IFINGAAFWA ULUPWA | IFYA KUKUSHA ABANA
Mulesambilisha Abana Ukuba Abatekanya
UBWAFYA UBUBAPO
Tutile umwana wenu uwa myaka 6 tatekanya. Nga pali ifyo alefwaya, ninshi mufwile ukumupeela ilyo line fye! Nga afulwa, alasasuka. Nga mwalikwata umwana uucita ifi, nalimo kuti mwalatontonkanya amuti, ‘Bushe e fyo abana bonse baba ifi fine, bushe nga akula akaleka, nelyo bushe mfwile ukumusambilisha ukuba uwatekanya?’
IFYO MUFWILE UKWISHIBA
Muno nshiku, abantu abengi tabatekanya. Ba Dr. David Walsh batile: “Muno nshiku, abakalamba na baice ilingi line balomfwa uko abantu abengi balanda ukuti umuntu alingile ukulacita fyonse ifyo umwine alefwaya. Nangu bantu abafwaya ukwafwa abantu bambi e lyo na balya abebila abantu, balitemwa ukulanda ukuti umuntu afwile ukulacita fye ifyo umwine alefwaya.”a
Cisuma ukusambilisha abana ukuba abatekanya ilyo bacili abaice. Abafwailisha pa fintu balifwailishe pa nshita ntali pa kuti bamone ifyo cacindamina ukuti abana babe abatekanya. Bapeele abana aba myaka 4 switi imo imo, e lyo babeba ukuti nga mulefwaya, kuti mwalya ili line, lelo uwalalolelako, twalamupeelelapo switi na imbi pantu ninshi alitekanya. Ilyo aba bana bakulile, bapwisha na masukulu, abana abaali abatekanya ilyo baali ne myaka 4 baletontonkanya bwino, baleumfwana na banabo e lyo balecita bwino na ku sukulu.
Nga tamusambilishe abana ukuba abatekanya, balakwata amafya sana nga bakula. Abafwailisha pa fintu basanga ukuti ificitikila umwana nga alekula kuti fyalenga alatontonkanya bwino nelyo iyo. Ba Dr. Dan Kindlon batile: “Nga tulecitila umwana fyonse fye ifyo alefwaya ilyo line fye e lyo tatulemusambilisha ukuti afwile ukulalolela nangu icintu ciwame shani, ninshi bongobongo yakwe tayakabe nga filya ifwile ukuba pa kuti umwana akule ne mibele iisuma.”b
IFYO MWINGACITA
Ifyo mufwaya abana benu balecita e fyo na imwe mulecita. Bushe imwe mwalitekanya? Bushe umwana wenu alamona uko mufulwa nga ca kuti muli mu motoka e lyo ama motoka yambi tayaleenda bwangu pantu nayafula? Bushe alamona uko mucilila bambi nga na mutantama mwi tuuka nelyo uko mucilima bambi nga balelanshanya? Ba Kindlon balandile no kuti: “Kuti twasambilisha bwino abana ukuti bafwile ukuba abatekanya nga ca kuti na ifwe twalitekanya.”—Ilembo ilingamwafwa: Abena Roma 12:9.
Mulebeba pa fingabacitikila nga tabaletekanya. Ukulingana ne myaka iyo umwana akwete, musambilisheni ukuti nga aletekanya, ifintu kuti fyamuwamina, lelo nga taletekanya, kuti aba na mafya. Ku ca kumwenako, nga ca kuti umwana wenu nabamukalifya, musambilisheni ico alingile ukucita nampo nga kwikala fye tondolo nelyo kubwekeshamo uumukalifye. Mu nshita ya kuti abwekeshemo uumukalifye, kuti mwamweba ukuti alingile ukulolelako panono pa kuti anasheko ubukali nelyo fye ukuti afwile ukufumapo.—Ilembo ilingamwafwa: Abena Galatia 6:7.
Mulemutasha. Muletasha umwana wenu nga acita icalanga ukuti natekanya. Lekeni eshibe ukuti tacayanguka ukutekanya nga ca kuti alefwaya fimo, lelo nga aletekanya ninshi kuti alelanga ukuti alomfwa. Baibolo itila: “Umuntu uushi-ilama [uushatekanya] aba ngo musumba uushacingililwa, uwabula ilinga.” (Amapinda 25:28) Ilanda no kuti, “uukokola ukukalipa awama ukucila impalume.”—Amapinda 16:32.
Mulecita ifilangililo no mwana ifingamwafwa ukuba uwatekanya. Muleesha ukweba umwana ukulanda ifyo engacita nga ca kuti fimo fyalimucitikiile nelyo ukumweba ukulanda ifingawama ukucita nelyo ifyo ashilingile ukucita. Mulelanshanya nankwe pa fingamucitikila no kucita nankwe icilangililo pa fyo engacita nga fyalimucitikiile kabili kuti mwamweba ukulanda pa fyo acicita nampo nga fisuma nelyo fibi. Mulecita nankwe ifintu ifyalekanalekana pamo nga ukubomfya tukadoli, ifya kulenga, nelyo ifintu fimbi ifingamusekesha kabili ifyo engasambililako. Mufwile ukucita ifi fyonse pantu mulefwaya umwana wenu ukwishiba ukuti calicindama ukuba uwatekanya.—Ilembo ilingamwafwa: Amapinda 29:11.
Mulebatekanishisha. Baibolo itila ‘ubuwelewele bwakakatila ku mutima wa mwaice.’ (Amapinda 22:15) E ico mulingile ukwishiba ukuti umwana tasambilila ukutekanya mu bushiku bumo fye. Icitabo icitila Teach Your Children Well calanda ukuti, “Umwana tasambilila ukutekanya pa muku umo fye kabili limo kuti afilwa no kutekanya, lelo mu kuya kwa nshita akasuka akatekanye.” Nga muletekanishisha abana benu, ku ntanshi bakasuka bakasambilile ukutekanya. Icitabo cilanda no kuti, “mufwile ukusambilisha umwana ukutekanya pantu umwana uushatekanya kuti atendeka ukubomfya imiti ikola nga afisha imyaka 12 no kucita ubulalelale ilyo afisha imyaka 14.”
a Aya amashiwi yafumine mu citabo icitila: No: Why Kids—of All Ages—Need to Hear It and Ways Parents Can Say It.
b Aya amashiwi yafumine mu citabo icitila Too Much of a Good Thing—Raising Children of Character in an Indulgent Age.