update), casangilwe ukuti: “Mu kufwailisha kumo ukwacitike nomba line umo baipwishe abasambi ba pa koleji ukuti: ‘Nga ca kuti walishibe ukuti nga wanwa imiti ikola uli no kucimfya mu bwangalo nangu bakakubika mwi bumba lya ba kubutuka, nomba pa numa ya myaka 5 ukalwala, bushe na lyo line kuti wanwa imiti ya musango yu?,’ mupepi na bonse bayaswike abati ee. Ilyo bayalwile icipusho no kubepusha abati, ‘nga ca kuti walishibe ukuti nga wanwa iyi miti uli no kufwa mu myaka fye 5, bushe kuti wanwa,’ abengi ukucila pali hafu ya basambi na lyo line bayaswike abati ee.”