UKULANSHANYA | NA BA PAOLA CHIOZZI

Sayantisti wa Biochemistry Alondolola Ifyo Asuminamo

Pa myaka ukucila 20, badokota Paola Chiozzi babomba umulimo wa kusambilila pa fya mweo pa University of Ferrara mu Italy. Abalemba Loleni! balilanshenye nabo pali sayansi e lyo na pa fyo basuminamo.

Twebeniko pa fyo mwakulile.

Batata balepanga insapato, e lyo bamayo balebomba pa farmu. Lelo ine nalefwaya ukuba sayantisti. Naletontonkanya sana pa maluba, ifyuni, no tushiishi uto nalemona pa mwesu. Naletontonkanya ukuti uwapangile ifi fintu alikwata sana mano ukucila abantu.

Kanshi ukutula fye na kale mwalisumine muli Lesa?

Awe. Na kuba, natampile ukutwishika nga Lesa eko aba ilyo nali umwaice sana. Batata bafwile mu kupumikisha fye ilyo balwele ubulwele bwa ku mutima, kabili natendeke ukuipusha ukuti, ‘Mulandu nshi Lesa uwapangile ifintu ifisuma ifi alekela abantu ukulacula no kulafwa?’

Bushe ukusambilila sayansi kwalimwafwile ukusanga icasuko kuli ici cipusho?

Pa kubala takwangafwile. Ilyo naishileba sayantisti, natampile ukusambilila pa cilenga insandesande ukufwa, te kufwa kwa nsandesande ishilenga ukufiimba nelyo impwalonda, lelo pa kufwa kwa nsandesande ishapanga umubili wa muntu. Kale sana basayantisti tababikile amano ku kusambilila pa nsandesande nangu ca kutila kwalicindama sana ku bumi bwesu.

Bushe ukusambilila pa nsandesande shapanga umubili wa muntu kwacindama shani?

Umubili wesu wapangwa ne nsandesande ishingi nga nshi. Ukulingana fye ne fyo caba, shonse shilafwa e lyo papyana shimbi ishipya. Shimo shifwa nga papita imilungu iinono, e lyo shimbi pa numa ya myaka iinono. Insandesande ishapanga imibili yesu nga shafwa, ilyo line fye shilingile ukupyanikwapo, tapafwile ukupita inshita, kabili insandesande ishipya shilingile ukupangwa fye nga ca kuti shimbi shafwa. Ifi fine e fyo lyonse cilingile ukulaba.

Cinshi cingacitika nga tashifwile bwangu nelyo nga shafwa bwangu?

Basayantisti basanga ukuti insandesande nga tashifwile bwangu, umuntu kuti alwala kansa nelyo ubulwele bwa mfyufyu (arthritis). E lyo nga shafwa bwangu, umuntu kuti alwala Parkinson’s disease nelyo Alzheimer’s disease. Sayansi nasambilila ya kwishiba ifyo twingalaundapa aya malwele.

Bushe ukusambilila pa nsandesande shapanga imibili yesu kwamukuma shani?

Ukulanda fye icishinka, kulampapusha sana. Pantu kulanga ukuti uwatupangile muli iyi nshila, afwaya ukuti tuleba no bumi ubusuma. E ico lyonse naleipusha ukuti, Mulandu nshi abantu baculila no kufwa? Na lyo line, nshasangile icasuko kuli ici cipusho.

Lelo mwalishininkishe ukuti kwali uwapangile ishi insandesande, te fyo?

Ee. Ifyo fye twapangwa fyalipesha amano, kabili filanga ukuti uwatupangile wa mano nga nshi. Nasumina ukuti ni Lesa wa mano e watupangile. Ndabomfya fimashini fya maka sana pa kusambilila pa fintu ifyalekanalekana ifilenga ukuti insandesande shilefwa pa nshita shilingile ukufwa no kupyanikwapo na fimbi. Fimo ifilenga ukuti insandesande shifwe no kupyanikwapo ficitika fye mu nshita iinono sana. Insandesande ishine na sho shilalengako ukuti shifwe. Ala mwandini twalipangwa bwino, cipesha amano.

Mwacitila lyonse mwaleipusha ukuti, Mulandu nshi Lesa alekela abantu ukulacula? Bushe mwasangile shani icasuko kuli ici cipusho?

Mu 1991, Inte sha kwa Yehova shibili shalishile pa mwandi, kabili nalibepwishe ukuti, Mulandu nshi tufwila? Babulile Baibolo no kunanga icasuko. Baibolo itila: “Ulubembu lwaingilile mu muntu umo pano calo ne mfwa yaingilile mu lubembu.” (Abena Roma 5:12) Umuntu wa kubalilapo omfwila Lesa, nga aikele umuyayaya. Apo pene fye nailwike ukuti ifi, fileumfwana ne fyo nalefwailishapo. Na kuba, nalishininkisha ukuti Lesa tapangile abantu ukuti balefwa. Apo insandesande shesu shonse shilapyanikwapo, fwe bantu kuti twaikala umuyayaya.

Cinshi calengele mushininkishe ukuti Baibolo Cebo ca kwa Lesa?

Nasambilile ifyo Baibolo ilanda pali Lesa pa Amalumbo 139:16, patila: “Ilyo fye nalepangwa amenso yenu yalimwene, kabili mwi buuku lyenu mwalembelwe ifilundwa fyandi fyonse.” Amasambililo nasambilila ya kwishiba ifyo insandesande shesu shibomba. E co naipwishe ukuti, bushe uwalembele amalumbo aishibe shani pa fyalembwa mu nsandesande? Ukusambilila sana Baibolo kwalenga nshininkishe ukuti Baibolo yafuma kuli Lesa.

Bushe bamwafwile shani ukwishiba ifyo Baibolo isambilisha?

Nte ya kwa Yehova atendeke ukusambilila Baibolo na ine. Kabili nasukile nasambilila no mulandu Lesa alekela abantu ukulacula. Nasambilile no kuti Lesa “akamina imfwa umuyayaya,” nge fyo Baibolo yalanda. (Esaya 25:8) Tacakafye Kabumba wesu ukulenga imibili yesu ukuba bwino pa kuti tukaleikala umuyayaya.

Bushe ifyo mwasambilila muli Baibolo filenga shani ukuti muleafwako bambi?

Naishileba Inte ya kwa Yehova mu 1995, kabili ukutula iyo nshita, ndashimikilako bambi ifyo nasambilila muli Baibolo. Kwaliko inshita imo ilyo umunandi ali sana no bulanda lintu ndume yakwe aikulike. Aba ku calici apepa basambilisha ukuti Lesa takelele abaikulika. Lelo namulangile ifyo Baibolo yalaya ukuti abafwa bakabuuka. (Yohane 5:28, 29) Alisansamwike sana ukwishiba ukuti Kabumba wesu alatusakamana. Ukumona ifyo abantu basansamuka nga baishiba icine kulenga naishiba ukuti ukushimikilako bambi icine ca mu Baibolo kulanenga sana ukuba ne nsansa ukucila ukuba sayantisti!

[Caption pe bula 7]

Apo insandesande shesu shonse shilapyanikwapo, fwe bantu kuti twaikala umuyayaya.