Ifyo Mufwile Ukwishiba pa Bulwele bwa Cipumputu
TUTILE muli no munenu e lyo mukupumikisha fye apona pa nshi afwa icipupu kabili atendeka no kunyunsa amaboko e lyo na molu. Nga ca kuti mwalishiba ukuti umunenu alilwala cipumputu kuti mwacitapo fimo ku kumwafwa ilyo mulelolela bambi abengamwafwa. Apo abantu abengi tabaishiba ifishinka pali ubu bulwele, kanshi lekeni tulande pa fintu fimo ifyo mulingile ukwishiba pali ubu bulwele.
Bushe cinshi cilenga umuntu ukulwala cipumputu? Limo kulaba fimo ifilubana mu mibombele ya bongobongo, ifilenga umuntu ukulapona pa nshi no kufwa icipupu. Umuntu uwalwala ubu bulwele nga afwa icipupu ilingi line papita fye amamineti napamo 5 ninshi abuuka, aba fye na bwino. Ifyo tulandilepo pa ntendekelo ya ici cipande, e ficitikila umuntu uwalwala cipumputu.
Cinshi cilenga umuntu uwalwala ubu bulwele ukufwa icipupu no kutampa ukuinyunsa? Abafwailisha pali ubu bulwele batila bongobongo yalikwata insandesande shimo umupita ifyo twingatila ifyebo. Ukupitila muli ishi shine insandesande, bongobongo ituma ifyebo fyalekanalekana ku mubili onse. Nomba limo limo, muli ishi nsandensande mulapita ifyebo ifingi icine cine pa muku fye umo ica kuti fyafulunganya na bongobongo. Ici e cilenga umuntu ukufwa icipupu no kutampa ukuinyunsa. Na lyo line, abafwailisha batila tabaishiba icilenga ubu ubwafya.
Kuti nacita shani nga umuntu uwalwala ubu bulwele bwamwikata? Icitabo ca The Encyclopedia of the Brain and Brain Disorders citila, “Nga ca kuti ubulwele bwa cipumputu bwaikata umuntu, abalipo tabafwile ukumwikata pa kuti aleke ukuinyunsa. Bafwile fye ukufumyapo ifingaleta ubusanso ku mulwele no kushininkisha ukuti alepeema bwino. Lelo nga ubulwele bwakokola ukucila pa mamineti 5, nelyo nga bwamwikata na kabili pa numa ya nshita fye iinono, nelyo nga tabuukile bwangu, ninshi mulingile ukumutwala ku cipatala mukwangufyanya.”
Finshi ningacita ku kwafwa umuntu nga ubu bulwele bwamwikata? Kuti mwabika cimo icanaka pa nshi no kumusamikapo umutwe, e lyo mufwile no kusesha ifili fyonse ifyo umulwele engaicenako. Lyene nga aleka ukuinyunsa, mulaalikeni kabafu nga fintu balangilile pa fikope fili mu kabokoshi kaleti, “Ifya Kulaalika Umuntu nga Aleka Ukuinyunsa.”
Finshi ningile ukucita umulwele nga abuuka? Ica kubalilapo mwebeni ukuti alaba fye bwino. Mwafweniko ukwima kabili mutwaleni uko engalaala pa kuti atuushe. Pa numa ya kwikatwa no bu bulwele, abengi tabeshiba bwino ifilecitika e lyo balomfwa no tulo, lelo bambi balapola bwangu bwangu fye ica kuti batwalilila no kucita ifyo bacilacita.
Bushe ni bonse abalwala cipumputu abapona no kutendeka ukuinyunsa? Iyo. Bamo tabapona no kupona ubu bulwele nga bwabekata, bomfwa fye pa kashita akanono kwati nabafulunganishiwa ica kuti tabeshiba ne filecitika. Lelo bwangu bwangu balaba fye bwino. E lyo bambi nga cabekata palapita amamineti ayengi pa kuti babe bwino. Abo ubu bulwele bwikata ifi, limo kuti batendeka no kulaendauka mu muputule balimo no kulatinta ifyo bafwele nelyo ukulacita fye fimbi fimbi ifyo bashicita nga bali fye bwino. E lyo pa numa kuti balaumfwa kwati umutwe nawanguka sana.
Mafya nshi abalwala ubu bulwele bakwata? Abengi balasakamana kabili balakwata sana umwenso pantu tabeshiba ilyo ubulwele bwalabekata no ko bwalabekatila. Kanshi tabafwaya ukulasangwa ukuli abantu abengi pantu bamona kwati kuti baseebana.
Finshi ningacita ku kwafwa abalwala cipumputu? Mulebakoselesha ukuti balelanda ifyo baleyumfwa, tabafwile ukufisa iyo. Mulekutikisha nga balelondolola ifyo baleyumfwa. Bepusheni ifyo bengatemwa ukuti mulecita ubulwele nga bwabekata. Apo abalwala cipumputu abengi tabensha motoka, nalimo kuti mulebasendako muli motoka yenu nelyo kuti mwabalomba ukuti mulebafwako imilimo imo e lyo no kulabashitilako ifyo balekabila.
Bushe kwaliba ifyo umuntu e ngacita pa kuicingilila kuli ubu ubulwele nelyo pa kuti bwilamwikata sana? Uwakwata cipumputu nga alenaka sana nelyo nga talelaala sana, ubu bulwele kuti bulemwikata sana. Eco, abasambilila pali ubu bulwele balakoselesha sana abalwala cipumputu ukulatuusha e lyo no kulatukusha umubili lyonse pa kuti ubu bulwele bwilabekata sana. E lyo limo balapeela no muti pa kuti ubulwele tabulebekata sana.
[Icikope pe bula 11]
[Akabokoshi pe bula 12]
Sello umulumendo wa ku South Africa balimutamfishe isukulu ninshi acili fye umwaice pa mulandu wa kulwala cipumputu. Kanshi alifililwe ukusambilila kabili takwete no muti uwa kumwafwako. Lelo alefwaya ukusambilila Baibolo kabili Inte sha kwa Yehova shalimwafwile. Batendeke ukumusambilisha Baibolo kabili balimusambilishe no kubelenga. Na kabili Nte umo uwali dokota, alimwafwile ukusanga umuti uwa kumwafwa e lyo amwafwile no kulembesha ukulapoka indalama ku buteko isho bapeela abalemana. Sello atile: “Inte sha kwa Yehova Bena Kristu ba cine kabili baliba no kutemwa ukwa cine cine.” Pali ino nshita, Sello ni Nte ya kwa Yehova kabili alitemwa sana ukwebako abantu bambi pa calo cipya ico Lesa alaya umushakabe ukulwala.—Ukusokolola 21:3-5.
[Icikope]
[Akabokoshi pe bula 12]
Ifya Kulaalika Umuntu nga Aleka Ukuinyunsa
Nga aleka ukuinyunsa . . .
Fukameni mupepi no mulwele e lyo mube kwati mwaimya ukuboko kwakwe no kuleta icisansa mupepi no mutwe
Buuleni ukuboko kumbi no kukubika pa nshi ye tobo ukubelele ukuboko kunankwe
Buuleni ukuulu no kukubika pa kuulu ku nankwe kulya kwine ukuli amaboko. Lyena panono panono mu pilibuleni pa kuti alalile mu mbafu. Ukuulu ukupitile pa muulu kufwile ukuba ku ntanshi ya kuulu kuli pa nshi
Lyena mubikeni bwino umukoshi pa kuti alepeema bwino
[Icikope]
[Icikope]
[Icikope]
[Icikope]