Icintu na Cimbi Icilelanga Ukuti Baibolo ya Cine
◼ Mu myaka ya ba 1870 mupepi no musumba wa Baghdad mu calo ca Iraq, bashulileko icipapatu ce bumba icatikeme amasentimita 5 na hafu. Mu mwaka wa 2007, ba Michael Jursa, baprofesa ba pa University of Vienna iya mu calo ca Austria, batoolele ici cipapatu ilyo balefwailisha fimo mu ng’anda ya babenye iya British Museum. Ba Jursa basangile apalembelwe ishina lya kwa cilolo wa mu Babiloni uwaleitwa ukuti Nebo-sarisekimu (Nabu-sharrussu-ukin, mu cina Babiloni). Muli Baibolo, ili ishina lisangwa pali Yeremia 39:3.a
Nebo-sarisekimu aali pa bashilika abakalamba abo Imfumu Nebukadnesari yabomfeshe pa konaula Yerusalemu mu 607 B.C.E., kabili ukulingana ne fyaba pa cipapatu, etwa ati “umukalamba wa bacilolo.” Na kuba, muntu fye umo e waleba ne li ilumbo lya kuti umukalamba wa bacilolo. Kanshi, ici ciletupeela ubushininkisho bwakosa ubwa kuti Sarisekimu uulelandwapo e umo wine uwalumbulwa muli Baibolo.
Pali ici cipapatu palembwa ukuti Nebo-sarisekimu atwele golde kwi tempele lya kwa Marduki nelyo Merodaki, lesa mukalamba uwa bena Babiloni, uwalumbulwa na mu Baibolo. (Yeremia 50:2) Ici cacitike mu mwaka walenga 10, mu mweshi walenga 11, kabili pa bushiku bwalenga 18 ilyo Nebukadnesari aleteka. Lelo icalengele atwale golde kwi tempele, te konaulwa kwa musumba wa Yerusalemu pantu waonawilwe ninshi palipita ne myaka iingi. (2 Ishamfumu 25:8-10, 13-15) Ba profesa Jursa batile: “Ukusanga ici cipapatu apalembelwe ishina lya muntu uwalumbulwa mu Baibolo aleya mu kulipila golde kwi tempele mu Babiloni kabili apalembwa no bushiku bwine cacitike, cipesha amano.” Inyunshipepala ya ku Britain iyo beta ati Telegraph yatile, “Ici cipapatu caba pa fyashulwa ifyacindama sana ifilanda pa fya mu Baibolo, ifilanga ukuti amabuuku ya mu Cipangano ca Kale ya cine.”
Ukuba kwena ifyo bashula te filanga fye ukuti Baibolo ya cine. Kuti twasanga ubushininkisho bwacilapo ukucindama mu Baibolo mwine, maka maka mu kusesema kwabamo. (2 Petro 1:21) Ku ca kumwenako, Yehova Lesa alandiile muli kasesema Esaya ninshi kucili imyaka 100 ukuti, ifyuma fyonse ifya mu Yerusalemu, “fikasendwa ku Babiloni.” (Esaya 39:6, 7) Kabili, ukupitila muli kasesema Yeremia, Lesa asobele ukuti: “Nkapeela fyonse ifyatutilwa ifya musumba uno [Yerusalemu] . . . mu minwe ya balwani babo. Na bo bakafipokolola no kufisenda . . . ku Babiloni.”—Yeremia 20:4, 5.
Pali aba balwani pali na Nebo-sarisekimu, ne ci calengele amoneko ifyo uku kusesema kwafikilishiwe. Na kuba, alifikilisheko uku kusesema nampo nga alishibe ico nelyo iyo.
[Futunoti]
a Pali Yeremia 39:3, nga kukonka imilembele ya ciHebere iya ba Masora, Baibolo ya Amalembo ya Calo Cipya itila: “Samigari-nebo, Sarisekimu, umukalamba wa bacilolo ba kwi sano.” Nomba nga kukonka imilembele ya ciHebere, aya mashiwi yalembwa ati: “Samgar, Nebo-sarisekimu, Rabusarisi [nelyo, Umukalamba wa Bacilolo ba kwi Sano].” Ifi fine e fyaba na mu fyebo fyalembwa ukubomfya ifishibilo ifyo beta ati cuneiform.
[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 22]
Copyright The Trustees of the British Museum